Czosnek od dawien dawna jest nierozłącznym elementem tradycyjnej polskiej kuchni. Powszechnie uznany jest za przyprawę o licznych właściwościach prozdrowotnych. Okazuje się, iż zdania w tej kwestii są podzielone. Wielu naukowców głosi, iż jest niezbędny do utrzymania stanu zdrowia na właściwym poziomie. Inni eksperci sugerują, że to zbędny dodatek, którego nadmiar może doprowadzić do negatywnych konsekwencji. W celu odnalezienia obiektywnej informacji warto prześledzić metaanalizy i najnowsze doniesienia naukowe.
Czosnek w diecie
Składnikami czosnku odgrywającymi najistotniejszą rolę są związki siarkowe i aminokwasy. Głównym aminokwasem jest allina, która odpowiada za jego ostry zapach i smak. Po zgnieceniu ząbka, ulega przekształceniu w aktywną substancję zwaną allicyną. Dzięki w/w związku czosnek wykazuje działanie bakteriobójcze i fibrynolityczne. Ponadto według licznych badań regularne spożywanie czosnku przyczynia się do obniżenia stężenia trójglicerydów i cholesterolu ogółem (w tym frakcji LDL), przy jednoczesnym wzroście lipoprotein frakcji HDL [1, 2]. Co więcej, wprowadzenie czosnku do diety, może mieć profilaktyczny wpływ na choroby sercowo-naczyniowe oraz zmniejszać ryzyko kancerogenezy [3]. Większość z nas doskonale zna pozytywne aspekty stosowania tej przyprawy. Niewiele się jednak mówi o skutkach negatywnych jej nadmiaru w diecie. Czy warto więc uważać na ilość ząbków czosnku, jaką dodajemy do potraw?
Czy czosnek szkodzi?
Niepodważalnie czosnek wchodzi w interakcje z wieloma substancjami aktywnymi, które znajdują się w farmaceutykach. Najpowszechniejsza interakcja zachodzi pomiędzy lekami przeciwzakrzepowymi, inaczej zwanymi antagonistami witaminy K (tj. warfaryna, acenokumarol). Za taką zależność odpowiedzialne są głównie ajoeny, związki będące inhibitorami agregacji płytek krwi. Czosnek może nasilać działanie przeciwzakrzepowe tych leków, co zwiększa ryzyko wystąpienia krwawień.
Eliminacja czosnku jest także zalecana podczas stosowania preparatów o działaniu przeciwwirusowym, które zawierają w składzie sakwinawir. Związek ten najczęściej dodawany jest do farmaceutyków stosowanych w leczeniu zakażenia HIV. W tym przypadku nadmierna ilość przyprawy znacznie obniża stężenie i działanie leku [4, 5, 6].
Czosnek ze względu na to, że jest naturalnym środkiem zwiększającym odporność, coraz częściej używany jest jako dodatek do suplementów diety. Występuje zazwyczaj w formie bezzapachowego ekstraktu. W jakiej postaci można kupić czosnek suplementowany? Przykładowo:
- czosnek w kapsułkach,
- czosnek granulowany,
- syrop czosnkowy,
- tran z wyciągiem z czosnku.
Okazuje się, że większość preparatów dostępnych na rynku zawiera zbyt niskie stężenie substancji aktywnej w porównaniu do przekrojonego lub zgniecionego ząbka. Dopiero po dokonaniu takiej czynności pojawia się allicyna, która odpowiedzialna jest za właściwości prozdrowotne czosnku. Związek ww. powstaje po połączeniu alliiny znajdującej się w cytoplazmie z enzymem zwanym alliinazą.
Biorąc ten fakt pod uwagę, można byłoby założyć, że im więcej allicyny znajduje się w kapsułce, tym suplement wykazuje lepsze działanie. Okazuje się jednak, iż jest ona substancją niestabilną. Oznacza to, że występujący w suplemencie czosnek w formie sproszkowanej, powinien zawierać taką ilość allicyny, która zostanie wytworzona po połączeniu się surowca się z wodą. Powinniśmy więc zwracać uwagę na tzw. potencjał allicyny a nie na zawartość samej substancji bioaktywnej. Niektórzy producenci podają także informację dotyczącą zawartości alliiny. Dzięki temu, iż jest ona bardziej stabilna, można na nią się powołać. Umieszczenie jej na etykiecie daje większą gwarancję jakości.
Czy wiesz że: nadmiar czosnku w diecie kobiety ciężarnej jest niewskazany, gdyż może zmienić smak mleka?
Następną rzeczą, jakiej warto się przyjrzeć jest powłoka pokrywająca kapsułkę. Okazuje się, iż działanie allicyny zależne jest od odpowiedniego pH środowiska. Kapsułka powinna być odporna na niskie pH (poniżej 3,5). Dzięki temu nie rozłoży się pod wpływem kwasu żołądkowego. Allicyna natomiast zostanie uaktywniona w dalszej części przewodu pokarmowego, gdzie panują dla niej optymalne warunki.
Warto podkreślić, iż im czosnek jest bardziej przetworzony, zawartość allicyny zmniejsza się. Oznacza to, że stosowanie go postaci suplementów, nie przynosi tak istotnego wpływu jak jego naturalna forma. Pomimo jego charakterystycznego smaku i zapachu zdecydowanie więcej korzyści osiągniemy, wybierając więc ząbek niż tabletkę. Ważne jest jednak, aby zgnieść go przez podaniem. W takiej tylko formie wykazuje działanie przeciwbakteryjnie [8]. Ponadto warto zaznaczyć, że ze względu na brak wymogu monitorowania suplementów diety, nigdy nie mamy pewności, czy są całkowicie bezpieczne [7].
Przeciwwskazania do spożywania czosnku
W jakich przypadkach nie należy wprowadzać do swojej diety czosnku, kto nie powinien go spożywać lub znacznie ograniczyć codzienne porcje?
- niskociśnieniowcy,
- matki karmiące,
- osoby z nieżytem jelit,
- osoby z nieżytem żołądka,
- cukrzycy.
Na uwagę zasługuje fakt, iż czosnek zaliczany jest do ciężkostrawnych, silnie drażniących przypraw. Z tego powodu osoby cierpiące na zaburzenia ze strony układu pokarmowego, powinny szczególnie uważać na jego ilość. Niezalecany jest w ostrym i przewlekłym zapaleniu trzustki, wątroby czy żołądka. Ponadto czosnek może potęgować objawy w chorobach tj. refluks żołądkowo-przełykowy, encefalopatia wątrobowa, IBS (nadwrażliwość jelita grubego), choroby wrzodowe i wiele innych [9, 10].
Skutki uboczne nadmiaru czosnku w diecie
Nie sposób nie wspomnieć, iż nadmierna ilość regularnie spożywanego czosnku, powoduje przykry zapach oddechu i potu. Problem ten jest szczególnie dotkliwy dla osób aktywnych zawodowo.
Jakie są inne skutki uboczne nadmiaru czosnku w diecie?
- ból głowy,
- zgaga,
- nudności,
- biegunki,
- bóle brzucha
- wzdęcia,
- wymioty,
- reakcje alergiczne.
Zapamiętaj: Zbyt duża ilość czosnku może spowodować biegunkę oraz wywołać ból głowy.
Skutki uboczne nadmiernej ilości omawianej rośliny występują najczęściej u pacjentów stosujących leki przeciwzakrzepowe i niesteroidowe leki przeciwzapalne. W przypadku leków rozrzedzających krew zachodząca interakcja może powodować zwiększenie ich skuteczności, zwiększając tym samym ryzyko krwawień. Okazuje się natomiast, że leki zawierające aspirynę czy paracetamol w połączeniu z alliną zawartą w czosnku, mogą obciążyć chorą wątrobę [11].
Czosnek był znany już w medycynę tradycyjnej. Obecnie przeżywamy jego renesans. Czy, w jakiej ilości i jak działają poszczególne składniki w nim zawarte jest sprawą sporną. Niepodważalny jest jednak fakt, że jest to element diety skuteczny w wielu schorzeniach. Wykazuje potwierdzone działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne. Na podstawie wyników badań klinicznych można stwierdzić, iż regularne stosowanie czosnku jako dodatku do potraw nie przynosi negatywnych skutków. Prawdą jest, że w przypadku osób borykających się z zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego, jego eliminacja może wpłynąć na złagodzenie dolegliwości.