Choroby pasożytnicze dotykają miliony ludzi na całym świecie. Szczególnie dużo zachorowań obserwuje się w krajach słabiej rozwiniętych, ze względu na mniejszy dostęp do opieki zdrowotnej i trudniejszy dostęp do wiedzy na ten temat. Bardzo ważne jest, żeby znać podstawowe drogi zakażenia, dzięki czemu unikniemy niebezpiecznych dla zdrowia sytuacji. Co powinniśmy zrobić, gdy zauważymy niepokojące objawy?
Co to są pasożyty?
Pasożytem nazywamy organizm, który żyje wewnątrz innego organizmu lub też na nim, traktując go jako źródło pożywienia. Z relacji z pasożytem żywiciel nie odnosi żadnych korzyści, a zwykle jest to dla niego szkodliwe. Pasożyt przeciwnie – nie tylko zyskuje stałe źródło pożywienia, lecz także schronienie. Wiele z nich np. tasiemce mają haczyki i przyssawki, aby mocno przytwierdzić się do ciała swojego żywiciela.
Objawy obecności pasożytów w organizmie
Zarażenie pasożytami, nie zawsze musi wywoływać objawy chorobowe. Ich szkodliwe działanie może się ujawnić, gdy pojawią się określone warunki np. wtedy gdy dojdzie do obniżenia odporności. Pomimo tego, że objawy są często niecharakterystyczne, niektóre symptomy i dobrze zebrany wywiad z pacjentem ukierunkowują lekarzy na odpowiednio dobraną diagnostykę.
Objawami, które powinny nas zaniepokoić i skłonić do wizyty w przychodni są: spadek masy ciała, brak apetytu, bóle brzucha, biegunka, gorączka, przewlekłe zmęczenie, a także słaby rozwój fizyczny i psychiczny w przypadku dzieci. Tego typu objawy mogą wskazywać na różne jednostki chorobowe i ciężko przypisać je konkretnemu pasożytowi. Ponadto mogą one zostać zlekceważone i omyłkowo uznane za zwykłą infekcję. Dopiero dalsze badania są w stanie pokazać z jakim problemem mamy do czynienia.
Pasożyt bytując w organizmie człowieka może doprowadzić do trwałych lub odwracalnych uszkodzeń tkanek i narządów takich jak jelita, wątroba, płuca, mózg, czy nerki. Jest to jedna z głównych przyczyn pojawienia się tak zróżnicowanych objawów, gdyż jak widzimy mogą one dotyczyć wielu różnych narządów.
Skąd się biorą pasożyty?
Pasożyty dostają się do organizmu człowieka różnymi sposobami. Możemy się z nimi zetknąć podczas wykonywania codziennych czynności, a nawet na wakacjach. Dlatego tak ważna jest dobra znajomość dróg wnikania pasożytów, by zapobiegać wywołanym przez nie chorobom. Należy przestrzegać podstawowych zasad higieny, myć owoce i warzywa, ponieważ mogą na nich występować jaja pasożytów. Dodatkowo bardzo ważne jest, aby zwracać uwagę na sposób w jaki przygotowujemy posiłki, np. na to czy dokładnie myjemy mięso i przyrządzamy je w odpowiednio wysokiej temperaturze. Larwy tasiemców, a także włośnia krętego mogą znajdować się właśnie w surowym i niedogotowanym mięsie. W związku z tym należy spożywać pokarmy ze sprawdzonych źródeł. Pasożyty mogą wniknąć do naszego organizmu również podczas picia nieprzegotowanej i zanieczyszczonej wody. Na szczęście w Polsce jakość wody wodociągowej określa prawo oraz regulacje Unii Europejskiej i ta droga zakażenia w naszym kraju jest niezwykle rzadka. Kolejną możliwą drogą zakażenia jest kontakt ze zwierzętami domowymi, które nie są odrobaczone. Innymi sposobami, za pośrednictwem których pasożyty przedostają się do naszego organizmu są ukąszenia owadów, a nawet poprzez powietrze, w którym kurz zawiera jaja pasożytów.
Wyjeżdżając za granicę również należy pamiętać o przestrzeganiu zasad, które pozwolą na spokojny wypoczynek. Warto zaznaczyć, że często podróżuje się do miejsc, gdzie klimat różni się od tego, w którym przebywamy na co dzień. Zwiększa to ryzyko zakażeń pasożytami, które nie występują w Polsce i dlatego należy zachować w takich okolicznościach szczególną ostrożność. Zakażenie często może mieć miejsce podczas kąpieli w naturalnych zbiornikach wodnych.
Rodzaje pasożytów
W literaturze opisanych jest wiele gatunków pasożytów, które atakują człowieka i są przyczyną rozmaitych chorób. Tutaj skupimy się na organizmach, które występują najczęściej, aby łatwiej było uporządkować wiadomości. Pasożyty możemy podzielić ze względu na miejsce występowania na wewnętrzne, występujące w ustroju żywiciela oraz zewnętrzne, pasożytujące na powierzchni ciała. Dodatkowo, większość pasożytów rozwijających się wewnątrz organizmu możemy uporządkować dzieląc je na pierwotniaki i robaki.
Do grupy obejmującej pierwotniaki możemy zaliczyć np.:
- Toksoplasma gondii, która wywołuje toksoplazmozę. Wyróżniamy postać nabytą lub wrodzoną. Nabyta w postaci ostrej przebiega z wysoką temperaturą, bólami głowy, objawami zapalenia płuc, mięśnia sercowego, powiększeniem węzłów chłonnych, śledziony i wątroby oraz zapaleniem opon mózgowych. Toksoplazmoza wrodzona może wystąpić u noworodków, które uległy zakażeniu podczas życia płodowego. Ujawnia się ona w ciągu pierwszych czterech miesięcy życia i ma ciężki przebieg. Objawia się wodogłowiem, zapaleniem siatkówki i naczyniówki gałki ocznej oraz ogniskową martwicą krwotoczną mózgu.
- Pełzak czerwonki (Entamoeba histolytica), jest powodem pełzakowicy jelitowej. Może objawiać się ostrą biegunką z obecnością krwi i śluzu.
Gatunki Plasmodium, które wywołują malarię, czyli chorobę tropikalną w której jednym z głównych i najbardziej charakterystycznych objawów jest występowanie cyklicznych napadów wysokiej gorączki.
Wśród chorobotwórczych robaków wyróżniamy m. in.:
- Owsika ludzkiego (Enterobius vermicularis), który jest pasożytem jelita grubego i wywołuje owsicę. Choroba ta może przebiegać bezobjawowo jednak częściej u chorych występuje charakterystyczny świąd w okolicach odbytu. Jaja owsika mogą być przenoszone na nieumytych rękach, pożywieniu i przedmiotach codziennego użytku, np. u dzieci na zabawkach skąd trafiają do ust infekując kolejnego żywiciela.
- Włosogłówkę ludzką (Trichuris trichiura). U nosicieli niewielkiej liczby osobników włosogłówki nie stwierdza się żadnych objawów chorobowych. W przypadku gdy jest ich znacznie więcej spotykamy się z objawami ze strony przewodu pokarmowego, układu nerwowego i krążenia. Występują bóle brzucha, biegunka, bezsenność, stany nerwicowe, zawroty i bóle głowy oraz niedokrwistość.
- Glistę ludzką (Ascaris lumbricoides) pasożytującą w jelicie cienkim, która występując w dużej ilości może doprowadzić do jego niedrożności.
- Tasiemca bąblowcowego (Echinococcus granulosus), który może bytować w różnych miejscach organizmu. Bąblowica, którą powoduje jest szczególnie niebezpieczna w przypadku zajęcia mózgu, gdyż często prowadzi to do śmierci żywiciela.
Czy wiesz że: najdłuższe okazy glisty ludzkiej mogą dochodzić nawet do 40 centymetrów, a dziennie składają do 200 tysięcy jaj?
Pasożyty występujące zewnętrznie wywołują głównie choroby skóry. Zaliczamy tutaj np.: wesz, wywołującą wszawicę, oraz świerzbowca, który odpowiedzialny jest za świerzb. Zakażeniom tym towarzyszy charakterystyczny silny świąd.
Badanie na obecność pasożytów
Podstawowym badaniem wykrywającym pasożyty jest badanie kału pod mikroskopem. Dzięki niemu można wykryć zarówno jaja jak i ich larwy. Badanie wykonuje się trzykrotnie, gdyż pojedyncze może nie wykryć zakażenia. Osobniki zwykle znajdują się na innych etapach rozwoju i składają jaja w różnym czasie, co sprawia, że mogą one nie występować we wszystkich próbkach. Istnieje również możliwość sprawdzenia, czy w organizmie rozwija się infekcja pasożytnicza za pośrednictwem badania krwi i oznaczenia przeciwciał np. przeciwko Giardia lamblia lub tasiemcowi w klasach IgM, pojawiających się w świeżym zakażeniu i IgG, których obecność świadczy o przebytej chorobie. Wykonując morfologię krwi z rozmazem możemy zaobserwować podwyższony poziom eozynofili. Jest to parametr ulegający zwiększeniu zarówno w czasie infekcji pasożytniczej jak również w innych jednostkach chorobowych. Warto wtedy poszerzyć diagnostykę o dalsze badania.
Jak się pozbyć pasożytów?
Jeśli podejrzewamy u siebie infekcję pasożytniczą, przede wszystkim należy udać się do lekarza, który zleci odpowiednie badania i na ich podstawie postawi rozpoznanie oraz wdroży odpowiednie leczenie. W przypadku pasożytów wewnętrznych stosuje się leczenie doustne trwające od jednego do kilku tygodni, w zależności od gatunku, który jest powodem infekcji. Substancje służące do ich zwalczania to np. albendazol, mebendazol i pyrantel. Zakażenie owsikami, które tak często występuje u dzieci i jest leczone za pomocą leków doustnych, musi obejmować wszystkich domowników Jest to związane z opisanym powyżej sposobem przenoszenia jaj tego pasożyta. Dodatkowo zaleca się codzienne pranie bielizny w wysokiej temperaturze i częste mycie rąk w ciepłej wodzie z mydłem.
Zapamiętaj: Nigdy nie należy leczyć infekcji pasożytniczych wymagających podania leków doustnych na własną rękę. Zawsze należy udać się do lekarza.
W przypadku zakażenia pasożytami zewnętrznymi czyli np. wszawicą lub świerzbem wystarczające jest zastosowanie preparatów do użytku zewnętrznego w postaci płynów, szamponów, kremów lub proszków. Tutaj również ważne jest leczenie profilaktyczne domowników, a także zabiegi higieniczne w postaci prania i dezynfekcji odzieży.
Pomimo tego, że dzięki prowadzeniu badań naukowych mamy coraz większą wiedzę na temat pasożytów oraz lepsze sposoby ich zwalczania to nadal stanowią one duże zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Zbyt późne wykrycie choroby, doprowadza do groźnych dla życia powikłań, dlatego należy zwracać uwagę np. na objawy, które nigdy wcześniej nie występowały i zgłosić się do lekarza.