Alergia pokarmowa jest na przestrzeni ostatnich lat coraz częściej rozpoznawana, zwłaszcza wśród dzieci. Pod wpływem czynników predysponujących do występowania alergii pokarmowej takich jak czynniki genetyczne, środowiskowe (środki chemiczne dodawane do żywności, zanieczyszczenie środowiska czy też zmiana sposobu żywienia) alergia pokarmowa może pojawiać się w każdym wieku. Ważne jest prawidłowe rozróżnianie alergii pokarmowej od nietolerancji pokarmowej. U podłoża alergii leżą reakcje immunologiczne, natomiast nietolerancja pokarmowa związana jest z mechanizmami nieimmunologicznymi takimi jak reakcje toksyczne czy też metaboliczno-biochemiczne. Jeśli podejrzewamy występowanie alergii pokarmowej, warto dokładniej przyjrzeć się występującym objawom oraz zaobserwować, które pokarmy nam szkodzą. Bardzo ważne jest także wykonanie odpowiednich testów alergicznych, które ostatecznie potwierdzą lub wykluczą występowanie alergii na dany pokarm.
Objawy alergii pokarmowej
Objawy alergii pokarmowej nie są wystarczająco specyficzne, aby z całą pewnością jednoznacznie rozpoznać jej występowanie. Występujące symptomy mogą dotyczyć jednego lub wielu narządów, dodatkowo objawy mogą się wzajemnie kojarzyć. Manifestacja symptomów może obejmować m.in.:
- reakcje ze strony układu pokarmowego np. biegunka/zaparcia, wymioty, kolka, bóle brzucha, brak apetytu lub niezamierzony przyrost lub spadek masy ciała;
reakcje ze strony układu oddechowego np. utrzymujący się przewlekły katar, nawracające infekcje dróg oddechowych, astma;
reakcje skórne np. atopowe zapalenie skóry (AZS), wysypka, pokrzywka, suchość skóry;
reakcje ze strony układu nerwowego np. rozdrażnienie, migreny, bóle głowy, zaburzenia snu;
reakcje ogólne: wstrząs anafilaktyczny.
W przypadku występowania alergii pokarmowej można rozróżnić reakcje typu natychmiastowego (występują głównie u dzieci), reakcje typu cytotoksycznego, a także reakcje typu kompleksów immunologicznych lub reakcje mieszane. Reakcja typu natychmiastowego, jak sama nazwa wskazuje charakteryzuje się manifestacją objawów alergicznych niemal natychmiast, zwykle już po kilku minutach od spożycia pokarmu. Pozostałe typy charakteryzuje pojawienie się objawów alergii po kilku godzinach, a nawet dniach od spożycia alergizującego pokarmu. Z tego względu często trudno jest określić, który dokładnie składnik diety może nam szkodzić. Zdarzają się również bardzo silne, gwałtowne i niebezpieczne reakcje alergiczne występujące po spożyciu produktu spożywczego, na który mamy alergię. Spożycie takiego pokarmu może wywołać wstrząs anafilaktyczny. Najczęściej tego rodzaju reakcje wywołują produkty takie jak ryby, orzeszki ziemne, seler, skorupiaki, sezam.
Zapamiętaj: Alergie pokarmowe to problem, który dotyczy około 2% ludzi na całym świecie.
Warto też wspomnieć, że u osób cierpiących na alergie nie tylko pokarmowe, ale także uczulonych na alergeny wziewne mogą występować tzw. reakcje krzyżowe. Oznacza to, że alergik uczulony na dany alergen będzie miał objawy nie tylko po kontakcie z tym alergenem, ale także będzie reagował na bardzo podobny alergen pochodzący z zupełnie innego źródła. Dla przykładu osoby z alergią na roztocza (obecne w kurzu) prawdopodobnie będą miały alergię na skorupiaki czy też ślimaki. Warto pamiętać o występowaniu tego zjawiska, może to pomóc w rozpoznaniu objawów oraz w eliminowaniu produktów, które nam szkodzą.
Testy na alergię pokarmową
W diagnostyce alergii pokarmowej poza obserwacją pacjenta i dokładnym wywiadem przeprowadzonym przez lekarza lub dietetyka bardzo istotną rolę pełnią specjalistyczne testy diagnostyczne.
Jednym z badań jakie jest wykonywane w diagnostyce alergii pokarmowych są tzw. testy skórne. Ich wykonanie jest tanie, proste i są one powszechnie dostępne. Niestety jednak nie są one idealne – z uwagi na to, że służą one do wykrywania mechanizmów IgE-zależnych, nie są skuteczne w przypadku rozpoznawania wszystkich rodzajów alergii. Należy pamiętać, że znaczna część alergii pokarmowych może nie skutkować reakcją skórną, dlatego wyniki tych testów mogą być zafałszowane. Dodatkowo wyniki tego rodzaju testów są w dużym stopniu zależne m.in. od stopnia dojrzałości układu immunologicznego, od zdolności komórek tucznych i bazofili do wiązania IgE, od reakcji skóry na uwolnioną histaminę. Należy pamiętać, że tego rodzaju testy należy wykonywać minimum po 7. dniach od odstawienia leków przeciwhistaminowych i sedatywnych. Testy są wykonywane przez nakłucia naskórka w odstępach 2–5 cm (zwykle na przedramionach) z wyciągami alergenowymi, a także jedną próbę stanowi roztwór histaminy i jedną sól fizjologiczna. Wyniki odczytuje się po upływie 20 min., porównując występowanie odczynu alergicznego z odczynem, jaki wywołuje nakłucie z histaminą oraz z solą fizjologiczną.
Czy wiesz że: alergia pokarmowa może przeminąć wraz z wiekiem?
W celach diagnostycznych wykonywane są także testy z krwi. Metoda ta polega na oznaczeniu we krwi przeciwciał swoistych dla danego alergenu.Przeciwciała są to białka wytwarzane przez komórki układu odpornościowego, których celem jest rozpoznawanie antygenów. Badania z krwi również są obarczone ryzykiem błędu wyniku, stosuje się je głównie w przypadku diagnostyki małych dzieci.
Kolejną metodą są testy prowokacji pokarmowej. Powinny być one przeprowadzane pod obserwacją przeszkolonego personelu medycznego. Ze względu na możliwość wystąpienia silnej reakcji alergicznej konieczny jest nadzór do ok. 4 godzin od spożycia produktu podejrzewanego o występowanie alergii. Przed wykonaniem testu konieczne jest zastosowanie diety eliminacyjnej (1-4 tygodni), wykluczającej potencjalne alergeny oraz czasowe zaprzestanie przyjmowania niektórych leków- według zaleceń lekarza. Następnie podawany jest pokarm w określonej dawce, który stopniowo spożywany jest w większej ilości (stopniowe zwiększanie co 20 min.) Rzadziej stosowana jest metoda polegająca na podaniu próbki podejrzanego o wywoływanie alergii pokarmu w postaci liofilizowanej w kapsułkach lub w płynnej postaci (zmieszanej z płynem maskującym smak i zapach).
Istnieje możliwość wykonania również testu endoskopowego (charakteryzuje go dość wysoka czułość). Na powierzchnię błony śluzowej górnego odcinka przewodu pokarmowego wprowadzana jest próbka alergenu w formie płynnej. Reakcja organizmu obserwowana jest podczas badania endoskopowego.
Alergie pokarmowe u dorosłych
Manifestacja alergii pokarmowej może wystąpić w różnej postaci. Często nie zdajemy sobie sprawy, że pojawiające się objawy mogą oznaczać rozwój alergii. Dotyczy to zwłaszcza osób dorosłych, które często przypisują alergię dzieciom i rzadko kiedy myślą o możliwości występowania alergii w wieku dorosłym. Prawda jest taka, że alergia może pojawić się w każdym wieku.
W przypadku starszej młodzieży i osób dorosłych wyróżniane są 4 podstawowe warianty alergii pokarmowej:
- występujące typowo alergie pokarmowe z czasów dzieciństwa,
- występowanie alergii monowalentnej np. na białka mleka, gdzie symptomy alergii pojawiają się po osiągnięciu dojrzałości,
- występowanie objawów alergii na pokarmy, które reagują krzyżowo z pyłkami roślin,
- występowanie objawów, które pojawiają się po spożyciu alergizującego pokarmu, ale dodatkowo musi zadziałać inny bodziec. Taki mechanizm może występować np. gdy uczulający pokarm wywołuje objawy tylko w połączeniu z innym pokarmem; uczulający pokarm wywołuje objawy, ale tylko wtedy, gdy spożywany jest w okresie pylenia roślin lub gdy alergizujący pokarm wywołuje objawy w połączeniu z alkoholem, niektórymi lekami, a nawet czynnikami takimi jak wysiłek fizyczny, temperatura.
Alergie pokarmowe u dzieci
Organizm dziecka różni się pod wieloma względami od organizmu osoby dorosłej. Z tego względu symptomy występowania alergii pokarmowej często różnią się od objawów występujących u osoby dojrzałej.
Układ pokarmowy małego człowieka oraz powiązany z nim układ odpornościowy dojrzewają i kształtują się z wiekiem. Z tego powodu m.in. u znacznej części niemowląt z czasem ustępują dolegliwości wskazujące na alergię lub nietolerancję mleka krowiego. Wśród dolegliwości związanych z występującą alergią pokarmową u dzieci nie dominują raczej objawy ze strony przewodu pokarmowego. Znacznie częściej u dzieci alergie pokarmowe objawiają się astmą, atopowym zapaleniem skóry, alergicznym nieżytem nosa i spojówek. Często astmę i AZS u dzieci wiąże się z wpływem występującej alergii na syntetyczne dodatki do żywności i substancje zapachowe. Alergia pokarmowa w wieku niemowlęcym dodatkowo istotnie zwiększa ryzyko występowania alergii dotyczącej układu oddechowego w późniejszym okresie życia.
Alergie pokarmowe to niestety coraz częściej występujące schorzenia, które dotyczą nie tylko dzieci, ale także dorosłych. Bardzo istotne jest wczesne zdiagnozowanie przyczyny alergii, pozwoli to na podniesienie komfortu życia poprzez eliminację uczulającego pokarmu lub innych bodźców (np. reakcje krzyżowe). Często objawy alergii pokarmowej nie są oczywiste. Manifestacja objawów może wystąpić niemal z każdego układu w organizmie człowieka, dlatego tak ważne jest obserwowanie swojego organizmu i wyciąganie odpowiednich wniosków. Tylko takie postępowanie może skutecznie pomóc nam w walce z alergiami.