Menopauza jest czasem w życiu kobiety, kiedy dochodzi do zahamowania cyklu miesiączkowego oraz wygaśnięcia czynności jajników co powoduje zakończenie okresu płodności. Występuje ona naturalnie w wieku od 42 do 58 lat i jest konsekwencją starzenia się układu rozrodczego. Już w latach poprzedzających menopauzę zmienia się równowaga wydzielania hormonów. Ma to duży wpływ na zmiany zachodzące w organizmie kobiety. W okresie menopauzy bardzo dużo, bo około 85% kobiet zgłasza występowanie różnego rodzaju objawów. Niektóre z nich związane są z atrofią pochwy. W jaki sposób można ją rozpoznać i czy można ją wyleczyć?
Co to jest atrofia pochwy?
Atrofia pochwy to inaczej zanikowe zapalenie pochwy. Jest to objawowy proces zapalny, w którym ściany pochwy są cienkie, blade i suche. Wiąże się to ze zmniejszeniem wydzielania śluzu i spadku elastyczności pochwy. Doniesienia naukowe pokazują, że 15% kobiet doświadcza objawów atrofii pochwy przed menopauzą. Jednak dolegliwość ta występuje znacznie częściej po menopauzie i pojawia się u 40% do 57% kobiet w tym okresie życia. Co ciekawe czynnikiem ryzyka pojawienia się atrofii pochwy jest brak porodów naturalnych, podczas których dochodzi do rozciągnięcia pochwy. Palenie papierosów również przyczynia się do rozwoju tej dolegliwości, ponieważ powoduje skurcz naczyń, co zmniejsza wydzielanie śluzu i zaostrza objawy.
Przyczyny atrofii pochwy
Atrofia pochwy rozwija się, gdy następuje znaczny spadek poziomu żeńskiego hormonu – estrogenu. Jest on produkowany przez jajniki i odgrywa istotną rolę w utrzymaniu prawidłowej anatomii i fizjologii układu moczowo płciowego. Estrogen odpowiada za utrzymanie prawidłowego przepływu krwi, grubości, elastyczności oraz odpowiedniego nawilżenia nabłonka pochwy. Nabłonek pochwy jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, który do menopauzy jest gęsty, pofałdowany i pokryty śluzem. Gdy poziom estrogenu spada ulega on rozrzedzeniu. Ponadto dochodzi do zmniejszonego złuszczania się komórek nabłonka co jest szczególnie istotne. Podczas tego procesu komórki obumierają i uwalniają glikogen, który w wyniku działania Lactobacillus (pałeczek kwasu mlekowego stanowiącą prawidłową florę bakteryjną pochwy) zostaje przekształcony do kwasu mlekowego. Proces ten zapewnia występowanie kwaśnego środowiska o pH od 3,5 do 5,0, w którym pałeczki kwasu mlekowego nadal się rozwijają i chronią przed infekcjami pochwy. Jeśli proces ten jest zaburzony to dochodzi do wzrostu pH, następuje obumieranie ochronnych pałeczek kwasu mlekowego i wzrasta ryzyko rozwoju chorobotwórczych bakterii. Może to sprzyjać stanowi zapalnemu i infekcjom pochwy. Dodatkowo spadek poziomu estrogenów powoduje zmniejszenie przepływu krwi w pochwie i zmniejszenie jej nawilżenia.
Do stanów, w których występuje niski poziom estrogenu, który jest przyczyną atrofii pochwy możemy zaliczyć:
- Menopauzę, kiedy normalne zmiany zachodzące w organizmie związane z wiekiem powodują, że jajniki zmniejszają produkcję estrogenu. Co ciekawe może się ona obniżyć aż o 95%.
- Chirurgiczne usunięcie jajników przed osiągnięciem naturalnej menopauzy, które można wykonać w tym samym czasie co histerektomię (usunięcie macicy).
- Leczenie lekami stosowanymi w celu obniżenia poziomu estrogenów u kobiet z chorującymi na mięśniaki macicy czy endometriozę.
- Przedwczesną menopauzę, która może wystąpić przed 40 rokiem życia.
- Przedłużające się karmienie piersią, kiedy to wysoki poziom hormonu prolaktyny hamuje produkcję estrogenu.
- Stan po terapii onkologicznej, ponieważ środki stosowane w leczeniu np. raka piersi mogą powodować obniżenie poziomu estrogenów i zaostrzać objawy atrofii pochwy.
Objawy atrofii pochwy
Zanik pochwy zazwyczaj rozwija się tak wolno, że kobieta może nie zauważyć żadnych objawów nawet do dziesięciu lat po rozpoczęciu menopauzy. Typowe objawy atrofii pochwy obejmują: suchość, podrażnienie, uczucie pieczenia pochwy oraz bolesność odczuwaną podczas stosunku seksualnego. Dodatkowo może wystąpić nagłe uczucie parcia na mocz, jego częste oddawanie i problemy z nietrzymaniem moczu. Objawy kliniczne widoczne podczas badania fizykalnego obejmują bladą i suchą śluzówkę pochwy. Dochodzi również do zniknięcia w niej nierówności. Jeśli występuje stan zapalny mogą być widoczne zaczerwienienia. Podczas badania fizykalnego kobieta odczuwa duży dyskomfort. Co więcej zmiany zachodzące w nabłonku pochwy powodują, że kobieta jest bardziej narażona na infekcje dróg moczowych. Początkowym objawem, który może wzbudzić niepokój kobiety jest często brak nawilżenia podczas stosunku seksualnego. Ścieńczenie nabłonka pochwy powoduje również świąd, bolesność i kłucie w okolicy pochwy, co z kolei może dodatkowo przyczyniać się do dyspareunii, czyli bólu podczas stosunku płciowego. Innym objawem atrofii pochwy jest pojawienie się żółtej lub szarej wodnistej wydzieliny, która jest następstwem wzrostu pH.
Diagnostyka atrofii pochwy
W diagnostyce atrofii pochwy najważniejsza jest wizyta u ginekologa. Podczas badania lekarz ocenia wygląd śluzówki pochwy, w tym przede wszystkim jej kolor i grubość oraz wydzielinę. Może także wykonać test oceniający pH. Polega on na przyłożeniu specjalnego papierka do ściany pochwy. Jeśli pH wynosi więcej niż 4,6 to jest to jeden z parametrów potwierdzających atrofię. Ponadto badanie ultrasonograficzne (USG) wykonane przezpochwowo może wykazać cienką błonę śluzową macicy, co wskazuje na utratę odpowiedniej stymulacji estrogenowej.
Leczenie atrofii pochwy
Ponieważ brak naturalnych estrogenów jest główną przyczyną zanikowego zapalenia pochwy, hormonalna terapia zastępcza zawierająca te hormony jest jednym z najskuteczniejszych metod leczenia. Zostaje wtedy odbudowana błona śluzowa i przywrócone prawidłowe pH pochwy. Terapia estrogenami może złagodzić istniejące objawy. Przeciwwskazania do stosowania tych leków obejmują raka piersi z dodatnim receptorem estrogenowym, inne nowotwory estrogenozależne (podtypy raka piersi i macicy), zaburzenia zakrzepowo-zatorowe, choroby wątroby, niezdiagnozowane krwawienie z pochwy, przerost endometrium, choroby serca, ciąża czy silne migreny. Co więcej terapia estrogenowa ma również niekorzystne skutki. Może wystąpić tkliwość piersi, krwawienie z pochwy i wzrost ryzyka nowotworu estrogenozależnego. Estrogeny w leczeniu atrofii pochwy zwykle podaje się dopochwowo. W porównaniu z preparatami doustnymi lub przezskórnymi, stosowanie miejscowych środków wiąże się z niższą dawką leku, a przez to z mniejszym ryzykiem powstania działań niepożądanych.
W przypadku przeciwwskazań do terapii estrogenowej kobieta może stosować preparaty nawilżające śluzówkę pochwy. Ich skład stanowi baza utworzona z wody, silikonu lub oleju. Dodatkowo preparaty te mogą zawierać substancje pomocnicze utrzymujące wilgoć, emolienty oraz konserwanty. Niektóre z nich mają w składzie kwas hialuronowy, który oprócz nawilżania, działa korzystnie poprzez wspomaganie procesu odbudowy nabłonka. Środki nawilżające śluzówkę pochwy dostępne są w aptece bez recepty. Mogą być one wprowadzane za pomocą aplikatora i utrzymywać działanie nawet do trzech dni. Preparaty nawilżające pomagają przywrócić prawidłowe pH pochwy. Jednak należy pamiętać, że łagodzą one jedynie objawy, a nie powodują bezpośrednio odbudowy błony śluzowej.
Czy wiesz że: po porodzie atrofia pochwy jest stanem fizjologicznym? Kobiety odczuwają znaczne zmniejszenie nawilżenia pochwy z powodu przejściowego obniżenia poziomu estrogenu.
Warto zwrócić uwagę na to, że istnieją czynniki, które mogą nasilać objawy atrofii pochwy np. nieodpowiednia pielęgnacja, stosowanie środków do higieny intymnej zawierających talk czy długotrwałe używanie wkładek higienicznych, które zaburzają dostęp powietrza. Okolice intymne powinno się myć głównie wodą z odrobiną mydła z pH około 5 pamiętając o jego kierunku – od góry do dołu (w kierunku odbytu) oraz aby nie wprowadzać środków myjących do pochwy. Dodatkowo powinno się nosić przewiewną bawełnianą bieliznę i unikać obcisłej odzieży.
Czym grozi nieleczona atrofia pochwy?
Kobiety zdecydowanie częściej zgłaszają się do lekarza gdy pojawiają się niepokojące upławy czy bolesne parcie na mocz, ale rzadziej zgłaszają swędzenie i suchość pochwy, ponieważ uważają, że objawy te nie są wystarczająco ważne. Jednak należy zdawać sobie sprawę, że nieleczone zanikowe zapalenie pochwy może się nasilić i prowadzić do dużego rozcieńczenia błony śluzowej co przyczynia się do otarć, a nawet pęknięć nabłonka i krwawień. Dodatkowo zmiana pH pochwy powoduje, że z łatwością rozwijają się w niej bakterie chorobotwórcze, które mogą być przyczyną częstych zakażeń dróg moczowych ze względu na bliskie jej sąsiedztwo z cewką moczową.
Zapamiętaj: Typowe objawy atrofii pochwy obejmują: suchość, podrażnienie, uczucie pieczenia pochwy oraz bolesność odczuwaną podczas stosunku seksualnego. Dodatkowo może wystąpić nagłe uczucie parcia na mocz, jego częste oddawanie i problemy z nietrzymaniem moczu.
Atrofia pochwy jest bardzo uciążliwą i bolesną dolegliwością. Jednak kobiety zwykle uważają, że jest ona częścią procesu starzenia. Powoduje to, że nie zgłaszają się do lekarza ginekologa i nie mówią o swoim problemie. Szacuje się, że nawet 25% kobiet przez to nie otrzymuje odpowiedniej opieki medycznej. Należy pamiętać, że atrofię pochwy można leczyć i w razie pojawienia się niepokojących objawów należy zgłosić się do lekarza.