Zaburzenie funkcji nerek może skutkować groźnymi konsekwencjami dla organizmu. Do objawów świadczących o dysfunkcji tego narządu należy m.in. zwiększone stężenie białka w wydalanym moczu, które często wykrywane jest przypadkowo w ogólnym badaniu moczu.
Prawidłowo funkcjonujące nerki praktycznie w całości reasorbują zwrotnie z moczu pierwotnego do krwi m.in. białka pochodzące z osocza krwi. Dzięki temu w moczu ostatecznym wydalana jest niewielka ilość białek (<150 mg/dobę) zarówno osoczowych (np. albumina, mikroglobuliny, immunoglobuliny), jak i pochodzenia nerkowego (białko Tamma i Horsfalla).
Białkomocz – przyczyny
Zwiększona ilość wydalanego białka w moczu w większość przypadków świadczy o nieprawidłowej funkcji nerek. Ze względu na mechanizm powstawania możemy wyróżnić:
Białkomocz przednerkowy
Pojawia się w wyniku przesączania do moczu białek, których zbyt duża ilość znajduje się w osoczu krwi. Najczęściej to:
- hemoglobina – nadmierna ilość w osoczu krwi w przebiegu zespołu hemolitycznego,
- mioglobina – nadmierna ilość w osoczu krwi w przebiegu uszkodzenia/martwicy mięśni,
- wolne łańcuchy lekkie immunoglobulin – nadmierna ilość w osoczu krwi w przebiegu szpiczaka plazmocytowy.
Białkomocz kłębuszkowy
W wyniku uszkodzenia błony filtracyjnej oraz komórek kłębuszka nerkowego dochodzi do zwiększonej przepuszczalności białek, stąd zwiększona ich ilość w moczu ostatecznym. Taki stan można zaobserwować w przebiegu:
- kłębuszkowego zapalenia nerek,
- cukrzycy,
- nadciśnienia,
- u kobiet w ciąży.
Białkomocz cewkowy
Zwiększona ilość wydalanego białka spowodowana jest zmniejszeniem zwrotnej reabsorbcji z moczu pierwotnego do krwi białek o małej masie cząsteczkowej. Do uszkodzenia cewek nerkowych może dojść w przebiegu:
- odmiedniczkowego zapalenia nerek,
- marskości wątroby,
- hemolitycznego zespołu mocznicowego,
- zatrucia np. lekami, jonami metali ciężkich.
Niewielki, przemijający białkomocz może pojawić się:
- w przebiegu gorączki,
- po nadmiernym wysiłku fizycznym,
- po dłuższym przebywaniu w pozycji stojącej przed oddaniem moczu (białkomocz ortostatyczny).
Jest to białkomocz czynnościowy, który ma charakter przemijający i nie świadczy o rozwijającej się dysfunkcji nerek.
Białkomocz – objawy
Wydalaniu niewielkich ilości białka z moczem (ale wykrywanych w testach paskowych) zwykle nie towarzyszą żadne objawy. Dopiero przy znacznym białkomoczu ( >3,5 g białka w dobowej zbiórce moczu) mogą wystąpić obrzęki, ogólne zmęczenie czy pienie się moczu.
Białkomocz – diagnostyka
Najczęściej obecność białka moczu stwierdzana jest w ramach ogólnego badania moczu (pierwszej porannej próbki moczu wykonanego metodą paskową – półilościową). Wykrycie umiarkowanych ilości białka warto potwierdzić wykonując 2–3 krotnie badanie ogólne moczu metodą paskową. Należy jednak pamiętać, że pole testowe wykrywa głównie albuminę obecną w moczu (nie wykrywa białka Bence’a Jonesa, istotnego w rozpoznaniu szpiczaka plazmocytowego), stąd wynik ujemny lub umiarkowany (+/-,+) nie wyklucza obecności znacznej ilości innych rodzajów białek w moczu. W przypadku znacznego białkomoczu (wartość na wyniku +++ lub ++++) lub kilkukrotnego wykrycia niewielkiej ilości, należy oznaczyć białko metodą ilościową (w pierwszej porannej próbce moczu lub w dobowej zbiórce moczu).
By móc rozpoznać przyczynę białkomoczu, konieczna jest identyfikacja białek obecnych w moczu. W tym celu należy wykonać elektroforezę białek w moczu (technika analityczna umożliwiająca rozdział białek w wyniku przemieszczania się cząsteczek w polu elektrycznym), która dodatkowo określa ilość poszczególnych białek w wydalanym moczu.
Na rynku dostępne są również testy paskowe do samodzielnego wykrywania białka w moczu. W opakowaniu oprócz pasków zawarta jest również instrukcja z opisem procedury wykonania badania oraz interpretacją wyniku. Ich zasada działania jest porównywalna do pasków stosowanych w laboratoriach (wykrywają głównie albuminę).
Jeśli wykonany test wskaże na obecność białka w moczu, uzyskany wynik należy potwierdzić poprzez wykonanie badania w medycznym laboratorium diagnostycznym. Testy paskowe stosowane w laboratorium są odpowiednio kontrolowane oraz posiadają znacznie większą ilość pól reakcyjnych, co zapewnia prawidłową jakość oraz umożliwia ocenę wpływu ewentualnych interferencji na wynik badania (np. wysokie pH moczu może dawać wyniki fałszywie dodatnie mimo braku wykrywalnej ilości białka w moczu).
W przypadku pacjentów obarczonych ryzykiem wystąpienia uszkodzenia nerek (chorzy na cukrzycę, chorzy z nadciśnieniem) zalecane jest oznaczanie białka w moczu metodą ilościową. Już niewielka ilość albuminy w wydalanym moczu (> 30 ug/mg kreatyniny w przygodnej próbce moczu lub > 20 ug/min w dobowej zbiórce moczu) mogą świadczyć o postępującym uszkodzeniu nerek u tych pacjentów. Niestety metody paskowe często nie wykrywają tak małej ilości albuminy w moczu (niska czułość testu), stąd konieczność oznaczenia ilościowego tego białka.
Białkomocz w ciąży
W przebiegu fizjologicznej ciąży w organizmie kobiety dochodzi do wielu zmian, które pozwalają na zapewnienie odpowiednich warunków dla rozwoju oraz życia płodu. Również te zmiany zachodzą w nerkach, w skutek których w moczu ciężarnej podczas ogólnego badania moczu często wykrywana jest niewielka ilość białka (< 300 mg/24h). Jeśli zostanie wykluczona infekcja dróg moczowych, zjawisko to można uznać za fizjologiczne w przebiegu niepowikłanej ciąży.
Obecność białka w moczu również stwierdzana jest u ciężarnych z cukrzycą ciążową lub nadciśnieniem tętniczym. W tym przypadku parametr ten (oraz inne parametry istotne w kontrolowaniu danego schorzenia) jest ściśle kontrolowany przez lekarza prowadzącego, często wymaga ilościowego oznaczenia.
Zaburzenia czynności nerek objawiające się białkomoczem często prowadzą do rozwoju niewydolności nerek, która stanowi zagrożenie dla życia. Wczesna diagnostyka, rozpoznanie przyczyny oraz wdrożenie leczenia pozwala uniknąć groźnych konsekwencji, w szczególności u pacjentów z cukrzycą oraz nadciśnieniem tętniczym.