Celiakia to choroba autoimmunologiczna, która objawia się nietolerancją na gluten, czyli białko będące w pszenicy, życie, jęczmieniu. Kosmki jelitowe jelita cienkiego ulegają uszkodzeniu i w konsekwencji zaburzają wchłanianie składników odżywczych z pożywienia. Jakie są objawy celiakii, jak ją diagnozować i co jeść?
Gluten to frakcja białka, której występowanie w pożywieniu dziecka czy też osoby dorosłej może powodować nieprawidłową reakcję immunologiczną. Frakcje białka glutenu to:
- białko pszenicy – gliadyna,
- żyta – sekalina,
- owsa – awenina,
- jęczmienia – hordeina.
Prawidłowa diagnoza i podjęcie szybkiego leczenia to elementy wpływające na poprawę jakości życia chorego. Warto zatem obserwować własne dziecko i przeanalizować ewentualne wątpliwości z pediatrą, który wskaże dalszą drogę diagnostyki.
Celiakia u dzieci – objawy
Rodzaj objawów klinicznych oraz stopień zniszczenia błony śluzowej jelita cienkiego, a także szybkość przebiegu procesu chorobowego decyduje o postaci celiakii:
- klasyczna – to postać jawna, zwykle towarzyszą jej bóle i wzdęcia brzucha, biegunki tłuszczowe i/lub biegunki wodniste, kryzysy celiakalne(nasilone objawy typu biegunka i niedożywienie dużego stopnia), a także utrata masy ciała i łaknienia. Ponadto obserwuje się zmiany nastroju, zaburzenia cyklu miesiączkowego czy bóle mięśni, kości. Pojawiają się zaburzenia wchłaniania związane z niedoborem białka, wapnia, żelaza, witamin oraz wtórne nietolerancje białka mleka krowiego;
- niema – to postać ubogoobjawowa lub bezobjawowa. Obserwuje się zmiany w śluzówce jelita oraz podwyższone markery. Do najczęstszych objawów zaliczane są: wczesna osteoporoza, patologiczne złamania kostne, niedobory masy ciała, niski wzrost, niedorozwój szkliwa zębowego, padaczka, autyzm.
- latentna – utajona, zwykle występuje u osób dorosłych.
U dzieci często obserwuje się również niski wzrost, powiększony obwód brzucha, mimo wychudzenia, oraz inne choroby współistniejące ja np. cukrzyca typu 1, choroba Duhringa (skórna nietolerancja glutenu objawiająca się występowaniem pęcherzyków na pośladkach i łokciach).
Jak rozpoznać celiakię u dzieci?
Celiakię powinien diagnozować lekarz gastroenterolog, który zleci odpowiednie badania. Ważne jest, aby przed rozpoczęciem diagnostyki nie zmieniać sposobu żywienia – mogłoby to utrudnić prawidłową diagnozę.
Pierwszy etap to badania serologiczne krwi w celu oznaczenia dwóch z trzech przeciwciał przeciwko endomysium mięśni gładkich (IgA EmA), transglutaminazie tkankowej (IgA tTG) oraz deamidowanej gliadynie (IgA DGP). To przeciwciała powstające na skutek nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej na frakcje białka glutenu. W przypadku badań przeciwciał transglutaminazy tkankowej(anty – tTG), przeciwciała mogą występować już 1-4 tygodnie od wprowadzeniu glutenu do diety. Po eliminacji glutenu z diety będą stopniowo zanikać. Ujemnego wyniku można się spodziewać już po 3-6 miesiącach ścisłej diety bezglutenowej. Jednak u dzieci do lat 3 często nie są skutecznym badaniem z uwagi na niedojrzałość układu odpornościowego. Dlatego też konieczne jest przeprowadzenie minimum 2 badań, których wyniki dodatnie będą świadczyły o konieczności dalszej diagnostyki w kierunku celiakii.
Warto wspomnieć, że mogą zdarzyć się pozytywne lecz fałszywe wyniki. Mogą one wynikać z obecności innych przewlekłych schorzeń wątroby czy nawet zwykłych infekcji grzybiczych i pasożytniczych. Dlatego niezwykle ważne w przypadku pozytywnych wyników jest przeprowadzenie ponownych badań po upływie minimum miesiąca. Drugi etap to biopsja jelita cienkiego, która jest kluczowym badaniem w diagnozie celiakii, gdyż nie zawsze obecność przeciwciał świadczy o celiakii. Wykonuje się ją podczas gastroskopii, gdzie pobiera się maleńkie fragmenty jelita cienkiego. U małych dzieci przeprowadza się go w znieczuleniu ogólnym. W pobranych wycinkach ocenia się stopień zaniku kosmków w tzw. skali Marshaieta. Diagnoza celiakii jest stawiana wówczas, gdy stwierdzono zanik struktury kosmków jelitowych oraz obecność przynajmniej jednego z badanych przeciwciał we krwi oraz poprawa stanu zdrowia fizycznego i psychicznego po wprowadzeniu diety bezglutenowej.
Dieta w celiakii
Dieta jest oprócz leczenia farmakologicznego (stosowanego w przypadku, gdy dieta nie daje efektów) sposobem leczenia oraz poprawy stanu zdrowia. Jej wprowadzenie jest konieczne w celu niedopuszczenia do niedoborów oraz stanów niedożywienia wynikających z zaburzonego wchłaniania przez uszkodzoną śluzówkę jelita cienkiego. Piramida żywieniowa osoby z celiakią nie różni się znacznie od zaleceń prawidłowego żywienia dla osób zdrowych. Zawiera ona modyfikacje odnoszące się do dostarczenia poszczególnych składników odżywczych w formie bezglutenowych produktów żywnościowych. W diecie bezglutenowej powinno szczególnie zwracać uwagę na:
- białko – mięso, ryby, rośliny strączkowe, kasza gryczana i jaglana;
- błonnik pokarmowy – warzywa i owoce, nasiona słonecznika, pestki dyni, siemię lniane bezglutenowe;
- żelazo – wołowina wątroba wieprzowa, pasztet pieczony bezglutenowy, żółtka jaja kurzego;
- wapń/witamina D3 – mleko i przetwory mleczne, masło, suszone figi i morele, migdały i orzechy, amarantus, jarmuż;
- magnez – gryka, proso, ryż brązowy, ziarna sezamu, kakao, banany, orzechy;
- witaminy z grupy B – ryż brązowy, bób, gryka, łosoś, makrela, jaja, mięso wieprzowe i wołowe.
Produkty zalecane i zabronione:
Do produktów naturalnie bezglutenowych, które mogą być spożywane bez ograniczeń należą: kukurydza, ryż, ziemniaki, soja, proso, gryka, tapioka, amarantus, maniok, soczewica, fasola, sago, sorgo, orzechy, a także mięso, owoce i warzywa.
Do produktów bezglutenowych przetworzonych, których spożywanie jest zalecane zalicza się produkty zawierające nie więcej niż 20 mg glutenu na kilogram masy ciała dziecka.
Produkty, których spożywanie jest zabronione to: pszenica, orkisz, jęczmień, żyto i zwykły owies i wszystkie produkty z tymi dodatkami.
Celiakia to choroba trzewna, której późne zdiagnozowanie może doprowadzić do poważnych zaburzeń w organizmie poczynając od problemów z przewodem pokarmowym np. biegunka, przez stany niedożywienia i zaburzenia wzrostu kończąc na wyniszczeniu organizmu. Niezwykle ważna jest odpowiednia i specjalistyczna diagnostyka oraz stosowanie diety jako podstawowego elementu leczniczego, którego wprowadzenie powoduje poprawę stanu zdrowia.