Otępienie jest chorobą polegającą na postępującym pogorszeniu funkcji intelektualnych. Otępienie najczęściej dotyczy ludzi starszych i występuje u 1 % osób między 60-65 rokiem życia i aż 10-35 % osób po 85 roku życia [1]. Istnieją różne rodzaje i przyczyny tego stanu, ale najczęstszym jest choroba Alzheimera (AD) która odpowiada za 45-50 % przypadków otępienia i dotyka 47 milionów osób na świecie [1].
Co to jest choroba Alzheimera?
Choroba Alzheimera to postępujące pogorszenie się funkcji intelektualnych, zaburzenia pamięci i zachowania, które wynikają z uszkodzenia mózgu. Destrukcja centralnego układu nerwowego powstaje w wyniku odkładania się nieprawidłowego białka w neuronach, zaburzenia ich funkcji, stanu zapalnego i w konsekwencji śmierci neuronów.
Czy wiesz że: choroba Alzheimera występuje prawie dwa razy częściej u kobiet, niż u mężczyzn? Jednak fakt ten może się wiązać po prostu z większą długością życia kobiet.
Białko odkładające się w komórkach układu nerwowego to amyloid, która to nazwa w zasadzie odnosi się do różnych nieprawidłowych białek, które odkładają się w narządach ciała w formie złogów przypominających włókna. Choroba Alzheimera rzadko występuje przed 45 rokiem życia, chociaż w badaniu rezonansu magnetycznego można wykryć odkładanie się patologicznego białka już około 40 roku życia, o ile u danej osoby choroba rozpoczyna się wcześnie. Wraz z postępem choroby złogi amyloidu i uszkodzenia się powiększają, a stan pacjenta pogarsza [1][2][3].
Objawy choroby Alzheimera
Głównym objawem choroby Alzheimera są zaburzenia pamięci, pacjent zapomina np. gdzie mieszka, gdzie pracuje, ale w miarę postępowania choroby zapomina także czy ma żonę/męża lub dzieci, nie pamięta lat swojego życia. Kolejnym objawem są zaburzenia emocjonalne i zaburzenia zachowania wynikające zarówno z uszkodzenia mózgu, jak i zaburzeń pamięci. Główną przyczyną takich zachowań jest uszkodzenie układu limbicznego, czyli części mózgu odpowiedzialnej za kontrolowanie emocji. Chory nie potrafi odnaleźć się w danej sytuacji, czuje się niepewnie, boi się, czasem odpowiada agresją i nie wie dlaczego, często u takich pacjentów występuje depresja. Zachowanie może stać się dziecinne ze względu na zanikanie umiejętności społecznych i intelektualnych oraz zatarcie pamięci zebranych doświadczeń. Chory może utracić także zdolność używania różnych przedmiotów, np. kluczy, wykonywania nawet prostych czynności, np. ubierania się. Pacjent z chorobą Alzheimera traci także orientację w czasie i przestrzeni [1][2][3].
Przyczyny choroby Alzheimera
U podłoża choroby Alzheimera (AD) leży odkładanie się w neuronach złogów beta-amyloidu, który powstaje z APP (amyloid precursor protein). Pacjenci z AD mają zaburzony rozkład APP, w wyniku czego powstaje beta-amyloid, którego organizm nie może usunąć z komórek (neuronów). Amyloid łączy się ze sobą tworząc kłęby/złogi, które zalegają w aksonie (część neuronu odpowiedzialna za przekazywanie impulsu elektrycznego do następnego neuronu) i zaburzają jego funkcje. Uszkodzony neuron umiera i stymuluje układ odpornościowy, co zapoczątkowuje stan zapalny w mózgu. Zmiany te prowadzą do uszkodzenia struktury mózgu i co za tym idzie, jego funkcji [1][2][3]. Istnieje również teoria cholinergiczna rozwoju AD, według której w mózgu chorego spada poziom acetylocholiny, neuroprzekaźnika za pomocą którego neurony przekazują impulsy między sobą. Brak tej substancji zaburza funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, co objawia się wystąpieniem otępienia. Jednak ten mechanizm rozwoju choroby Alzheimera wydaje się być tylko jedną z wielu składowych i być mniej istotny niż odkładanie się amyloidu [2].
Jak szybko postępuje choroba Alzheimera?
Postępowanie choroby i wiek w jakim ona wystąpi zależą od predyspozycji genetycznych do odkładania się beta-amyloidu. W rodzinnej postaci AD zmiany w mózgu mogą być zapoczątkowane już około czterdziestego roku życia. Dalsze postępowanie utraty funkcji poznawczych zależy od tego, czy pacjent ćwiczy swoją pamięć i otrzymuje leczenie. Jednakże rokowanie jest bardzo indywidualne, a postępowanie choroby nie jest jednostajne, mogą zdarzać się okresy spowolnienia procesu chorobowego, lepsze lub gorsze dni [1][2][3].
Choroba Alzheimera, a demencja starcza
Jak zostało to opisane we wstępie występują różne przyczyny otępienia. Demencja starcza, jak nazwa wskazuje występuje w tym samym wieku, w którym pojawia się choroba Alzheimera, więc jak je odróżnić? Na podstawie podłoża uszkodzenia mózgu. W demencji starczej nie występuje odkładanie się beta-amyloidu tak jak ma to miejsce w AD, lecz ma najczęściej tzw. podłoże naczyniowe.
Zapamiętaj: Choroba Alzheimera to postępujące pogorszenie się funkcji intelektualnych, zaburzenia pamięci i zachowania, które wynikają z uszkodzenia mózgu.
W naczyniach krwionośnych doprowadzających krew do mózgu odkłada się cholesterol, zwęża je i ogranicza przepływ krwi. Niedotlenione i nieodżywione neurony umierają. Podobnie dzieje się w wyniku nadciśnienia, które uszkadza naczynia krwionośne, powoduje drobne krwawienia do mózgu i niszczy neurony. Inne przyczyny uszkodzenia neuronów w demencji starczej też występują i są prawdopodobne, ponieważ jest to choroba wynikająca z długoletniej ekspozycji na czynniki szkodliwe (które naturalnie napotykamy w naszym życiu, np. alkohol) oraz “zużywania” się organizmu, w wyniku czego pogarsza się jego funkcja. Objawy demencji starczej, choć są takie same, to nie są tak mocno nasilone i nie postępują tak szybko jak w chorobie Alzheimera [1][2][3].
Leczenie choroby Alzheimera
W leczeniu choroby Alzheimera o łagodnym i umiarkowanym nasileniu stosuje się inhibitory enzymu acetylocholinesterazy – rywastygminę, donepezyl i galantaminę. Leki te mają za zadanie podniesienie poziomu acetylocholiny w mózgu wspomagając przesyłanie informacji między neuronami, lecz kiedy znaczna ich ilość zostanie uszkodzona, to działanie tych leków staje się nieistotne. W leczeniu pacjentów z AD w ciężkim stanie stosuje się antagonistę receptora NMDA – memantynę, która ma za zadanie ochronę neuronów (neuroprotekcję). Wspomniane leki mogą spowolnić postępowanie choroby, ale nie zahamują jej i zdecydowanie nie doprowadzą do wyleczenia. Można stosować inne preparaty neuroprotekcyjne, jednak działają one podobnie lub słabiej niż te wyżej wymienione. Nadzieję budzi rozwój nowych terapii, takich jak immunoterapia (modyfikująca układ odpornościowy) lub terapia genomowa (modyfikująca geny), lecz nie ma jeszcze rozsądnych, skutecznych form takiego leczenia choroby Alzheimera. Bardzo ważnym elementem terapii jest leczenie niefarmakologiczne, które obejmuje ćwiczenia umysłowe, muzykoterapię, terapię zajęciową, itp.
Czy choroba Alzheimera jest wyleczalna?
Na obecnym poziomie nauki choroba Alzheimera nie jest wyleczalna. W przyszłości, wspomniana terapia genomowa może doprowadzi do tego, że AD zostanie chorobą z której można wyzdrowieć. Samo spowolnienie choroby, przy zastosowaniu opisanych w poprzednim punkcie terapii często jest niewielkie.
Choroba Alzheimera jest poważnym schorzeniem prowadzącym do postępującego pogorszenia funkcji intelektualnych, pamięci i zmian zachowania. Ze względu na zmianę charakteru chorego i utratę wspomnień jest to jedna z chorób, której ludzie najbardziej się obawiają, Kolejną przyczyną powagi AD są mało skuteczne metody leczenia. Na szczęście środowisko medyczne poświęca dużo uwagi chorobie Alzheimera i nie szczędzi na staraniach, aby stworzyć odpowiednią terapię.