Co to jest artretyzm? Objawy, przyczyny i sposoby leczenia

Większość z nas zetknęła się z pojęciami takimi jak: artretyzm, dna moczanowa, skaza moczanowa lub podagra. Określenia te opisują jedną i tę samą przypadłość, której istotą jest nadmierne gromadzenie kwasu moczowego w tkankach (przy czym podagra to najczęstsza postać dny). Choroba bogaczy, bo tak w przeszłości nazywano artretyzm, dotyka około 1% populacji, częściej płci męskiej, a jej potoczna nazwa nawiązywała do diety obfitującej w tłuszcze i węglowodany, czyli takiej, na jaką mogli pozwolić sobie przedstawiciele wyższych sfer.

Co to jest artretyzm?

Dna moczanowa (łac. diathesis urica, gout) to inaczej zapalenie stawów spowodowane odkładaniem się kryształów kwasu moczowego (który jest końcowym produktem przemiany zasad purynowych: adeniny, guaniny, hipoksantyny i ksantyny), a dokładniej moczanów sodu, z wytworzeniem ich białych złogów w tkankach miękkich w postaci guzków dnawych (w postaci przewlekłej). Kryształy moczanów, wytrącając się z płynów ciała, wywołują reakcję zapalną. Stan, którym stężenie kwasu moczowego we krwi przekracza 7 mg/dl (norma 3-7 mg/dl) nazywamy hiperurykemią, a ta jest z kolei czynnikiem przyspieszającym rozwój miażdżycy. Artretyzm, w zależności od objawów i częstości ma dwie postaci: ostrą oraz powstałą z niej postać przewlekłą. Skaza moczanową dzieli się również ze względu na etiologię, wyróżniamy postać pierwotną oraz nabytą.

Czy wiesz że: W zależności od zaatakowanego stawu artretyzm można nazwać na różne sposoby:Podagra - zajęcie stawu palucha,Gonagra - zajęcie stawu kolanowego,Omagra - zajęcie stawu barkowego,Chiragra - zajęcie stawów rąk,Rachidagra – zajęcie stawów kręgosłupa.

W przypadku artretyzmu bardzo ważne jest rozpoznanie różnicowe, zaczynające się od dokładnie zebranego wywiadu. Postępowanie to ma na celu wykluczenie innych chorób zapalnych stawów (np. RZS-reumatoidalne zapalenie stawów). Rozpoznanie stawiane jest w oparciu o badanie fizykalne (wygląd stawów), badania laboratoryjne, badanie płynu stawowego (pobranego poprzez nakłucie), diagnostykę obrazową (RTG, USG, TK, MR) oraz obecność i histologiczny obraz guzków dnawych. Istnieją odpowiednie kryteria klasyfikujące dnę moczanową opracowane przez ACE/EULAR. W momencie podejrzenia dny moczanowej u pacjenta oznacza się stężenie kwasu moczowego w osoczu, a także dobową utratę kwasu moczowego z moczem. Ważny jest fakt, iż w przypadku ostrego napadu artretyzmu stężenie tego związku może być w granicach normy. Jednoznacznym potwierdzeniem dny moczanowej jest obecność kryształów moczanu sodu w płynie stawowym.

Objawy artretyzmu

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

Symptomy dny moczanowej są najczęściej zauważane w stawie śródstopno-paliczkowym I, czyli w obrębie palucha (podagra). W przypadku artretyzmu, objawy choroby powinniśmy podzielić ze względu na fazę choroby.
Napad dny moczanowej, trwający od 10 dni do 3 tygodni w przypadku braku leczenia, charakteryzować będzie:

• nagły, silny, rozdzierający ból stawu;
• obrzęk stawu;
• skóra nad stawem jest napięta, zarumieniona, błyszcząca, szybko może dojść do złuszczania naskórka;
• wzrost objętości płynu w jamach dużych stawów;

Atak dny moczanowej cofa się samoistnie i może powtarzać się kilka razy w ciągu roku. Napady mogą być wywoływane przez czynniki takie jak: stres, wysiłek fizyczny, dieta wysokobiałkowa, alkohol, kawa lub infekcje.
Naturalnie w rozwoju artretyzmu występują cztery fazy:

• Bezobjawowa hiperurykemia – u mężczyzn w okresie pokwitania i u kobiet po menopauzie;
• Ostry napad dny z zapaleniem stawów;
• Okres międzynapadowy (wolny od objawów);
• Przewlekła dna z guzkami dnawymi (zaawansowana) – badania radiologiczne uwidaczniają ubytki okołostawowe, które powstały przez złogi kryształów, a przestrzeń stawowa ulega zmniejszeniu. Guzki dnawe najczęściej umiejscawiają się w paluchu, pięcie, łokciu bądź w małżowinie usznej.

Istotne jest to, iż w przypadku braku leczenia okres międzynapadowy ulega skróceniu, a po nich następują kolejne ataki, które mogą obejmować wiele stawów jednocześnie, a powtarzająca się postać ostra, poprzez aktywację odpowiednich enzymów (proteaz) i osteoklastów (komórki trawiące kość) może przejść w postać przewlekłą! Dna moczanowa prowadzi do wytworzenia łuszczki stawowej, która niszcząc chrząstkę, prowadzi do włóknienia, zesztywnienia i dysfunkcji stawu.

Warto wiedzieć, że artretyzm może również wywoływać objawy nerkowe, do których należy przede wszystkim kolka oraz wydalanie piasku i kamieni moczowych oraz obecność guzków dnawych w śródmiąższu narządu lub w cewkach nerkowych. W przypadku zatkania odpływu moczu, może pojawić się odmiedniczkowe zapalenia nerek. Szacuje się , że ⅕ pacjentów z artretyzmem umiera z powodu niewydolności nerek. Objawy ogólne dny moczanowej pojawiają się rzadko. Dna moczanowa często współistnieje z chorobami takimi jak hiperlipidemia, cukrzyca, otyłość oraz nadciśnienie, w związku z tym osoby te są narażone na niebezpieczne choroby sercowo-naczyniowe, mające podłoże w miażdżycy. Powikłaniem artretyzmu może być także martwica jałowa głowy kości udowej.

Przyczyny artretyzmu

Hiperurykemia może mieć kilka przyczyn, do których zaliczamy nadprodukcję kwasu moczowego, zmniejszoną eliminację tej substancji lub działanie obu zjawisk równolegle. Dna moczanowa posiada dwie postaci:

a). Postać pierwotną – uwarunkowa genetycznie, spowodowana przez nieprawidłowości enzymów uczestniczących w syntezie puryn.

b). Postać nabytą – wywołana przez inne choroby lub terapie, których skutkiem jest zwiększona produkcja kwasu moczowego (anemia, białaczka, chemioterapia i radioterapia) lub zmniejszone wydalanie kwasu moczowego przez nerki (przewlekłe choroby nerek, kwasica ketonowa, przyjmowanie niektórych leków moczopędnych tzw. diuretyki pętlowe). Postać nabyta może być także skutkiem nadmiernej podaży puryn w diecie lub nadużycia alkoholu.Największa ilość przypadków artretyzmu spowodowana jest pierwotną, nadmierną produkcją kwasu moczowego.
Czynniki ryzyka wystąpienia artretyzmu to:

• płeć męska i wiek pow. 30 r. ż.(lub 40 r.ż.- w zależności od źródła);
• uwarunkowania genetyczne;
• otyłość;
• spożycie pokarmów bogatych w puryny;
• cukrzyca;
• niewydolność nerek;
• zespół metaboliczny;
• nadużywanie alkoholu;
• stosowanie niektórych leków (aspiryna/kwas acetylosalicylowy, leki moczopędne, cyklosporyna);
• odwodnienie;
• niedawny uraz/operacja/przeszczep narządów;
• zakażenia;
• nowotwory.

Leczenie artretyzmu

Przede wszystkim pamiętajmy, że osoby z dną moczanową powinny pozostawać pod ciągłą opieką reumatologa, a w przypadku ostrego napadu zapalenia stawów konieczny jest jak najszybszy kontakt z lekarzem. W przypadku artretyzmu, do zaleceń ogólnych należy zmniejszenie czynników ryzyka, w związku z tym pacjentowi zaleca się dietę, której celem jest eliminacja produktów bogatych w puryny oraz unikanie alkoholu. Osoba cierpiąca na artretyzm powinna wykluczyć ze swojej diety m. in.:

• wywary z kości i mięsa;
• ryby: śledziowate, sardynki, szproty;
• owoce morza;
• podroby;
• wędliny;
• mocną kawę i herbatę;
• rabarbar;
• warzywa takie jak: brokuły, kalafior, zielony groszek, kukurydza, szpinak.

Dodatkowo, u osób z nadwagą lub otyłością odpowiedni plan żywieniowy ma na celu redukcję masy ciała. Wspomagająco rekomenduje się zwiększenie aktywności fizycznej. Osoba cierpiąca na artretyzm, powinna również zrezygnować z palenia papierosów oraz pamiętać o monitorowaniu chorób współistniejących.

Zapamiętaj: Hiperurykemia może mieć kilka przyczyn, do których zaliczamy nadprodukcję kwasu moczowego, zmniejszoną eliminację tej substancji lub działanie obu zjawisk równolegle.

W przypadku leczenia napadu dny moczanowej doustnie stosuje się kolchicynę, NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne- ale należy unikać aspiryny, ponieważ zwiększa ona stężenie kwasu moczowego w osoczu) lub GKS (glikokortykosteroidy). Pierwszy z tych leków to tzw. “tabletka podręczna”, którą chory, posiadający odpowiednią wiedzę, może przyjąć samodzielnie w razie ataku (lek należy odstawić w przypadku pojawienia się kurczowego bólu brzucha, biegunki, nudności lub wymiotów). Natomiast glikokortykosteroidy są zalecane u osób z przeciwwskazaniami do przyjmowania dwóch poprzednich leków. GKS czasami wstrzykiwane są dostawowo w przypadku zapalenia pojedynczego, łatwo dostępnego stawu. Czwartym lekiem stosowanym w przypadku napadu dny moczanowej u pacjentów z przeciwwskazaniami do poprzednich trzech grup leków jest kanakinumab, czyli ludzkie przeciwciało monoklonalne. Z “domowych sposobów”, pomocnych w trakcie ataku, może być okład z lodu lub unieruchomienie stawu na czas trwania napadu.

Drugim rodzajem leczenia artretyzmu jest leczenie okresu bezobjawowego oraz dny przewlekłej. Celem terapii jest obniżenia stężenia kwasu moczowego w osoczu poniżej 5,5 mg/dl oraz leczenie chorób współistniejących, a w szczególności: otyłości, niewydolności nerek lub serca, choroby niedokrwiennej serca, udaru mózgu, chorób tętnic oraz nadciśnienia, cukrzycy. W przypadku lekkiego podniesienia stężenia kwasu, w pierwszej kolejności zaleca się odpowiednią dietę, ale zazwyczaj włącza się równiej odpowiednie leki, z których najczęściej stosowanym jest allopurinol, stanowiący lek z wyboru w przypadku przewlekłej hiperurykemii, jednak nie powinien być stosowany u kobiet w ciąży oraz u karmiących. Istotne jest również to, że allopurinol wzmacnia efekt pośrednio działających leków przeciwzakrzepowych. Substancję drugiego rzutu stanowi febuksostat. Oprócz tego można stosować leki moczopędne takie jak benzbromaron lub probenecyd, a u chorych z ciężką postacią przewlekłą dny guzkowej zastosowanie ma peglotykaza.

Artretyzm u młodych ludzi

Artretyzm, pomimo tego, że ryzyko zachorowania zwiększa się z wiekiem, dna moczanowa jest także problemem młodych ludzi. Według zaskakujących badań z 2011 roku, które wykonano na 5896 osobach, najwyższy poziom kwasu moczowego oznaczono w grupie młodych mężczyzn od 17. do 25. roku życia. Średni poziom wyniósł 7,1 mg/dl, podczas, gdy u kobiet w tej samej grupie wiekowej osiągnął 5,3 mg/dl.
Przyczyny artretyzmu u młodych ludzi są zbliżone do tych u dorosłych, jednakże osoby te są częściej narażone na dnę wtórną spowodowaną innymi chorobami takimi jak:

• zapalenie jelita, prowadzące do odwodnienia;
• zakażenia układu oddechowego, mogące powodować niedobory w transporcie tlenu;
• choroby nerek, powodujące zmniejszone wydalanie kwasu moczowego;
• wrodzone wady serca, których skutkiem jest czerwienica wtórna (policytemia);
• białaczka limfatyczna;
• niedokrwistość hemolityczna autoimmunologiczna ;
• pierwotna małopłytkowość immunologiczna.

Nieprawidłowym zjawiskiem dotyczącym noworodków są zawały moczanowe (łac. infarctus uricus). W ich nerkach, a dokładniej w piramidach tego narządu (części zbudowanej z kanalików nerkowych,), obecne są złogi kwasu moczowego, uwidaczniające się jako żółte pasma. Przyczyną takiego stanu jest niedostatecznie rozwinięta przemiana puryn w okresie okołoporodowym. Dna moczanowa to choroba pogarszająca jakość życia, w związku z tym szybka diagnoza i zastosowanie leczenia odgrywają tu bardzo ważną rolę. Artretyzm może doprowadzić do trwałego upośledzenia czynności stawów oraz do innych bardzo poważnych powikłań. Jednak właściwe rozpoznanie, leczenie oraz eliminacja czynników ryzyka pozwalają na powrót do normalnego funkcjonowania.

Pacjenci, u których rozpoznano artretyzm, powinni zastosować się do zaleceń lekarza i zadbać o zdrowy tryb życia. W przypadku eliminacji przyczyny hiperurykemii oraz braku objawów choroby, nie trzeba monitorować stężenia kwasu moczowego. Zaleca się jednak kontrolę masy ciała, ciśnienia tętniczego oraz okresowe oznaczanie stężenia glukozy i lipidów.