Chondrokalcynoza to stosunkowo częsta, wciąż niedostatecznie poznana i zbyt rzadko rozpoznawana choroba reumatologiczna, która ze względu na podobieństwo objawów klinicznych bywa mylnie utożsamiana z dną moczanową lub chorobą zwyrodnieniową stawów. Ze względu na fakt, że najważniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju chondrokalcynozy jest wiek, w związku ze starzeniem się społeczeństwa jej rozpowszechnienie w populacji będzie stale wzrastać. Jak objawia się chondrokalcynoza oraz co odróżnia ją od dny moczanowej?
Co to jest chondrokalcynoza?
Chondrokalcynoza, określana także mianem dny rzekomej lub “pseudodny” jest to choroba reumatologiczna, polegająca na odkładaniu się kryształów pirofosforanu wapnia w strukturach stawowych i okołostawowych. Na skutek deponowania kryształów pirofosforanowych dochodzi do rozwoju procesu zapalnego w obrębie układu kostno-stawowego oraz powstawania zmian zwyrodnieniowych w stawach. Dokładna częstość występowania chondrokalcynozy w populacji ogólnej nie jest znana, wiadomo jednak, że dotyczy ona częściej kobiet niż mężczyzn i występuje głównie u osób po 50 roku życia.
Określenia “dna rzekoma” oraz “pseudodna” wynikają z faktu, że objawy chondrokalcynozy pod postacią ostrego zapalenia stawów do złudzenia mogą przypominać inne schorzenie reumatologiczne – dnę moczanową. W przebiegu obu tych chorób dochodzi do odkładania się w strukturach stawowych kryształów, jednak w przypadku chondrokalcynozy są to kryształy pirofosforanu wapnia, a w przypadku dny moczanowej – kryształy moczanu sodu.
Objawy chondrokalcynozy
Objawy kliniczne chondrokalcynozy są bardzo zróżnicowane i wynikają one z obecności w stawach i tkankach okołostawowych kryształów pirofosforanu wapnia, które mogą wywoływać odczyn zapalny i dolegliwości bólowe. Wyróżniamy następujące warianty przebiegu klinicznego chondrokalcynozy:
- bezobjawowo – obecność kryształów pirofosforanu wapnia w obrębie struktur stawowych jest wówczas stwierdzana przypadkowo, przy okazji badań obrazowych wykonanych z innych przyczyn;
- pod postacią ostrego zapalenia jednego stawu, czyli napadu dny rzekomej. Przebiega on podobnie do napadu dny moczanowej, ale objawy narastają wolniej (w ciągu 6-42 h), a ból ma mniejsze natężenie i trwa dłużej – od 1 do 4 tygodni. W przebiegu napadu dny rzekomej najczęściej zajęty jest staw kolanowy, rzadziej staw ramienny lub stawy nadgarstka;
- jako przewlekłe zapalenie stawów – swoim przebiegiem może przypominać reumatoidalne zapalenie stawów;
- z towarzyszącą chorobą zwyrodnieniową stawów – najczęściej dotyczy stawu kolanowego, ale może także obejmować stawy nadgarstkowe, łokciowe i biodrowe. W przeciwieństwie do klasycznej choroby zwyrodnieniowej stawów (bez odkładania się kryształów pirofosforanu wapnia), w której zmiany zwyrodnieniowe zwykle są asymetryczne, w przebiegu choroby zwyrodnieniowej towarzyszącej chondrokalcynozie najczęściej dochodzi do symetrycznego objęcia stawów procesem zwyrodnieniowym.
Przyczyny chondrokalcynozy
Objawy chondrokalcynozy pod postacią dolegliwości bólowych i napadów ostrego zapalenia stawów wywoływane są przez odkładające się w chrząstkach i tkankach okołostawowych kryształy pirofosforanu wapnia. Kryształy pirofosforanu wapnia powstające w tkance chrzęstnej mogą się przedostawać do błony maziowej i płynu stawowego i wywoływać odczyn zapalny. Przyczyna powstawania kryształów pirofosforanu wapnia w ustroju nie została jeszcze do końca poznana. Chondrokalcynoza może mieć wynikać z predyspozycji genetycznej i występować rodzinnie – mówimy wówczas o chondrokalcynozie pierwotnej. Znacznie częściej mamy jednak do czynienia z chondrokalcynozą wtórną (powstającą na podłożu innych zaburzeń), a do przyczyn sprzyjających krystalizacji pirofosforanu wapnia w ustroju zaliczamy:
- powtarzające się urazy stawów;
- fizjologiczny proces starzenia się organizmu – wraz z wiekiem rośnie tendencja do gromadzenia się złogów pirofosforanowych, głównie za sprawą zwiększonej podatności tkanki chrzęstnej;
- zaburzenia hormonalne (nadczynność i niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc);
- zaburzenia elektrolitowe np. obniżone stężenie magnezu i potasu w surowicy;
- przewlekłą dializoterapię;
- przewlekłe stosowanie niektórych leków np. glikokortykosteroidów.
*błona maziowa – wewnętrzna warstwa torebki stawowej, wydzielająca maź stawową.
Diagnostyka chondrokalcynozy
Podstawą rozpoznania chondrokalcynozy jest wykazanie w płynie stawowym, pobranym na drodze punkcji stawu, kryształów pirofosforanu wapnia. Ich obecność stwierdzana jest w badaniu mikroskopowym płynu stawowego, a badanie to wykonywane jest podczas hospitalizacji pacjenta na oddziale reumatologicznym. Obecność kryształów pirofosforanu wapnia w płynie stawowym odróżnia chondrokalcynozę od dny moczanowej, w przypadku której w płynie stawowym stwierdza się obecność kryształów moczanu sodu. W czasie napadu dny rzekomej płyn stawowy ma mleczne zabarwienie i może być lekko krwisty.
Zapamiętaj: Jak dotąd nie poznano sposobu zapobiegania formowaniu się kryształów pirofosforanu wapnia - możliwe jest jedynie leczenie stanu zapalnego, gdy ten już wystąpi.
W rozpoznaniu chondrokalcynozy pomocne są także badania radiologiczne – kryształy zawierają wapń, dlatego też ich złogi, zlokalizowane w chrząstkach stawowych, ścięgnach i torebkach stawowych są dobrze widoczne w badaniu rentgenowskim (RTG). Najczęściej złogi uwidaczniane są w obrębie stawów kolanowych, biodrowych i łokciowych. W zajętych stawach wtórnie do chondrokalcynozy rozwijają się zmiany zwyrodnieniowe, które także można uwidocznić w badaniu rentgenowskim. Do typowych cech choroby zwyrodnieniowej stawów towarzyszącej chondrokalcynozie, które są widoczne na zdjęciach rentgenowskich (RTG) zaliczamy:
- zwężenie szpary stawowej wskutek destrukcji (zniszczenia) chrząstki stawowej;
- obecność osteofitów (wyrośli kostnych) na granicy chrzęstno-kostnej.
U pacjentów z chondrokalcynozą wtórną mogą być ponadto wykonywane inne badania diagnostyczne, mające na celu ustalenie podłoża choroby np. oznaczenie poziomu TSH i hormonów tarczycy przy podejrzeniu występowania zaburzeń funkcji tarczycy.
*TSH – hormon tyreotropowy
Leczenie chondrokalcynozy
Sposób leczenia chondrokalcynozy uzależniony jest od jej manifestacji klinicznej u konkretnego pacjenta. Jeżeli chondrokalcynoza jest stanem wtórnym do innego schorzenia np. towarzyszy nadczynności przytarczyc, wówczas podstawę terapii stanowi leczenie choroby podstawowej, która ją wywołała. Postacie bezobjawowe chondrokalcynozy (gdy została ona wykryta przypadkowo w badaniach obrazowych wykonywanych z innych przyczyn) nie wymagają leczenia.
Jak dotąd nie poznano sposobu zapobiegania formowaniu się kryształów pirofosforanu wapnia – możliwe jest jedynie leczenie stanu zapalnego, gdy ten już wystąpi. Leczenie ostrego napadu dny rzekomej polega na:
- przykładaniu w okolicę zmienionego zapalnie stawu zimnych okładów (lodu, żelu);
- odciążeniu kończyny;
- wstrzyknięciach glikokortykosteroidów do wnętrza jamy stawowej (wykazują one silne działanie przeciwzapalne);
- w niektórych przypadkach dobre efekty przynosi także aspiracja (ewakuacja) płynu zapalnego z pirofosforanami z jamy stawowej.
Jeżeli postępowanie to nie przynosi efektu, można podać pacjentowi doustnie kolchicynę lub niesteroidowe leki przeciwzapalne np. ketoprofen (jak w napadzie dny moczanowej).
Czy wiesz że: kryształy pirofosforanu wapnia wykrywane są aż u 60% pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów?
W przewlekłym zapaleniu stawów stosuje się małe dawki niesteroidowych leków przeciwzapalnych i/lub kolchicynę w małych dawkach, małe dawki glikokortykosteroidów lub metotreksat, jednakże skuteczność wyżej wymienionego leczenia nie została jak dotąd jednoznacznie udowodniona.
Chondrokalcynoza, czyli dna rzekoma, jest to choroba reumatologiczna spowodowana odkładaniem się w chrząstce stawowej i strukturach okołostawowych kryształów pirofosforanu wapnia. Obraz kliniczny chondrokalcynozy jest bardzo zróżnicowany – może ona przebiegać bezobjawowo, pod postacią ostrego lub przewlekłego zapalenia stawów bądź też towarzyszyć chorobie zwyrodnieniowej stawów. Ostry napad dny rzekomej najczęściej dotyczy stanu kolanowego i objawia się bólem oraz obrzękiem stawu. Ostateczne rozpoznanie chondrokalcynozy stawiane jest na podstawie stwierdzenia obecności kryształów pirofosforanu wapnia w płynie stawowym. Leczenie ostrego zapalenia stawów opiera się na stosowaniu okładów chłodzących na zapalnie zmieniony staw oraz podawaniu leków o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym.