Choroba Gauchera należy do tzw. chorób spichrzeniowych – zaburzeń spowodowanych niedoborem lub brakiem w organizmie enzymów rozkładających związki chemiczne i cząsteczki do prostszych substancji, które mogą zostać przez niego zużyte. W wyniku tych niedoborów, nierozłożone substancje zostają odkładane w tkankach organizmu, co prowadzi do wielu nieprawidłowości. Czym są spowodowane niedobory enzymatyczne? Czy ta choroba jest uleczalna?
Co to jest choroba Gauchera?
Choroba Gauchera to dziedziczne, genetyczne schorzenie spowodowane niedoborem lub defektem glukocerebrozydazy – enzymu rozkładającego glikolipidy, czyli cząsteczki wchodzące w skład błon komórkowych. Każda komórka w organizmie ma zaprogramowany czas życia i po spełnieniu swojej funkcji – ulega samodzielnemu rozkładowi. Poszczególne elementy budowy komórek są utylizowane do związków, które mogą być ponownie użyte (np. do budowy kolejnych komórek) lub do takich związków, które nie spełniają już więcej funkcji, ale mogą być wydalone z organizmu. Przy braku substancji umożliwiającej rozkład poszczególnych elementów, ich nadmiar nie może być wydalany, więc odkłada się w różnych częściach organizmu i powoduje nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu.
Ciężkość choroby zależy od stopnia upośledzenia działania enzymu. Na tej podstawie wyróżnia się kilka jej postaci:
- typ 1 – o najłagodniejszych objawach;
- typ 2 i 3 – dotykające układu nerwowego i powodujące jego upośledzenie;
- typ sercowo-naczyniowy – bardzo rzadka postać, która charakteryzuje się m. in. uszkodzeniem zastawek sercowych (aortalnej i mitralnej);
- typ perinatalny letalny – bardzo rzadka, najcięższa postać choroby, powodująca śmierć niedługo po urodzeniu.
Typ 1 choroby stanowi około 85% wszystkich przypadków zachorowań.
Objawy choroby Gauchera
Objawy choroby Gauchera zależą od jej typu:
- typ 1: powiększenie śledziony i wątroby, niedokrwistość (anemia), zaburzenia krzepnięcia, niedobory leukocytów (komórek odpornościowych), a wraz z postępem choroby – objawy ze strony układu kostnego: przewlekłe bóle kości, ich złamania lub martwica, zwyrodnienie stawów, “przełomy kostne” – epizody silnego bólu zlokalizowanego w jednej kończynie lub stawie; u dzieci choroba ta może powodować zaburzenia wzrastania kości i niedobory wzrostu; do następstw zaburzeń krzepnięcia należą natomiast przedłużone krwawienie przy urazach lub zabiegach, łatwe siniaczenie oraz przedłużające się miesiączki; choroba objawia się u starszych dzieci lub dorosłych;
- typ 2 i 3: występują bardziej nasilone objawy jak w typie 1, oraz objawy ze strony układu nerwowego – opóźniony rozwój psychoruchowy u dzieci, niepełnosprawność intelektualna uogólniona spastyczność (nadmierne napięcie mięśni całego ciała), zaburzenia połykania (krztuszenie się dziecka podczas karmienia), padaczka; w typie 2 objawy pojawiają się w pierwszych latach życia i powodują zgon (zwykle do 4. roku życia), typ 3 ma wolniejszy przebieg i objawia się później, u chorych około po 20 roku życia;
- typ sercowo-naczyniowy: występuje bardzo rzadko, tylko u nosicieli mutacji genu GBA; występuje w nim zwapnienie zastawek sercowych: aortalnej i mitralnej; czasem współistnieje zmętnienie rogówek oraz porażenie nadjądrowe – zaburzenie neurologiczne prowadzące do otępienia;
- typ perinatalny letalny: dzieci urodzone z tym typem mają znacznie powiększone wątrobę i śledzionę, zmiany skórne (przypominające rybią łuskę); choroba powoduje zgon dziecka do kilku dni po porodzie;
Choroba Gauchera sprzyja też występowaniu kamicy żółciowej, oraz większej zapadalności na nowotwory takie jak szpiczak mnogi, chłoniak nieziarniczy, rak wątroby, rak trzustki, czerniak. U chorych mogą występować też zaburzenia układu odpornościowego.
Przyczyny choroby Gauchera
Jak już wspomniano, enzym, którego brakuje w chorobie Gauchera, glukocerebrozydaza, odpowiada za rozkładanie elementów budulcowych ściany komórkowej w komórkach organizmu. Nierozkładane substancje odkładają się w tkankach powiązanych z układem odpornościowym, oraz w układzie neurologicznym.
Czy wiesz że: choroba Gauchera występuje z częstością około 1:75 000 w populacji ogólnej?
W typie 1 tej choroby Gauchera zachowane jest częściowe działanie enzymu, układ nerwowy nie jest więc uszkadzany. W typie 2 i 3 ilość enzymu jest na tyle mała (lub jej brak), że układ nerwowy, mimo że mniej wrażliwy na niedobór enzymu, zostaje dotknięty, co powoduje ciężkie zaburzenia z jego strony.
Jak zdiagnozować chorobę Gauchera?
Powiększona wątroba i śledziona, które są często pierwszymi objawami tej choroby, często są wykrywane przypadkowo podczas badania pacjenta z innej przyczyny.
Do badań diagnostycznych należą:
- badania krwi – anemia (niedokrwistość), małopłytkowość, leukopenia (mała ilość neutrofili we krwi), zaburzenia krzepnięcia;
- badania rentgenowskie lub rezonans magnetyczny – uwidaczniają charakterystyczne zmiany kości;
- badania enzymatyczne – badanie aktywności enzymu (glukocerebrozydazy), oznaczanie stężenia enzymu wykonuje się na kropli krwi nakrapianej na bibułę, która wysyłana jest do laboratorium; badanie to jest bezpłatne;
- badanie genetyczne – badanie wykrywające nieprawidłowości w genie GBA, który jest odpowiedzialny za typ sercowo-naczyniowy choroby;
- inne -np. biopsja szpiku.
Do zdiagnozowania choroby nie zawsze jest konieczne wykonanie wszystkich z wyżej wymienionych badań – chyba że istnieją wątpliwości i konieczne jest ich wykluczenie.
Leczenie choroby Gauchera
Leczeniem przyczynowym jest substytucja brakującego enzymu. Polega ono na podawaniu rekombinowanego naturalnego enzymu we wlewach dożylnych, co dwa tygodnie. Dawki enzymu dostosowywane są indywidualnie (w zależności od stopnia działania własnego enzymu). Substytucja enzymu prowadzi zwykle do zmniejszenia śledziony i poprawy wskaźników w badaniach krwii. Niestety nie ma wpływu na objawy neurologiczne. Inną metodą leczenia jest ograniczenie produkcji glukozyloceramidu (substancji odpowiedzialnych za objawy) przez podawanie inhibitora syntazy tego związku – leki te to miglustat i eliglustat. Leczenie to nie jest refundowane w Polsce.
Zapamiętaj: Choroba Gauchera jest rzadkim schorzeniem uwarunkowanym genetycznie, jej istotą jest brak lub osłabione działanie enzymu o nazwie glukocerebrazyd.
Prowadzone jest również leczenie objawowe, np. leczenie przeciwbólowe w przypadku bólu kości lub korekcje operacyjne zwyrodnień stawów lub innych powikłań. Niekiedy wykonuje się splenektomię – operację polegającą na wycięciu śledziony, w przypadku zawału śledziony lub znacznych zaburzeń krzepliwości, które nie odpowiadają na leczenie.
Choroba Gauchera należy do rzadkich zaburzeń metabolizmu. Powinna jednak być uwzględniania w diagnostyce różnicowej w przypadku występowania powiększenia śledziony, wątroby, a także objawów neurologicznych (np. padaczki). Można ją wykluczyć w prostym teście przesiewowym. Leczenie za pomocą substytucji enzymatycznej jest możliwe u większości chorych, ponieważ w większości przypadków chorują oni na łagodniejszą postać choroby, która nie dotyka układu nerwowego (na który leczenie substytucyjne nie ma wpływu). Jest to konieczność stosunkowo częstego podawania dożylnego leku, ale umożliwia chorym znaczne ograniczenie objawów, spowolnienie lub brak szkodliwych następstw działania odkładających się substancji i długość życia nie odbiegającą od ludzi zdrowych.