Istnieje wiele różnych schorzeń naszego układu oddechowego. Jedne bywają wrodzone, inne natomiast wiążą się z narażeniem na szkodliwe czynniki środowiskowe i pojawiają się po latach. Wielu z nich możemy uniknąć lub załagodzić przebieg poprzez proste dbanie o siebie – nie palenie papierosów czy unikanie wdychania pyłów i szkodliwych substancji. Jedną z chorób o złożonym mechanizmie powstania i występującą w kilku odmianach jest astma oskrzelowa.
Co to jest dychawica oskrzelowa?
Dychawicą oskrzelową nazywamy inaczej astmę. Jest to choroba, która charakteryzuje się obecnością przewlekłego stanu zapalnego w drogach oddechowych. Objawy astmy pojawiają się u chorych z różną częstotliwością i natężeniem. Są spowodowane ograniczeniem przepływu powietrza w drogach oddechowych. Jest to wywołane skurczem mięśni w ich obrębie oraz pojawiającym się obrzękiem błony śluzowej. Często towarzyszy temu tworzenie się śluzu, a po latach choroby dochodzi także do przebudowy ściany oskrzeli, które stają się mniej podatne na skurcz i rozkurcz. Wyróżniamy dychawicę związaną z alergią, w której często pacjenci doświadczają także innych objawów alergicznych – przewlekłego alergicznego nieżytu nosa, zapaleń spojówek czy zmian skórnych. Często jest ona związana z rodzinną predyspozycją do tego typu chorób. Drugim typem jest astma niealergiczna. Innym podziałem jest podział na astmę o późnym początku, z utrwaloną obturacją, czyli zwężeniem oskrzeli oraz występująca z otyłością. Jest to choroba dość powszechna w naszej populacji i może pojawiać się zarówno u małych dzieci, jak i u osób starszych.
Objawy dychawicy oskrzelowej
W przebiegu dychawicy mamy do czynienia z objawami takimi jak duszność, głównie podczas próby wydechu, świsty oddechowe i suchy kaszel. Jak już wspomniano w wariancie alergicznym mogą towarzyszyć jej objawy z innych układów. Przebieg astmy jest zmienny i często symptomy nie występują stale, a pojawiają się napadowo naprzemiennie z okresami bezobjawowymi. Lekarz w badaniu pacjenta stwierdza zwykle liczne zmiany osłuchowe – świsty czy furczenia, zwłaszcza przy próbie nasilonego, szybkiego wydechu. Podczas zaostrzeń choroby pojawiają się czasem objawy niewydolności oddechowej np. z towarzyszącym przyspieszeniem rytmu serca i bardzo ciężką dusznością. W skrajnym przypadku mamy też do czynienia z tak zwaną cichą klatką piersiową – gdy dojdzie do tak silnego zwężenia dróg oddechowych, że powietrze zupełnie nie przepływa przez nie, a więc i nie wywołuje żadnych zjawisk osłuchowych, nawet tych nieprawidłowych jak świsty. Dychawicę diagnozujemy poprzez wykonanie badania spirometrycznego – pierwszy raz w warunkach normalnych, drugi po podaniu substancji rozszerzającej oskrzela. Zareagowanie na tę substancję (głównie używany jest salbutamol) świadczy o reaktywności oskrzeli, które w na co dzień zwężone reagują rozkurczem na lek podany wziewnie. Lekarz musi odpowiednio zinterpretować takie badanie trzymając się ściśle norm, które pozwalają na postawienie słusznej diagnozy. Czasem dodatkowo wykonuje się inne badania – testy w kierunku alergii, RTG płuc czy badanie wypluwanej z oskrzeli treści, jednak to spirometria jest kluczowa do rozpoznania dychawicy oskrzelowej.
Przyczyny dychawicy oskrzelowej
Objawy astmy związane są z obturacją, czyli zwężeniem w drogach oddechowych. Pojawia się ona w wyniku stanu zapalnego w oskrzelach, który spowodowany jest kilkoma czynnikami. Predyspozycja genetyczne sprzyja wystąpienia choroby jaką jest dychawica. W astmie alergicznej dochodzi do zaburzenia populacji różnego typu komórek układu odpornościowego, które nadmiernie reagują i wytwarzają immunoglobulinę E, czyli cząsteczkę produkowaną przez niektóre krwinki białe związaną z reakcją alergiczną.
Zapamiętaj: W przebiegu dychawicy mamy do czynienia z objawami takimi jak duszność, głównie podczas próby wydechu, świsty oddechowe i suchy kaszel.
Dochodzi także do nadmiernej aktywacji innych komórek – mastocytów i eozynofili, są to rodzaje białych krwinek, które również zbyt silnie działają w przebiegu astmy. Powodują one wydzielanie się licznych substancji np. histaminy, które wywołują stan zapalny. Etiologia astmy niealergicznej jest mniej poznana. Może być ona zapoczątkowana infekcją lub aktywacją podobnych szlaków eozynofilów i limfocytów, bez ich pobudzenia czynnikiem alergicznym. Wiele czynników bywa spustowymi do wywołania zaostrzenia. Są to alergeny, infekcje, zanieczyszczenie powietrza, stres, intensywny wysiłek, dym tytoniowy, aerozole czy leki. Szczególnym rodzajem dychawicy jest tak zwana astma aspirynowa, gdzie salicylany zawarte w aspirynie i podobnych do niej lekach, wywołują skurcz oskrzeli.
Leczenie dychawicy oskrzelowej
W leczeniu najważniejsza jest dobra kontrola choroby. Dobiera się je indywidualnie do pacjenta, wariantu astmy i częstości zaostrzeń. Co roku pojawiają się w tej kwestii nowe wytyczne, mające na celu ulepszenie schematów leczenia. Lekarz zależnie od przebiegu choroby dobiera preparaty indywidualnie do pacjenta mając do wyboru leki doustne, wziewne, a w ciężkich przypadkach także podawane w zastrzykach. Główne grupy leków to glikokortykosteroidy zarówno stosowane w inhalacjach, jak i w tabletkach, beta2-mimetyki o różnym czasie działania – doraźnie stosowanie krótkodziałające (np. salbutamol) i przewlekle długodziałające (np. formoterol), a także leki przeciwcholinergiczne (które również dzielą się zgodnie z czasem działania, przykładem takiego leku jest bromek ipratropium), przeciwleukotrienowe takie jak montelukast lub teofilina. W ciężkich przypadkach podaje się też przeciwciała przeciwko immunoglobulinie – omalizumab lub przeciwko interleukinie 5, czyli substancji aktywującej reakcje zaostrzenia – mepolizumab.
Czy wiesz że: w przebiegu ciąży może dojść zarówno do poprawy kontroli astmy, jak i pogorszenia? Należy jednak dążyć do najlepszego leczenia, bowiem epizody niedotlenienia w przebiegu duszności mogą stanowić duże zagrożenie dla rozwijającego się płodu. Jednakże w ciąży nie istnieją przeciwwskazania do stosowania większości dostępnych leków na dychawicę. Jedynie przeciwciała nie są podawane w okresie ciąży.
Te dwa ostatnie stosowane są w programach lekowych w przypadku, gdy podstawowe leki nie sprawdzają się. Leków będących przeciwciałami pojawia się na rynku obecnie coraz więcej, jednak ich dostępność w Polsce bywa ograniczona. Jest również możliwość operacyjnego leczenia, gdy w trakcie bronchoskopii lekarz niszczy mięśnie oskrzeli tak by nie mogły się patologicznie kurczyć – nazywamy to termoplastyka oskrzeli. W przypadku astmy o podłożu alergicznym ważne jest także leczenie alergii – podawane są leki przeciwhistaminowe doustnie, różnego rodzaju krople i aerozole do nosa np. zawierające steryd, a w poważnych przypadkach stosowane jest odczulanie, czyli swego rodzaju szczepionka przeciw danemu alegenowi. Odczulanie jest jednak terapią długotrwałą, bowiem zastrzyki podaje się przez kilka lat w różnych odstępach i jest skuteczna tylko jeżeli poznany jest dokładnie czynnik zapalny – gdy w testach zidentyfikujemy alergen najbardziej uczulający. Należy także wspomnieć o metodach niefarmakologicznych – unikaniu palenia, regularnej aktywności fizycznej o umiarkowanym nasileniu, tak by nie wywołać objawów, naukę kontrolowanego oddechu, panowania nad stresem i dietę bez składników uczulających. W przypadku narażenia na szkodliwe czynniki może być nawet konieczna zmiana pracy. Chorym z astmą alergiczną przy uczuleniu na pyłki zaleca się niewychodzenie z domu w trakcie pylenia, sprzątanie powierzchni na mokro i nie wietrzenie domu. Ważne jest także aby unikać infekcji, zatem zaleca się coroczne szczepienia na grypę w tej grupie chorych. W zaostrzeniu choroby podaje się zwykle beta2-mimetyk oraz sterydy. Czasem konieczna może być także hospitalizacja – podawanie tlenu czy leków dożylnych oraz kontrola stanu pacjenta. Sytuacje te są zmienne, czasem pacjent reaguje już na pierwsze dawki ratunkowe podczas zaostrzenia i objawy stopniowo wycofują się. W innych przypadkach mamy do czynienia z ciężkim stanem i koniecznością pozostania w szpitalu pod fachową opieką. Jeżeli mamy do czynienia z zaostrzeniem na tle infekcji, wtedy stosujemy także antybiotyki odpowiednie dla danego patogenu.
Dychawica oskrzelowa u dzieci
Diagnostyka astmy u dzieci bywa trudniejsza, zwłaszcza u maluszków które nie są w stanie wykonać spirometrii. W tej sytuacji lekarz może postawić diagnozę na podstawie symptomów. Ważne jest aby dobrze kontrolować przebieg choroby u dziecka, bowiem epizody duszności i niedotlenienia bardzo negatywnie mogą wpływać na rozwój. U dzieci częściej mamy do czynienia z astmą alergiczną i dodatkowo alergicznym nieżytem nosa oraz atopowym zapaleniem skóry. Objawy z wiekiem mogą znikać, jednak nie jest to reguła. Leczenie astmy u dzieci wygląda podobnie jak w przypadku pacjentów dorosłych. Nie można jednoznacznie opisać jednego schematu uniwersalnego dla każdego pacjenta. To lekarz wraz z chorym po dogłębnym wywiadzie i badaniach wybiera z wachlarza dostępnych leków te, które będą optymalne w danym przypadku. Jeżeli chodzi o leki wziewne, ważne jest aby dostosować sposób inhalacji do wielu dziecka – do użycia niektórych z nich konieczna jest współpraca podczas nabierania wdechu w odpowiednim momencie, co jest niemożliwe u najmłodszych. Dlatego tak ważna jest edukacja rodziców i optymalnie dobrany lek, a także sposób podania dla danego pacjenta.
Dychawica oskrzelowa to choroba bardzo złożona – o wielu przyczynach i zróżnicowanym przebiegu. W większości przypadków nie da się jej uniknąć, jednak nasz styl życia znacząco wpływa na jej historię i częstość pojawiania się zaostrzeń. Nie należy jednak porzucać metod farmakologicznych, gdyż zdarza się często, że samo dbanie o siebie i swój układ oddechowy nie jest wystarczające. Dlatego do leczenia astmy należy podejść wielotorowo, a także ściśle trzymać się zaleceń lekarza. Często zdarza się bowiem, że po okresowym zażywaniu leków pacjenci na własną rękę odstawiają je widząc poprawę. Jest to jednak poprawa chwilowa i nierozważne przerwanie leczenia może skończyć się pogorszeniem stanu, a nawet dramatyczną niewydolnością oddechową.