Każdy z nas, choć raz w życiu doświadczył stanu euforii, pojawiającej w różnych okolicznościach – z powodu zdobycia upragnionej pracy, narodzin dziecka czy dalekiej podróży w wymarzone miejsce. Przepełniające nas wówczas szczęście i poczucie nieskończonych możliwości trudno jest opisać słowami. Mniejsza jest natomiast świadomość społeczna istnienia stosunkowo często występującego stanu emocjonalnego, przeciwnego do euforii – dysforii. Jak objawia się dysforia oraz czy wymaga ona leczenia?
Co to jest dysforia?
Dysforia jest to złożony stan emocjonalny, w którym dominuje przeżywanie negatywnych emocji, takich jak przygnębienie, smutek i rozżalenie. Termin ten pochodzi z języka greckiego i dosłownie oznacza “źle znosić”. Nastrój dysforyczny bywa także nazywany “gniewliwym”, ze względu na silną drażliwość chorego. Według klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-V dysforia jest stanem, w którym osoba doświadcza silnych emocji smutku, przygnębienia i niezadowolenia, a w niektórych przypadkach także obojętności wobec otaczającego świata. Dysforia nie jest zatem odrębną jednostką chorobową, lecz nieprawidłowym stanem emocjonalnym, jednym z rodzajów obniżenia nastroju.
Objawy dysforii
Dominującą cechą nastroju dysforycznego jest drażliwość – pacjent popada w gniew z błahego powodu lub bez uchwytnej przyczyny, ma tendencję do wygórowanych reakcji emocjonalnych.
Zapamiętaj: Diagnostyką i leczeniem dysforii zajmują się psychiatrzy. Często to osoby z najbliższego otoczenia chorego nakłaniają go do szukania specjalistycznej pomocy, gdyż jego drażliwość i wybuchy złości stają się uciążliwe dla otoczenia.
Osoby będące w stanie dysforii doświadczają silnie negatywnych emocji, dotyczących głównie własnej osoby i ujawniających się w relacjach interpersonalnych. W dysforii emocje takie jak smutek, przygnębienie i rozpacz zyskują silne zabarwienie gniewem i złością, co skutkuje rozdrażnieniem i tendencją do obwiniania innych za to, co chorzy czują. Osoby w stanie dysforycznym mają silne poczucie krzywdy doznanej od ludzi, przez co przejawiają wrogość wobec innych, zdarzają im się także wybuchy gniewu. Do objawów dysforii zalicza się:
- obniżony nastrój, przygnębienie;
- poczucie winy i rozżalenia;
- uczucie zniechęcenia;
- poczucie porażki i utraty własnej wartości;
- wewnętrzny niepokój i drażliwość;
- gwałtowność zachowań i niestabilność emocjonalną;
- zachowania destrukcyjne – rozżalenie i poczucie krzywdy prowokują działania agresywnie nie tylko wobec innych ludzi, ale także wobec samego siebie.
Dysforii mogą towarzyszyć skłonności autoagresywne i myśli samobójcze. Wypowiedzi osób w nastroju dysforycznym charakteryzuje negatywna ocena własnej pozycji, sytuacji i możliwości jej rozwiązania – pacjenci ci mają poczucie spiętrzenia trudności, nie widzą wyjścia z sytuacji i często żądają lub wręcz wymuszają od bliskich pomoc w jej rozwiązaniu.
Przyczyny dysforii
Przyczyny występowania dysforii są bardzo różnorodne, może ona pojawiać się zarówno w przebiegu chorób psychicznych, jak i zaburzeń somatycznych (związanych z ciałem). Dysforia występuje w wielu zaburzeniach psychicznych, a jej ujawnianiu sprzyjają dysfunkcje i uszkodzenia mózgu np. guzy lub urazy mózgu. Także w przypadku dzieci i osób młodych, nie w pełni ukształtowana osobowość sprzyja występowaniu dysforii – wiąże się to z niewykształceniem odpowiednich mechanizmów kontroli emocji.
Dysforia może występować w przebiegu takich chorób jak:
- schizofrenia;
- depresja;
- choroba afektywna dwubiegunowa;
- zespoły otępienne np. choroba Alzheimera;
- padaczka;
- zaburzenia lękowe;
- zaburzenia osobowości;
- uzależnienie od substancji psychoaktywnych – zwłaszcza nagłe odstawienie używek może skutkować wystąpieniem objawów dysforii.
Również zaburzenia somatyczne, takie jak hipoglikemia lub przewlekłe zespoły bólowe, mogą objawiać się dysforią. W tych przypadkach wyrównanie glikemii czy dobranie odpowiednich leków przeciwbólowych, czyli skuteczne leczenie przyczynowe, jest wystarczające do ustąpienia objawów dysforycznych.
Diagnostyka dysforii
Diagnostyką i leczeniem dysforii zajmują się psychiatrzy. Często to osoby z najbliższego otoczenia chorego nakłaniają go do szukania specjalistycznej pomocy, gdyż jego drażliwość i wybuchy złości stają się uciążliwe dla otoczenia. Jak już wspomniano, dysforia jest trudnym do skategoryzowania, złożonym stanem emocjonalnym, który może występować w wielu zaburzeniach psychicznych i somatycznych, dlatego też postawienie jej rozpoznania nie jest proste i często wymaga dłuższej obserwacji chorego. Na dzień dzisiejszy rutynowo nie stosuje się ujednoliconych testów diagnostycznych poświęconych diagnostyce dysforii, a jej rozpoznanie stawia się na podstawie dokładnie przeprowadzonego wywiadu psychiatrycznego i zgłaszanych przez pacjenta, typowych dla dysforii objawów, opisanych powyżej.
Leczenie dysforii
Najważniejszym elementem leczenia dysforii jest ustalenie przyczyny jej występowania, bowiem dysforia jest jedynie objawem, a nie odrębną jednostką chorobową. Istnieją różne metody leczenia, umożliwiające uzyskanie stabilizacji nastroju pacjenta, a każda z metod dobierana jest indywidualnie do danego chorego. Działania terapeutyczne skupiają się na usunięciu przyczyny wywołującej dysforię, gdyż tylko takie postępowanie zapewnia długofalowe wyrównanie stanu psychicznego pacjenta. Rodzaj zastosowanego leczenia uzależniony jest od zdiagnozowanej przyczyny stanu dysforycznego, przykładowo:
- jeśli podłożem występowania objawów dysforycznych u danego pacjenta jest choroba afektywna dwubiegunowa, to podstawę leczenia stanowić będą leki stabilizujące nastrój np. sole litu;
- jeżeli za pojawienie się objawów dysforycznych u chorego odpowiadają choroby somatyczne, w tym przewlekłe zespoły bólowe, ich odpowiednie leczenie przeciwbólowe spowoduje wycofywanie się symptomów dysforii;
- gdy przyczyną pojawienia się dysforii jest padaczka, leczenie z wyboru stanowi stosowanie odpowiednio dobranych leków przeciwpadaczkowych;
- jeśli dysforia towarzyszy zdiagnozowanym zaburzeniom osobowości lub nie udaje się dokładnie sprecyzować przyczyn jej występowania, postępowaniem z wyboru jest skierowanie chorego na psychoterapię.
Czy wiesz że: specyficzny rodzaj dysforii stanowią przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne (PMDD), które są najbardziej nasiloną postacią zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) i dotykają około 2-6% kobiet w wieku rozrodczym? Charakteryzują się one występowaniem bardzo nasilonych objawów natury psychicznej, takich jak przygnębienie, drażliwość, lęk czy poczucie bezwartościowości, znacznie obniżając jakość życia wielu kobiet.
Psychoterapia jest podstawową metodą terapeutyczną stosowaną w leczeniu dysforii. Z pomocą terapeuty pacjent odnosi się do sytuacji prowokujących u niego rozdrażnienie i poczucie krzywdy i stara się wypracować nowe mechanizmy reagowania i kontrolowania emocji. Uczy się poszukiwać pozytywnych aspektów w każdej nadarzającej się sytuacji życiowej. Jako uzupełnienie psychoterapii, w niektórych przypadkach np. przy towarzyszącej depresji, w leczeniu stosowane są także leki przeciwdepresyjne i uspokajające.
Dysforia jest złożonym stanem emocjonalnym o wielowymiarowym charakterze. Nie stanowi odrębnej jednostki chorobowej, lecz jest objawem mogącym występować zarówno w przebiegu zaburzeń psychicznych, jak i chorób somatycznych. Dominującym objawem prezentowanym przez chorych w stanie dysforii jest nadmierna drażliwość i skłonność do wyolbrzymiania problemów. Czują się oni rozżaleni i pokrzywdzeni przez los, nie widzą szans na poprawę swojej sytuacji, przez co często wybuchają złością i przejawiają skłonność do zachowań agresywnych. Sposób leczenia dysforii uzależniony jest od przyczyny leżącej u jej podłoża, a w terapii stosowane są zarówno środki farmakologiczne jak i psychoterapia.