Dysleksja to określenie oznaczające trudności w nauce czytania i pisania, mimo że stosowane są standardowe metody nauczania, a inteligencja ucznia jest co najmniej na przeciętnym poziomie. Szacuje się, że problem ten dotyczy 10-15 % dzieci w wieku szkolnym. Jak pomóc przezwyciężyć im określone trudności?
Co to jest dysleksja?
Światowa Federacja Neurologów zdefiniowała dysleksję jako specyficzne trudności w nauce czytania i pisania, mimo stosowania standardowych metod nauczania, sprzyjających warunków społeczno-kulturowych oraz inteligencji dziecka na co najmniej przeciętnym poziomie. Wynika ona z zaburzeń podstawowych funkcji poznawczych, jak spostrzeganie wzrokowe i słuchowe oraz motoryki.
Dysleksję dzieli się na kilka typów.
- Dysleksja w wąskim znaczeniu to trudności w czytaniu.
- Dysortografia cechuje się trudnościami w pisaniu i popełnianiem różnego typu błędów.
- Dysgrafia to brzydkie i zniekształcone pismo.
- Dyskalkulia odnosi się do trudności w wykonywaniu działań arytmetycznych.
Objawy dysleksji
Objawy dysleksji są różne, w zależności od jej typu. Często spotykane są trudności w pisaniu. Dziecko popełnia błędy ortograficzne, mimo że perfekcyjnie zna zasady poprawnej pisowni, myli litery lub je gubi, ma trudność z przepisywaniem lub pisaniem ze słuchu. Bywa, że jego pismo jest zniekształcone i trudne do odczytania. Inne objawy to błędy interpunkcyjne, trudność w różnicowaniu wyrazów i wolne tempo pisania.
Uczeń może mieć trudności także w czytaniu. Czynność ta jest na ogół dla dziecka bardzo męcząca. Często gubi ono miejsce czytania i popełnia błędy, jak zmiana liter lub brzmienia, nieprawidłowo intonuje czytaną treść, opuszcza niektóre wersy, ma trudność w znalezieniu istotnej myśli w tekście. Zdarza się, że dziecko czyta płynnie i poprawnie, ale nie rozumie czytanych treści.
Dysleksja to także szereg innych objawów. To między innymi problem z koncentracją czy zaburzenia pamięci. Często obserwowane są zakłócenia orientacji i wyobraźni przestrzennej. Dziecko może mieć trudności z wykonywaniem ćwiczeń fizycznych, które wymagają orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Uczeń ma wolne tempo pracy, a także może czuć się sfrustrowany swoimi niepowodzeniami, co odbija się na jego poczuciu wartości i motywacji do nauki. Bywa, że ma problemy z wykonywaniem działań arytmetycznych.
Zapamiętaj: Dysleksji nie da się w pełni wyleczyć, pewne trudności utrzymują się całe życie.
Dysleksja to nie tylko same negatywy. Ronald Davies w swojej książce „Dar dysleksji” wskazuje również na mocne strony osób z tego typu diagnozą. Wyróżnia je intuicja i bogata wyobraźnia, a także kreatywność i myślenie polisensoryczne, polegające na wykorzystywaniu wszystkich zmysłów. Dyslektycy myślą także obrazami, a nie słowami i realistycznie przeżywają swoje myśli.
Przyczyny dysleksji
Przyczyny dysleksji są cały czas przedmiotem intensywnych badań. Wyróżnia się kilka koncepcji, które wskazują na jej źródło. Z tego powodu uznaje się, że dysleksja jest najprawdopodobniej wynikiem działania kilku czynników.
- Koncepcja genetyczna akcentuje rolę dziedziczenia. Często obserwuje się rodzinne występowanie dysleksji.
- Koncepcja organiczna kładzie nacisk na mikrouszkodzenia centralnego układu nerwowego.
- Koncepcja neurofizjologiczna wskazuje na nieprawidłową integrację półkul mózgowych.
- Koncepcja hormonalna kładzie nacisk na niedokształcenie niektórych struktur okolicy kory mózgowej oraz nieprawidłowy model rozwoju mózgu.
- Koncepcja zaburzeń emocjonalnych (psychodysleksji) zwraca uwagę na rolę takich czynników jak urazy psychiczne i stres.
Dysleksja rozwojowa
Dysleksja rozwojowa oznacza, że jej symptomy można zaobserwować na każdym etapie rozwojowym. W takim przypadku trudności w pisaniu i czytaniu występują od samego początku nauki szkolnej. Dziecko ma problem z rozróżnianiem dźwięków i kształtów, myli podobne do siebie litery i zbliżone pod względem brzmienia głoski. To sprawia, że nauka w szkole może być dla nich bardzo męcząca i pełna niepowodzeń, mimo że podejmują duży wysiłek.
Dysleksja nabyta
Dysleksja nabyta cechuje się nagłym początkiem i na ogół występuje w późniejszym okresie życia. Jest ona najczęściej wynikiem uszkodzenia lub urazu mózgu, jak demencja czy udar. Uraz może mieć różne natężenie i charakter. Bywa, że prowadzi do lekkich zmian neurologicznych w określonych partiach mózgu. Może też oznaczać całościowe upośledzenie zdolności umysłowych.
Dysleksja typu L
Dysleksja typu L (lingwistyczna) wynika z opóźnienia rozwoju półkuli prawej. W efekcie uczeń szybko czyta, ale popełnia przy tym dużo błędów, jak opuszczanie lub dodawanie liter, czy zniekształcanie wyrazów. Dzieje się tak, ponieważ dziecko skupia się bardziej na czytanej treści niż na postrzeganych literach i wyrazach. Celem terapii jest więc uaktywnienie prawej półkuli, np. poprzez czytanie złożonego i kolorowego druku, pełnego ilustracji oraz nowych słów.
Dysleksja typu P
Dysleksja typu P (percepcyjna) odnosi się do postrzegania. Dziecko czyta wolno, ale też nie popełnia zbyt wiele błędów. Wszystko za sprawą dominacji prawej półkuli, przez co uczeń bardzo skupia się na literach i wyrazach. Obserwuje się częste przerwy, głoskowanie i sylabizowanie. W terapii dąży się do aktywacji lewej półkuli. Czytany tekst nie powinien zawierać kolorowych czy nietypowych czcionek oraz ilustracji. Z dzieckiem można np. segregować wyrazy pod względem znaczeniowym oraz uzupełniać luki w tekście.
Diagnozowanie dysleksji
Choć objawy dysleksji można obserwować od początku nauki w szkole, jest ona ostatecznie diagnozowana dopiero po 10 roku życia. We wcześniejszych latach życia mówi się o ryzyku dysleksji, co oznacza, że dziecko powinno uczestniczyć w zajęciach kompensacyjno-korekcyjnych. Aby przebadać ucznia pod kątem dysleksji, należy udać się do poradni pedagogiczno-psychologicznej. Proces diagnozy polega na poznaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej dziecka, analizie jego zeszytów i wypracowań oraz wykonaniu specjalistycznych testów, które sprawdzają m.in. szybkość i płynność czytania, pamięć bezpośrednią czy słuch fonematyczny, który pomaga rozróżniać głoski. Wymaga to współpracy różnych specjalistów, przede wszystkim psychologa, pedagoga i logopedy, a często także przedstawicieli innych profesji (np. lekarza, psychiatry dziecięcego, okulisty czy neurologa). Po stwierdzeniu dysleksji uczeń otrzymuje specjalne zaświadczenie. Poradnia formułuje także zalecenia dotyczące terapii dziecka.
Jak leczyć dysleksję?
Dysleksji nie da się w pełni wyleczyć, pewne trudności utrzymują się całe życie. Można jednak wypracować skuteczne strategie uczenia się, opanować poprawną pisownię, ulepszyć jakość pisma oraz nabyć umiejętności czytania i liczenia. Dziecku z diagnozą dysleksji zaleca się udział w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych. Precyzyjniejsze zalecenia formułuje poradnia pedagogiczno-psychologiczna podpowiadając, jak ćwiczyć z dzieckiem zarówno w szkole, jak i w domu. Terapia ma często formę zabawy. Rebusy i łamigłówki pomogą dziecku przyswoić poprawną pisownię, a wierszyki czy piosenki mogą ponieść jego kompetencje słuchowe. Nauka musi być urozmaicona i ciekawa, aby uczeń mógł się w nią zaangażować.
Jak pomóc dziecku z dysleksją?
Dziecko z dysleksją często czuje się sfrustrowane. Mimo wysiłku i starań wciąż ma problemy z efektywną nauką. Może na tym cierpieć jego poczucie własnej wartości, a motywacja do pracy będzie spadać. Niezwykle ważna jest postawa rodziców. Powinni być oni empatyczni i cierpliwi, a także zachęcać dziecko do starań. Nie wolno porównywać ucznia do kolegów i koleżanek z klasy. Lepiej jest zwracać uwagę na jego małe sukcesy. Opiekunowie mogą dziecku bardzo pomóc przez codzienne wykonywanie zalecanych ćwiczeń. Bardzo ważna jest współpraca rodziców z nauczycielami, którzy również na różny sposób mogą motywować dziecko i dostosować do niego szkolne wymagania.
Czy wiesz że: wielu słynnych ludzi miało dysleksję? Wśród nich wymienić można Alberta Einsteina, Pablo Picasso, Agatę Christie i Leonardo da Vinci.
Dysleksja to problem dotyczący dużej grupy dzieci. Może ona przejawiać się na kilka sposobów i mieć różny stopień zaawansowania. Systematyczna praca i wykonywanie zaleconych przez specjalistów ćwiczeń skutecznie pomaga w poprawie zdolności czytania i pisania. Warto też pamiętać, że dysleksja łączy się z wyjątkowymi umiejętnościami, jak bogata wyobraźnia czy kreatywność.