Chrapanie – powszechnie występujący objaw snu, który mylnie może zostać uznany za błahostkę. I choć większość osób zetknęła się z nim chociaż raz, to nie wszyscy mają świadomość jak uporczywe może być regularne i głośne chrapanie. Jednakże jeszcze mniejsza grupa ma świadomość, że taki objaw może stanowić o niebezpiecznej chorobie jaką jest zespół bezdechu sennego, który nieleczony może zagrażać życiu. W medycynie można wyróżnić kilka postaci zespołów bezdechu, ale najczęstszą z nich i stanowiącą aż 90% przypadków jest obturacyjny bezdech senny.
Co to jest bezdech senny?
W 2005 roku American Academy of Sleep Medicine (AASM) opublikowała międzynarodową klasyfikację zaburzeń snu. W grupie zespołu zaburzeń oddychania w czasie snu (SDB, sleep disordered breathing) wyróżnia się:
- Centralny bezdech senny (CBS),
- Obturacyjny bezdech senny (OBS),
- Zespół hipowentylacji/hipoksemii w czasie snu,
- Zespół hipowentylacji/hipoksemii w czasie snu związany z innymi chorobami (w chorobach śródmiąższowych i naczyń płucnych/związany z obturacją dolnych dróg oddechowych/w chorobach nerwowo-mięśniowych i ściany klatki piersiowej),
- Inne zaburzenia oddychania w czasie snu.
Obturacyjny bezdech senny (OBS), mogący być także nazywanym “sennym zabójcą”, to poważna i niestety powszechna choroba, która polega na epizodycznych bezdechach lub spłyceniu oddychania w trakcie snu. Choroba ta dotyka głównie dorosłych. Obturacja to inaczej zwężenie, które w tym wypadku polega na zmniejszeniu światła dróg oddechowych na poziomie gardła poprzez nadmierne rozluźnienie tkanek. Skutkiem tego jest przejściowy brak dostatecznego zaopatrzenia organizmu w tlen, pomimo zachowanej pracy mięśni oddechowych. OBS częściej dotyczy mężczyzn i według niektórych danych może doskwierać aż ¼ z nich po 40 r. ż.. U kobiet bezdech senny występuje raczej po menopauzie. Czynnikiem sprzyjającym jest otyłość, a przede wszystkim duży obwód szyi (mężczyźni >43cm, kobiety >40cm). Zgromadzona w tym miejscu tkanka tłuszczowa uciska strukturę gardła, powodując zwężenie jego światła. Ważne jest to, aby uświadomić sobie, że następstwa nieleczonego bezdechu sennego są naprawdę niebezpieczne i mogą doprowadzić nawet do zgonu! Bagatelizowanie OBS może stać się przyczyną chorób takich jak: nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, arytmie, udar mózgu! Bezdech senny, prowadzący do chronicznego zmęczenia, obniża komfort życia i może prowadzić do wypadków drogowych. Głośne chrapanie negatywnie odbija się także na relacjach rodzinnych i wypoczynku współlokatorów. Warto wiedzieć, że istnieje również jednostka chorobowa nazywana centralnym bezdechem sennym (CBS) i jaka jest różnica pomiędzy nią a OBS. CBS polega na całkowitym zatrzymaniu przepływu powietrza w drogach oddechowych z towarzyszącym (w przeciwieństwie do OBS!) zatrzymaniem ruchów oddechowych klatki piersiowej i brzucha. Przyczyną takiego stanu jest chwilowa przerwa w dopływie impulsów nerwowych z mózgu do mięśni oddechowych. CBS pojawia się w takich chorobach jak niewydolność serca, w schorzeniach neurologicznych lub w patologicznej otyłości.
Bezdech senny – objawy
OBS to choroba pojawiająca się, jak wskazuje nazwa, podczas snu. Należy jednak zaznaczyć, że objawy bezdechu sennego dotyczyć będą nie tylko nocy, ale także pory dziennej. Ciekawym objawem ze strony innych układów jest refluks żołądkowo-przełykowy, spowodowany nadmiernym ciśnieniem w jamie brzusznej, wytworzonym w trakcie bezdechu.
Do objawów pojawiających się w nocy zaliczamy:
- nieregularne i głośne chrapanie;
- bezdechy – przerwy trwające ponad 10 sek. zaobserwowane przez partnera/partnerkę;
- przebudzenia, często z uczuciem braku tchu;
- uczucie duszności;
- uczucie suchości jamy ustnej po przebudzeniu;
- uczucie kołatania serca;
- oddawanie moczu w nocy (nykturia).
Objawy pojawiające się za dnia:
- uczucie zmęczenie/niewyspania;
- senność, zasypianie w ciągu dnia, spowodowane nieprzespanymi nocami, których przyczynami są wybudzenia w ciągu nocy z powodu duszności oraz nadmierna aktywacja układu współczulnego (część autonomicznego układu nerwowego odpowiadająca za mobilizację organizmu), pojawiająca się w przebiegu tej choroby;
- ból głowy (o poranku);
- zaburzenia nastroju;
- stany depresyjne;
- spadek libido;
- zaburzenia pamięci;
- niemożność skupienia uwagi.
Ze względu na objawy wymienione powyżej, bardzo ważne jest, aby pamiętać, że osobom z rozpoznanym i nieleczonym bezdechem nie wolno prowadzić samochodów lub obsługiwać maszyn!
Bezdech senny – przyczyny
W fizjologicznych warunkach częstość oddechów w spoczynku wynosi 10-12 na minutę. Normalnym zjawiskiem jest także nieznaczny spadek tej liczby podczas zasypiania. Czym więc dokładnie jest bezdech senny?
Bezdech senny oznacza, że podczas snu występują:
- przerwy >10 sek pomiędzy kolejnymi oddechami;
spadek przepływu powietrza w górnych drogach oddechowych <50% wartości przepływu wyjściowego przez co najmniej 10 sekund/ spadek saturacji krwi tętniczej o >4%.
Źródło: http://www.bezsennosc.ugu.pl/bezdech.php
Patomechanizm tej choroby polega na nadmiernym obniżeniu napięcia mięśni podniebienia miękkiego, języczka, języka i tylnej ściany gardła. Struktury te zapadają się w różnym stopniu i w zależności od intensywności tego procesu, może to prowadzić do hipowentylacji (hypopnoe), czyli do niedostatecznego przepływu tlenu lub do jego braku, czyli bezdechu (apnoe). Do czynników ryzyka OBS należą m.in: otyłość, skrzywienie przegrody nosowej, zbyt długi języczek, przerost migdałków podniebiennych, polipy w nosie, niedoczynność tarczycy, akromegalia (choroba związana z nadmiarem hormonu wzrostu), ciąża, picie alkoholu – szczególnie przed snem, co prowadzi do spadku napięcia mięśni gardła, niektóre leki (benzodiazepiny, opioidy, obniżające napięcie mięśni), palenie tytoniu, płeć męska.
Czy wiesz że: u ok. 70% cierpiących na OBS występuje nadwaga?
Bezdech senny – diagnostyka
W związku ze skutkami, powodowanymi przez OBS, właściwa diagnostyka jest naprawdę ważna. Lekarz powinien wykonać badanie snu u osób z podejrzeniem OBS, u chorych z opornym na leczenie nadciśnieniem tętniczym. Bardzo ważne jest także wykonanie badań w przypadku podejrzenia u osób pracujących za kierownicą lub u operatorów maszyn, ponieważ zignorowanie objawów bezdechu sennego w tych grupach zawodowych, wiąże się nie tylko z narażeniem zdrowia i życia samego pacjenta, ale także jego otoczenia.
Kwestionariusze służące wstępnej ocenie ryzyka obturacyjnego bezdechu sennego to:
- kwestionariusz berliński;
- STOP-BANG;
- NoSAS.
Badania pokazują, że w przesiewowych testach zaburzeń oddychania podczas snu, najbardziej skuteczny okazuje się kwestionariusz NoSAS, który ocenia tylko 5 czynników. Wiąże się to z tym, że, w przeciwieństwie do dwóch pozostałych, NoSAS pomija czynniki subiektywne (np.: skala zmęczenia), a skupia się tylko na obiektywnych, do których należą: wiek, płeć, obwód szyi, BMI, chrapanie. Zalecaną metodą w rozpoznawaniu OBS jest badanie polisomnograficzne lub poligraficzne. Jego celem jest rozpoznanie bezdechu sennego, jego rodzaju i stopnia nasilenia.
Zapamiętaj: Obturacyjny bezdech senny (OBS), mogący być także nazywanym “sennym zabójcą”, to poważna i niestety powszechna choroba, która polega na epizodycznych bezdechach lub spłyceniu oddychania w trakcie snu.
Badanie polisomnograficzne jest najdokładniejszą metodą, wykonywaną w szpitalu lub klinice badań snu. Nie wymaga ono szczególnego przygotowania, przeciwwskazane jest jedynie picie alkoholu lub kawy i zażywanie leków nasennych/uspokajających przed planowaną diagnostyką. Oczywiście w przypadku osób zażywających na stałe leki uspokajające, nasenne, psychotropowe lub zmniejszające napięcie mięśni powinny one poinformować o tym lekarza odpowiednio wcześniej i zastosować się do jego zaleceń.
Badanie polisomnograficzne obejmuje:
- elektroencefalogram (EEG) – rejestracja czynności bioelektrycznej mózgu;
- elektrokardiogram (EKG) – rejestracja czynności elektrycznej serca i ocena tętna;
- elektrookulogram (EOG) – ocena funkcji elektrycznej zewnętrznych warstw siatkówki oraz jej nabłonka barwnikowego;
- elektromiogram (EMG – elektrody na nogach) – rejestracja czynności elektrycznej w mięśniach szkieletowych podczas skurczu;
- badanie ruchów klatki piersiowej i brzucha;
- pomiar saturacji krwi;
- przepływ powietrza przez nos i usta;
- ustalanie pozycji ciała;
- ocena chrapania (mikrofon).
Potwierdzenie rozpoznania OBS stawia się więc za pomocą badania snu oraz oceny występowania objawów wg kryteriów AASM. Choroby, z którymi należy różnicować obturacyjny bezdech senny to: centralny bezdech senny, zespół otyłości z hipowentylacją, narkolepsja, zespół okresowych ruchów kończyn podczas snu oraz zespół niespokojnych nóg.
Skala bezdechu sennego
Ocena bezdechu sennego opiera się na dwóch skalach: AHI (apnoea-hipopnea index) – określa liczbę bezdechów i epizodów hipowentylacji na 1 godzinę snu lub RDI (respiratory disturbance index) Wskaźnik RDI bierze pod uwagę również nieświadome przebudzenia w nocy z powodu OBS.
Obturacyjny bezdech senny rozpoznaje się, gdy:
- RDI≥5 + objawy choroby
lub - RDI ≥15 u osób bez objawów.
Senność za dnia oceniana jest w skali Epworth, która polega na oszacowaniu w 0-3pkt jak duże byłoby prawdopodobieństwo zaśnięcia w wymienionych w kwestionariuszu sytuacjach.
Jak leczyć bezdech senny?
Leczenie należy rozpocząć od edukacji chorego i uświadomienia mu powagi sytuacji. Dużą rolę odgrywa tutaj rodzina, która może mu pomóc nie tylko wspierając chorego, ale również poprzez sprecyzowanie pewnych faktów w wywiadzie lekarskim (np. ocena chrapania). Osoba cierpiąca na OBS powinna zmienić styl życia – zaleca się redukcję wagi u osób otyłych, unikanie spania na plecach, rezygnację z papierosów oraz z alkoholu w godzinach wieczornych. Nie zaleca się stosowania leków zmniejszających napięcie mięśniowe, chyba, że lekarz stwierdzi inaczej. Istnieje też specjalne urządzenia wspomagające pozycję podczas spania, jest to tzw. Sleep Position Trainer – wygodny pas zakładany na klatkę piersiową, który monitoruje pozycję podczas snu i pomaga uniknąć niekorzystnego w OBS spania na plecach. Metodą referencyjną jest tzw. “proteza powietrzna” CPAP (Continuous Positive Airway Pressure). Mechanizm ten polega na wtłaczaniu w drogi oddechowe, za pomocą pompy (maski), powietrza, powodując tym samym stałe dodatnie ciśnienie. Odmiany CPAP to auto-CPAP i BIPAP. U osób, u których pomimo terapii, nadal występuje nadmierna senność za dnia, lekarz może rozważyć stosowanie leków pobudzających. Gdy niemożliwe jest użycie CPAP, stosowane są aparaty wysuwające żuchwę. Jako uzupełnienie metody CPAP można stosować leczenie operacyjne np.: wycięcie migdałków. W przypadku nietolerancji CPAP stosuje się plastykę w obrębie gardła. Uwulopalatofaryngoplastyka polega na usunięciu części podniebienia miękkiego, zmniejszeniu języczka i modyfikacji w obrębie łuków podniebiennych przednich i tylnych.
Pomimo poznanego patomechanizmu obturacyjnego bezdechu sennego, jest to choroba złożona, wymagająca interwencji i współpracy różnych specjalistów (lekarza rodzinnego, kardiologia, pulmonologa, otolaryngologa, a czasami psychologa lub psychiatry). Osoby chore na OBS często cierpią na inne poważne choroby takie jak niewydolność układu krążenia, cukrzyca lub otyłość, dlatego tak ważna jest edukacja pacjenta i budowanie świadomości na temat bezdechu sennego i innych wyżej wymienionych chorób, ponieważ każda z nich może stanowić zagrożenie życia! W przypadku bezdechu sennego ważny jest również aspekt psychologiczny, ponieważ każdy z nas wie jak odpowiednia ilość snu wpływa na zdrowie i dobre samopoczucie. Nieleczony OBS jest w stanie doprowadzić nawet do problemów depresyjnych, dlatego tak istotne jest odpowiednie rozpoznanie, które będzie mogło skutkować trafnie dobranym leczeniem.