Alkohol jest substancją toksyczną i psychoaktywną o właściwościach uzależniających. Jego nadużywanie jest przyczyną 3 milionów zgonów rocznie na całym świecie, a także niepełnosprawności i złego stanu zdrowia milionów ludzi. Dodatkowo spożywanie alkoholu jest odpowiedzialne za 5,1% globalnego obciążenia chorobami, w tym między innymi niewydolnością wątroby czy rozwojem nowotworów. Substancja ta często pojawia się na różnego rodzaju imprezach, czy uroczystościach. Jednak należy zdać sobie sprawę, że picie alkoholu powoduje zachodzenie pewnych reakcji w organizmie, które prowadzą do powstania powszechnie znanego kaca. Czy istnieje jakiś sposób, leczenia tego zaburzenia?
Co to jest kac?
Kac odnosi się do zespołu objawów, które występują w wyniku nadmiernego spożywania alkoholu. W 2016 roku Alcohol Hangover Research Group zdefiniowała kaca alkoholowego jako połączenie objawów psychicznych i fizycznych, których doświadcza się dzień po pojedynczym epizodzie intensywnego picia, rozpoczynających się, gdy stężenie alkoholu we krwi zbliża się do zera. Co ciekawe niedawno, bo w marcu 2020 roku powstała publikacja, w której została zaproponowana nowa definicja kaca przez badaczy z Holandii, Australii i Niemiec. Doszli oni między innymi do wniosku, że kac alkoholowy nie ogranicza się tylko do intensywnego picia, ani do następnego dnia. Aby lepiej odzwierciedlić nowe spostrzeżenia zaproponowali aktualizację tej definicji w następujący sposób: kac alkoholowy odnosi się do połączenia negatywnych objawów psychicznych i fizycznych, które mogą wystąpić już po jednym epizodzie spożycia alkoholu, począwszy od chwili, gdy stężenie alkoholu we krwi zbliża się do zera.
Objawy kaca
Fizyczne objawy kaca obejmują zmęczenie, ból głowy, brzucha, nudności, zwiększoną wrażliwość na światło i dźwięk, zaczerwienienie oczu, bóle mięśni, nadmierne pragnienie oraz suchość w ustach. Dodatkowo może występować podwyższone ciśnienie krwi, przyspieszone bicie serca, drżenie mięśni i pocenie się. Objawy psychiczne obejmują zawroty głowy, zaburzenia poznawcze w tym deficyty pamięci, problemy z koncentracją, zaburzenia mowy, zmiany nastroju, depresję, lęk i drażliwość. Doświadczane symptomy i ich intensywność mogą się różnić w zależności od osoby, rodzaju spożytego napoju alkoholowego i jego ilości wypijanej przez osobę. Badania wykazały, że kac rzadziej występuje po spożyciu klarownych trunków takich jak rum, wódka oraz gin. Objawy zazwyczaj osiągają szczyt w ciągu kilku godzin po zaprzestaniu picia, gdy spada stężenie alkoholu we krwi i mogą trwać do 24 godzin później. Ciekawe badania prowadzono pośród pilotów wojskowych, które oceniały wpływ kaca na zdolności umysłowe. Wykazało one znaczące spadki wydajności myślenia 8-14 godzin po wypiciu wystarczającej ilości alkoholu, aby można było uznać ich za pijanych. Należy więc pamiętać, że prowadzenie samochodu po spożywaniu napojów wysokoprocentowych może być niebezpieczne i opóźniać czas reakcji kierowcy.
Czy wiesz że: pacjenci cierpiący na kaca mają widoczne spowolnienie w elektroencefalografii, czyli badaniu czynności mózgu, które utrzymuje się do 16 godzin po tym, jak poziom alkoholu we krwi staje się niewykrywalny?
Bardzo ważne jest, aby odróżnić kaca alkoholowego od zatrucia alkoholem, które jest stanem zagrożenia życia. W przypadku zaobserwowania u osoby nietrzeźwej drgawek, powolnego, nieregularnego oddechu, sino zabarwionej lub bladej skóry, dezorientacji, czy trudności w zachowaniu świadomości należy jak najszybciej zadzwonić po pogotowie ratunkowe.
Przyczyny kaca
Alkohol jest metabolizowany w organizmie, głównie w wątrobie przez specjalne enzymy – dehydrogenazę alkoholową, dzięki której powstaje aldehyd octowy, a następnie przez dehydrogenazę aldehydową, która rozkłada go do kwasu octowego, aby można było go usunąć z organizmu. To właśnie aldehyd octowy jest odpowiedzialny za efekty toksyczne alkoholu, które potocznie nazywane są kacem. Do zaburzeń jakie może wywołać w organizmie zaliczamy:
- Odwodnienie. Alkohol powoduje, że organizm zwiększa ilość wydalanego moczu, czyli działa on moczopędnie. Co ciekawe spożycie 50 g alkoholu na 250 mililitrów wody powoduje eliminację od 600 do 1000 ml wody w ciągu kilku godzin. Dzieje się tak ponieważ substancja ta hamuje hormon antydiuretyczny, którego rolą jest oszczędzanie wody przez nerki, a tym samym zagęszczanie moczu. Dodatkowo podczas kaca często występuje wzmożone pocenie się, wymioty i biegunka, co również sprzyja dodatkowej utracie płynów i zaburzeniom poziomu elektrolitów w organizmie.
- Zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Alkohol bezpośrednio podrażnia żołądek i jelita, powodując stany zapalne ich błony śluzowej. Może to powodować ból w nadbrzuszu, nudności i wymioty występujące podczas kaca.
- Niski poziom cukru we krwi. Alkohol zaburza regulację glukozy we krwi. Po jego spożyciu w wątrobie zachodzą głównie procesy związane z jego metabolizmem, a zahamowane jest działanie hormonów odpowiadających za zwiększenie cukru we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii dla mózgu, dlatego hipoglikemia może przyczyniać się do objawów kaca, takich jak zmęczenie, osłabienie czy zaburzenia nastroju. Warto wiedzieć, że osoby chore na cukrzycę są szczególnie wrażliwe na zmiany stężenia glukozy we krwi wywołane przez alkohol, dlatego powinny one go unikać.
- Zakłócenia snu. Chociaż alkohol ma działanie uspokajające, które może sprzyjać zasypianiu, zmęczenie doświadczane podczas kaca wynika z jego destrukcyjnego wpływu na sen. Sen wywołany alkoholem może trwać krócej i być gorszej jakości. Ponadto alkohol rozluźnia mięśnie gardła, powodując zwiększone chrapanie.
Zastanawiające jest, dlaczego niektórzy ludzie po spożywaniu alkoholu mają objawy kaca, a inni nawet po intensywnym piciu nie odczuwają zbyt wielu jego efektów dnia następnego. Może na to wpływać wiele różnych czynników. Obejmują one między innymi:
- Stan zdrowia – kac występuje częściej u osób, które chorują przewlekle.
- Czynniki genetyczne – u osób o określonych genach już jeden drink może wywołać zaczerwienienie, pocenie się, a nawet wymioty. Co więcej można zauważyć pewne zależności w rodzinie. U osób spokrewnionych może wystąpić podobna reakcja na alkohol.
- Płeć – niektóre badania sugerują, że kobiety częściej doświadczają kaca niż mężczyźni.
- Wiek – wyniki badań sugerują, że młodsi ludzie są bardziej narażeni na ten rodzaj złego samopoczucia po alkoholu.
- Używki – palenie papierosów może spowodować zaostrzenie objawów kaca.
Leczenie kaca
Chociaż często słyszymy o wielu środkach, mających na celu wyleczenie kaca, skuteczność żadnego z nich nie została naukowo udowodniona. Człowiek musi poczekać, aż organizm zakończy usuwanie toksycznych produktów ubocznych metabolizmu alkoholu, nawodni się, wyleczy podrażnioną tkankę przewodu pokarmowego i przywróci normalną aktywność mózgową. Leczenie kaca ma za zadanie jedynie skrócić jego czas trwania oraz zmniejszyć nasilenie objawów.
Leki zobojętniające sok żołądkowy np. blokery pompy protonowej i inhibitory receptora histaminowego H2 mogą złagodzić nudności i zapalenie żołądka. Niesteroidowe leki przeciwzapalne np. ibuprofen mogą zmniejszać bóle głowy i mięśni związane z kacem, ale należy je stosować ostrożnie, szczególnie w przypadku bólu w górnej części brzucha lub nudności. Leki przeciwzapalne same podrażniają błonę śluzową żołądka, co może nasilić dolegliwości wywołane przez alkohol. Paracetamol również nie jest bezpiecznym lekiem w przypadku kaca. Jego połączenie z alkoholem może być toksyczne dla wątroby. Należy więc zachować ostrożność podczas stosowania tych preparatów w leczeniu kaca.
Jak pozbyć się bólu głowy na kacu?
Ból głowy stanowi jeden z najbardziej uciążliwych objawów kaca. Powstaje on, na skutek odwodnienia, które wywołane jest przez alkohol. Jak już wspomniano stosowanie leków przeciwbólowych nie jest całkowicie bezpieczne, ponieważ może wywołać działania niepożądane. W przypadku paracetamolu będzie to uszkodzenie wątroby, a niesteroidowych leków przeciwzapalnych podrażnienie i uszkodzenie błony śluzowej żołądka. Najlepiej poczekać, jak ból ustąpi samoistnie, a w czasie jego trwania odpoczywać i pić dużo wody.
Domowe sposoby na kaca
Oczywiście oprócz metod farmakologicznych istnieją domowe sposoby, które pomagają w zmniejszeniu objawów kaca. Warto wspomnieć, że czas w tym przypadku jest pewnego rodzaju lekarstwem. Symptomy złego samopoczucia po alkoholu zwykle ustępują samoistnie w ciągu 8 do 24 godzin. Jednak najlepiej znaleźć sposób, aby przyspieszyć ten proces. Jednym z nich jest picie dużej ilości wody lub napojów izotonicznych przeznaczonych dla sportowców. Pomocne może okazać się również wzięcie prysznica, ze względu na to, że zimna woda łagodzi dolegliwości bólowe głowy. Jednak powoduje to jedynie pobudzenie, a nie sprawi, że alkohol będzie szybciej zmetabolizowany. Dodatkowo zjedzenie posiłku może pomóc w ustabilizowaniu poziomu cukru we krwi. W czasie, gdy występują objawy kaca najlepiej dużo odpoczywać, ponieważ brak snu może nasilać zmęczenie. Po kilku dodatkowych godzinach regeneracji sił objawy wywołane przez kaca powinny stopniowo ustąpić. Należy również zadbać, aby spożywać pokarmy zawierające dużo witaminy C takie jak np. cytrusy i kiszona kapusta, a także witamin z grupy B, które występują w otrębach, kaszy gryczanej czy orzechach laskowych. Elektrolity, które są dostępne w aptece w saszetkach lub tabletkach do rozpuszczania w wodzie mogą pomóc w złagodzeniu objawów kaca. Dzięki nim uzupełniane są niedobory pierwiastków np. potasu czy sodu spowodowane przez alkohol. Najskuteczniejsze działanie elektrolitów występuje, gdy spożywa się je w trakcie spożywania napoi wysokoprocentowych. Warto je również przyjąć po wystąpieniu kaca.
Zapamiętaj: Gdy osoba, która spożywała alkohol jest nieprzytomna lub nie można jej obudzić, można podejrzewać zatrucie alkoholem. Jest to stan zagrożenia życia. Dlatego w tym przypadku nawet jeśli nie obserwuje się klasycznych objawów należy natychmiast wezwać pomoc medyczną.
Należy dodać, że można również zapobiegać objawom kaca. Przede wszystkim nie nadużywać alkoholu, a w trakcie jego spożywania pić dużo wody, a także jeść. Jedzenie pomaga spowolnić wchłanianie tej substancji przez organizm. Ważne jest również, aby nie pić jednocześnie różnych rodzajów alkoholi. Pomimo dużego wyboru dostępnych bez recepty tabletek, które mają zapobiegać pojawieniu się kaca, jedynym gwarantowanym sposobem jego nie wystąpienia jest unikanie alkoholu.
Podsumowując, kac jest złożonym problemem będącym skutkiem zaburzeń powstających w organizmie na skutek spożycia dużej ilości alkoholu. Jego częste występowanie może mieć poważne konsekwencje fizyczne, psychiczne i zawodowe. Dlatego nie powinno się nadużywać tej używki. Prowadzone było wiele badań na temat możliwości skutecznego leczenia jak i zapobiegania kaca, jednak w żadnym z nich nie osiągnięto zadowalających efektów. W celu jego uniknięcia należy po prostu zrezygnować z picia alkoholu lub znacząco go ograniczyć.