Płyn owodniowy, zwany potocznie wodami płodowymi wypełnia jamę owodni, tworząc środowisko życia wewnątrzmacicznego (szczelnie zamknięty “worek” wypełniony płynem). Wody płodowe powstają z płynów ustrojowych matki z domieszką moczu płodu, zaś po 16. tygodniu ciąży tworzy je już głównie mocz płodu. Nieprawidłowe objętości płynu owodniowego w macicy, mogą wynikać z zaburzeń jego wytwarzania i wchłaniania. Małowodzie oznacza niedostateczną objętość płynu owodniowego, wynoszącą poniżej 500 ml na przełomie II i III trymestru ciąży. Co jest jego przyczyną i dlaczego może stanowić zagrożenie dla życia płodu?
Co to jest małowodzie?
Małowodzie (łac. oligohydramnion) to stan, w którym stwierdza się zbyt małą objętość płynu owodniowego. Małowodzie jest zazwyczaj diagnozowane w badaniu fizykalnym oraz ultrasonograficznym. Istnieje kilka metod oceny objętości wód płodowych:
- Subiektywna ocena objętości płynu (w trakcie badania USG) przez lekarza (zależna od doświadczenia zawodowego osoby badającej).
- Obliczanie wskaźnika płynu owodniowego AFI (amniotic fluid index). W metodzie tej dzieli się umownie ciężarną macicę na cztery kwadranty (ćwiartki). W każdym z nich mierzy się największy zbiornik płynu (“kieszonkę”) w wymiarze pionowym. Otrzymane wyniki (w centymetrach) sumuje się, co daje wartość wskaźnika AFI. Wyniki poniżej 5 cm świadczą o obecności małowodzia.
- Określanie wskaźnika MVP (maximal vertical pocket), czyli maksymalnej kieszeni pionowej. Wyniki prawidłowe znajdują się w przedziale 3 – 8 cm.
Zapamiętaj: Do najczęstszych przyczyn małowodzia zalicza się wady wrodzone układu moczowego płodu.
Zwykle małowodzie rozpoznaje się pomiędzy 32. a 36. tygodniem ciąży. Tłumaczy się to gorszym ukrwieniem łożyska i zmienionymi warunkami przepływów naczyniowych w nerkach płodu. Prawidłowa objętość płynu owodniowego w tym okresie ciąży, wynosi od 500 do 2000 ml. Małowodzie stwierdza się, gdy objętość ta spada poniżej 500 ml. Jednakże wystąpienie małowodzia możliwe jest przez cały okres ciąży.
Małowodzie – objawy
Objawami wskazującymi na zmniejszoną objętość płynu owodniowego mogą być:
- wyciek płynu z pochwy (w przypadku przedwczesnego pęknięcia pęcherza owodni);
- słabsze ruchy płodu;
- dyskomfort w okolicy brzusznej;
- mała objętość macicy (nieproporcjonalna w stosunku do wieku ciążowego);
- mały przyrost masy ciała ciężarnej;
- skurcze macicy;
Małowodzie – przyczyny
Zmniejszona objętość płynu owodniowego sama w sobie nie stanowi poważnego problemu, lecz niejednokrotnie jest objawem towarzyszącym innym patologiom ciąży. Do najczęstszych przyczyn małowodzia zalicza się wady wrodzone układu moczowego płodu takie jak: prenatalna niewydolność nerek, jedno- lub obustronny brak nerek (agenezja), wady utrudniające odpływ moczu. Małowodzie może być powodowane także przez:
- przedwczesne pęknięcie pęcherza owodni (PROM – premature rupture of amniotic membranes) – dochodzi wtedy do odpłynięcia płynu
- owodniowego w wyniku pęknięcia błon płodowych;
- zespół przetoczenia krwi między płodami (TTTS – twin – to – twin transfusion syndrome) – jest to powikłanie ciąż wielopłodowych jednokosmówkowych, w którym następuje przeciek krwi od jednego płodu (dawcy) do drugiego (biorcy);
- niewydolność łożyska – zaburzony zostaje matczyno – łożyskowy przepływ krwi, a tym samym dochodzi do upośledzenia dostarczania tlenu do organizmu płodu;
- cukrzycę, przewlekłe nadciśnienie, stan przedrzucawkowy, odwodnienie ciężarnej.
Małowodzie – leczenie
Wczesne wykrycie małowodzia, umożliwia hospitalizację i monitorowanie płodu. Leczenie może obejmować doustne i dożylne nawadnianie ciężarnej oraz amnioinfuzję, czyli wstrzykiwanie roztworu soli fizjologicznej do owodni, w celu wyrównania objętości płynu. Amnioinfuzję przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym, pod kontrolą USG. W niektórych przypadkach konieczna może okazać się wcześniejsza indukcja porodu.
Czy małowodzie jest groźne dla płodu?
Małowodzie może (lecz nie musi) oznaczać stan poważnego zagrożenia życia płodu. Jak wspomniano wcześniej, stan ten może współistnieć z innymi zaburzeniami, potencjalnie niebezpiecznymi dla płodu.
Czy wiesz że: znajdujący się w łonie matki płód pije płyn owodniowy, a zatem własny mocz? Zapobiega to nadmiernemu wypełnieniu ciężarnej macicy, a także warunkuje prawidłowy rozwój płuc.
W przypadku niewydolności łożyska może bowiem dojść do wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu (IGUR – intrauterine growth restriction), uszkodzenia mózgu płodu, a także jego wewnątrzmacicznego obumarcia. Przedwczesne pęknięcie pęcherza owodni, również jest istotnym problemem, ponieważ stanowi wrota zakażenia. W przypadku niewydolności nerek, rokowanie zależy od choroby podstawowej oraz stopnia uszkodzenia nerek. Ponadto konsekwencją małowodzia może być niedorozwój (hipoplazja) płuc. Jednakże małowodzie może występować także bez konkretnej przyczyny i nie powodować żadnych konsekwencji zdrowotnych u płodu.
Chociaż niedostatek płynu owodniowego może wskazywać na nieprawidłowości w rozwoju ciąży, to może równie dobrze nie mieć poważnej przyczyny. Istotnym jest, terminowe wykonywanie badań USG, które umożliwiają podjęcie właściwych kroków w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości.