Około 3% pacjentek zgłasza się do swojego lekarza rodzinnego z problemami dotyczącymi piersi. Nawet 1 na 8 kobiet w pewnym wieku doświadczy raka piersi, w związku z powyższym dolegliwości ze strony gruczołu sutkowego powinny budzić szczególną uwagę. Jednak rak piersi wykrywany jest tylko w 3-6% pacjentek z objawami klinicznymi. W większości przypadków, dolegliwości mogą być spowodowane obecnością guzów niezłośliwych, łagodnych. Wśród nich bardzo częstym problemem jest mastopatia.
Co to jest mastopatia?
Mastopatia to nazwa stosowana dawniej. Obecnie używa się określenia zmiany włóknisto – torbielowe. Na potrzebę tego artykułu, nazwy te będą stosowane zamiennie. Pierś, gruczoł sutkowy, sutek jest największym gruczołem skórnym człowieka. Szczególnie intensywnie rozwija się u kobiet w okresie pokwitania (dojrzewania). Składa się z tkanki gruczołowej – odpowiedzialnej za wytwarzanie mleka, oraz tkanki tłuszczowej. Tkanka gruczołowa tworzy 15-20 płatów. Każdy z nich połączony jest z brodawką sutkową przewodem mlecznym, który u ujścia rozszerza się tworząc zatokę mleczną. Taka budowa piersi umożliwia pobieranie pokarmu przez noworodka poprzez ssanie.
Mastopatia jest wyrazem przebudowy części gruczołu sutkowego z nieprawidłowym rozrostem nabłonka – czyli komórek wyścielających/pokrywających przewody mleczne oraz części niegruczołowej. Powstaje swoista dysproporcja między zrębem (‘szkieletem’ podtrzymującym tkankę gruczołową piersi), a miąższem (czyli tkanką gruczołową) z przewagą zrębu, oraz zmianami w budowie samego nabłonka.
Nieprawidłowa przebudowa wyraża się w :
- nadmiernej obecności zrębu, z jego szkliwieniem, co klinicznie objawia się twardnieniem;
- rozrostem nabłonka przewodów mlecznych;
- rozszerzeniem przewodów mlecznych;
- powstaniem drobnych lub dużych torbieli;
- rozrostem samych gruczołów.
W związku z powyższym możemy wyróżnić 4 postaci, które mogą nakładać się na siebie (posiadać cechy paru z nich):
- typ włóknisty – występujący szczególnie u młodych kobiet. Zmiana, którą najczęsciej jest wyczuwalny guzek jest niewyraźnie odgraniczony, średnicy kilku centymetrów o spoistości kauczuku;
- typ włóknisto-torbielowy – widywany w okresie menopauzy. Zmiana jest często wieloogniskowa i obustronna. Występująca torbiel jest tylko jedna, kiedy indziej torbiele są mnogie, średnicy nawet do 5 centymetrów. Torbiele wypełnione są płynna treścią. Niekiedy zmiana szybko się powiększa, w okresie kilku tygodni. UWAGA: może to budzić podejrzenie raka gruczołu sutkowego;
- gruczolistość stwardniająca – najczęściej miedzy 35-45 rokiem życia. Zwykle występująca jednostronnie, w górnym zewnętrznym kwadrancie sutka. Klinicznie drobna, dobrze ograniczona, twarda;
- rozrost nabłonka – objawia się rozrostem nabłonka wyścielającego do światła przewodów, powodując nawet jego zatkanie. Może przejść w postać z atypią (czyli zmianą na poziomie komórki o charakterystycznych cechach) i z kolei w raka wewnątrzprzewodowego;
- blizna promienista – układ płatów sutka ulega zaburzeniu na skutek włóknienia i twardnienia. Zmiany małe nazywane są blizną promienistą, zmiany duże- zmianą złożona twardniejącą.
Przyczyny mastopatii
Wśród przyczyn mastopatii wymienia się nadmiar estrogenów w ustroju. Postuluje się, że nie każdy obszar gruczołu odpowiada jednakowo na ich działanie. Te obszary najbardziej podatne przyjmują postać zmian włóknisto-torbielowych. Jako drugą przyczynę wymienia się relatywny niedobór progesteronu. W 50-70% problem dotyczy kobiet powyżej 40 roku życia, co nie oznacza, że kobiety młodsze nie mogą zachorować na mastopatię. Zauważono pewnego stopnia współistnienie mastopatii z rakiem sutka.
Objawy mastopatii
Objawem zmiany włóknisto-torbielowej jest często palpacyjnie (poprzez dotyk) wyczuwalna masa – guzek. Może być gładka, miękka, elastyczna, poddająca się przesuwaniu w obrębie gruczołu, niekiedy twarda, spoistości kauczuku. Niejednokrotnie wydaje się być częścią sutka o zwiększonej spoistości. Najczęściej taką masę wyczujemy w górnym zewnętrznym kwadrancie gruczołu, jednej lub obu piersiach. Kolejnym objawem okazać się może ból okolicy piersi lub jej wrażliwość na ucisk, często współistniejąca z okresem miesiączki.
Czy wiesz że: tylko w 2008 roku, w krajach Unii Europejskiej zdiagnozowano u ponad 330 tys. kobiet raka piersi? Nowotwór złośliwy piersi powoduje w Polsce około 13% zgonów nowotworowych kobiet.
W tym miejscu warto wspomnieć o samobadaniu piersi. Jest to istotny krok w profilaktyce, mogący przyczynić się do zauważenia procesu rozrostowego we wczesnym jego stadium. Informacje na ten temat można uzyskać od lekarza prowadzącego, bądź specjalistów zajmujących się takim badaniem.
Wyciek z brodawki sutkowej, ‘wciągnięcie’ skóry lub brodawki piersi w głąb gruczołu, zmiany skórne wokół brodawki, zgrubienie i zaczerwienienie skóry (obraz “skórki pomarańczy”), asymetria gruczołów, powiększenie okolicznych węzłów chłonnych wymagają szczególnej uwagi oraz pogłębienia diagnostyki. Mogą być to objawy rozwijającego się nowotworu złośliwego sutka.
Diagnostyka mastopatii
Powszechną metodą diagnostyki jest wywiad lekarski oraz badanie ogólne pacjenta. Wśród pytań szczególną uwagę zwraca się na objawy choroby, ból oraz inne dolegliwości, ich charakter, czas i okres występowania, czynniki potęgujące bądź zmniejszające objawy. Ważną informacją są również leki przyjmowane przez pacjentkę, szczególnie hormonalna antykoncepcja, dolegliwości z innych układów lub narządów i choroby przewlekłe, zabiegi oraz operacje chirurgiczne. W diagnostyce lekarz ogląda pierś, w poszukiwaniu zmian widocznych makroskopowo (gołym okiem). Kolejnym krokiem może być badanie piersi oraz okolicy gruczołu sutkowego dotykiem. Zalecana jest pozycja stojąca oraz leżąca pacjentki.
Zapamiętaj: Aktywny tryb życia oraz zbilansowana dieta są zalecano jako elementy prewencji przed mastopatią.
Nowoczesna medycyna umożliwia zlecenie badań obrazowych. Wśród nich ultrasonografia (USG). Badanie przeprowadzane jest przez lekarza przy użyciu głowicy emitującej fale ultradźwiękowe. Jest to procedura nieinwazyjna, raczej niebolesna, mogąca powodować nieprzyjemne odczucie, szczególnie jeżeli guzek jest bolesny przy ucisku. Należy wspomnieć o mammografii, czyli badaniu rentgenowskim piersi. Kolejna nieinwazyjna metoda, w której pierś prześwietlana jest w dwóch projekcjach. Pozwala na zobrazowanie tkanki piersi oraz w większości przypadków ocenę zwapnień/mikrozwapnień. Może być badaniem nieco bolesnym. Jest ona wykorzystywana również jako badanie profilaktyczne w kierunku raka piersi. W przypadku niepokojącego wyniku badania obrazowego, kolejną możliwością jest badanie inwazyjne- biopsja zmiany. Polega na nakłuciu piersi igłą biopsyjną pod kontrolą aparatu USG oraz pobraniu wycinka ze zmiany. Taki wycinek oceniany jest następnie pod mikroskopem. Biopsja pozwala na ustalenie charakteru zmiany, jej postaci morfologicznej oraz ocenie budowy i rozmieszczenia komórek.
Leczenie mastopatii
Leczenie prowadzone jest w zależności od przyczyny. Ważnym elementem okazać się może wyrównanie gospodarki hormonalnej – normalizacji stężenia hormonów płciowych. Po ustaleniu rozpoznania, lekarz decyduje o najlepszym z punktu klinicznego postępowaniu. Niekiedy jest to obserwacja – w przypadku zmian niedużych, niepowiększających się, łagodnych, nie sprawiających dolegliwości, w tym bólu. Zmiany niepokojące mogą być usuwane chirurgicznie.
Godnymi polecenia sposobami na zmniejszenie bólu są:
- noszenie dobrze dopasowanych biustonoszy;
- techniki relaksacyjne, zalecone przez lekarza;
- regularny wysiłek fizyczny, dostosowany do stanu oraz wydolności pacjentki;
- środki przeciwbólowe – dostępne również bez recepty.
Warto pamiętać o regularnym, dostosowanym wysiłku fizycznym. Niekiedy zalecana jest dieta uboga w tłuszcze zwierzęce, kawę, a wzbogacona o spożycie warzyw.
Podsumowując, mastopatia jest zaburzeniem w obrębie gruczołu piersiowego. Polega na patologicznym rozroście, przebudowie tkanki piersi. Wywołuje szereg objawów, przy czym żadnego nie powinniśmy bagatelizować. Samodzielne badanie piersi jest godne polecenia. Diagnostyka prowadzona jest wielotorowo, począwszy od wywiadu i badania lekarskiego, metod obrazowych, na biopsji zmiany kończąc. Leczenie uzależnione jest od konkretnego rozpoznania. Celem prewencji zaleca się aktywny tryb życia oraz zbilansowaną dietę.