Wyniki badań epidemiologicznych wskazują, że w populacji ogólnej na nadmierną senność przez co najmniej kilka dni w ciągu miesiąca, skarży się aż 40% osób dorosłych. Zazwyczaj jest to chwilowe przemęczenie, będące wynikiem zbyt krótkiego i nieregularnego snu, związanego z nadmiarem obowiązków, nadgodzinami w pracy, czy opieką nad dzieckiem. Nadmierna senność w ciągu dnia, a także zasypianie podczas wykonywania codziennych czynności może być także objawem narkolepsji – choroby rzadkiej, mało znanej, ale często niebezpiecznej. Jak wygląda życie osób chorujących na narkolepsję oraz na czym polega jej leczenie?
Co to jest narkolepsja?
Narkolepsja jest to zaburzenie snu należące do grupy hipersomnii, charakteryzujące się nadmierną, patologiczną sennością. O hipersomnii mówimy wtedy, gdy senność nie ustępuje po śnie lub gdy pojawia się podczas angażującego zadania np. egzaminu. Chorzy próbują przeciwstawiać się ogarniającej ich senności, ale nie są w stanie powstrzymać się od zaśnięcia. Narkolepsja polega na łącznym (wraz z innymi objawami) występowaniu nagłych napadów snu w najrozmaitszych okolicznościach, trwających od kilku sekund do około 20 minut, zazwyczaj powtarzających się wielokrotnie w ciągu dnia.
Zapamiętaj: W leczeniu narkolepsji stosuje się metody behawioralne polegające na wydłużeniu czasu spędzanego w nocy w łóżku do minimum 8 godzin oraz planowaniu krótkich, kilkunastominutowych drzemek w ciągu dnia.
Choroba zaczyna się zazwyczaj w okresie pokwitania i trwa do końca życia. Często występuje rodzinnie, a mężczyźni i kobiety chorują z jednakową częstością. Wbrew pozorom jest to poważna choroba, znacznie utrudniająca pacjentom codzienne funkcjonowanie. Ogranicza młodym ludziom możliwość zdobycia wykształcenia i dobrej pracy, jest przyczyną wypadków komunikacyjnych i konfliktów rodzinnych. Pacjenci z hipersomnią nie powinni prowadzić pojazdów ani obsługiwać urządzeń mechanicznych z powodu zagrożenia bezpieczeństwa zarówno własnego, jak i innych osób.
Objawy narkolepsji
Pomimo charakterystycznych objawów, narkolepsja zazwyczaj jest zbyt późno rozpoznawana. Od wystąpienia pierwszych objawów do postawienia rozpoznania przeciętnie mija aż 8 lat, a wielu chorych nigdy nie dowiaduje się o swojej chorobie. Wynika to z małej świadomości istnienia takiego schorzenia jak narkolepsja oraz bardzo ograniczonej liczby ośrodków zajmujących się jej diagnostyką i leczeniem.
Charakterystyczna dla tego schorzenia jest tetrada objawów:
- nadmierna senność w ciągu dnia i napady snu – senność jest stała, w jej wyniku pacjenci zasypiają przymusowo kilka do kilkunastu razy w ciągu doby w bardzo różnych okolicznościach np. w czasie rozmowy, jedzenia, za kierownicą samochodu. Sen podczas napadu jest zwykle krótki, a chorego łatwo jest obudzić;
- katapleksja – u 90% chorych. Polega ona na nagłej, obustronnej, odwracalnej utracie napięcia mięśniowego, wyzwalanej przez emocje. Charakterystyczny dla napadu katapleksji jest fakt, że jest wyzwalany nie tylko przez przykre emocje, ale także przez te przyjemne np. rozbawienie spowodowane usłyszanym dowcipem. Napad katapleksji trwa od kilku sekund do kilku minut. Człowiek zachowuje się jakby tracił przytomność, ale jej nie traci. Jest w pełni świadomy podczas napadu, ale jego mięśnie całkowicie odmawiają posłuszeństwa, na skutek czego zwykle upada lub w przypadku katapleksji częściowych np. opada mu głowa, wypadają przedmioty z rąk lub zaczyna się jąkać. Podczas katapleksji świadomość pozostaje całkowicie zachowana, co pozwala na różnicowanie katapleksji z omdleniami i napadami padaczkowymi;
- porażenie przysenne – u 30-50% chorych, polega na budzeniu się ze snu z chwilową niemożnością mówienia i poruszania się. Chory odczuwa wówczas duży lęk, ponieważ jest w pełni świadomy, ale nie jest w stanie poruszyć żadną kończyną;
- omamy hipnagogiczne (przysenne) – między czuwaniem a snem, lub hipnopompiczne – między snem a czuwaniem. Pacjent w tym czasie może słyszeć głosy i widzieć różne postacie.
Do rozpoznania narkolepsji nie jest koniecznie współwystępowanie wszystkich symptomów jednocześnie. Nadmierna senność w ciągu dnia, jest często pierwszym pojawiającym się objawem choroby, a u niektórych pacjentów pozostaje jedynym objawem. Katapleksja występuje prawie wyłącznie w narkolepsji, a współistnienie nadmiernej senności i katapleksji pozwala z dużym prawdopodobieństwem na postawienie diagnozy klinicznej narkolepsji. Nadmierna senność utrzymuje się przez całe życie, a nasilenie pozostałych objawów może ulegać złagodzeniu wraz z upływem lat. Poza wyżej wymienionymi zasadniczymi objawami, w narkolepsji zdarzają się także:
- automatyzmy – stany niekontrolowanego i nieświadomego wykonywania różnych czynności, przypominające lunatykowanie,
- impotencja,
- upośledzenie snu nocnego (przy nadmiernej senności w dzień).
Senność w ciągu dnia ma zmienne nasilenie i narasta podczas monotonnych zajęć np. oglądania telewizji czy jazdy samochodem. Charakterystyczne dla narkolepsji jest to, że chory po krótkiej “drzemce” budzi się całkowicie zregenerowany, pełen sił, ale po upływie 2-3 godzin znów jest senny. Pacjenci bardzo często uskarżają się na pogorszenie pamięci oraz problemy z koncentracją. U 30% chorych występuje depresja, prawdopodobnie w wyniku reakcji na przewlekłą chorobę i izolację.
Przyczyny narkolepsji
Wciąż nie są do końca poznane przyczyny narkolepsji. W jej etiopatogenezie postuluje się rolę następujących czynników:
- genetycznych – jej rodzinne występowanie wskazuje na podłoże genetyczne;
- autoimmunologicznych – ścisły związek choroby z określonymi antygenami;
- zaburzenia równowagi neuroprzekaźników w mózgu- najważniejszym markerem biochemicznym narkolepsji jest obniżone stężenie hipokretyny (oreksyny) w płynie mózgowo- rdzeniowym. Hipokretyna jest to neuropeptyd produkowany przez komórki nerwowe zlokalizowane w podwzgórzu, odpowiadający za regulację i stabilizację stanu snu oraz czuwania. Jej niedobór u pacjentów cierpiących na narkolepsję tłumaczy dlaczego nie są oni w stanie utrzymać ani stanu czuwania w ciągu dnia, ani snu nocnego, często się wybudzając.
Leczenie narkolepsji
Leczeniem narkolepsji zajmują się specjaliści neurolodzy oraz psychiatrzy, a postawienie rozpoznania poprzedzone jest szczegółowymi badaniami przeprowadzanymi w Ośrodkach Medycyny Snu. Obecnie w narkolepsji nie ma leczenia przyczynowego, stosuje się leki łagodzące objawy choroby. Muszą być one przyjmowane przez całe życie. W terapii możemy wyróżnić leki przeciwdziałające nadmiernej senności oraz preparaty stosowane w leczeniu katapleksji.
a). leczenie nadmiernej senności:
- leki promujące stan czuwania- modafinil
- leki psychostymulujące- metylofenidat
b). leczenie katapleksji:
- leki przeciwdepresyjne
Lekiem wskazanym do stosowania u pacjentów z nasilonymi zaburzeniami snu nocnego i ciężkimi katapleksjami jest hydromaślan sodu. Podejmowane są także próby leczenia narkolepsji za pomocą podawania immunoglobulin dożylnie, a także L-karnityny, ale substancje te stosowane są na razie jedynie na etapie badań klinicznych.
Narkolepsja – leczenie naturalne
W leczeniu narkolepsji stosuje się metody behawioralne polegające na wydłużeniu czasu spędzanego w nocy w łóżku do minimum 8 godzin oraz planowaniu krótkich, kilkunastominutowych drzemek w ciągu dnia. Zaleca się także stosowanie łagodnych, naturalnych substancji stymulujących np. kofeiny lub guarany. Jeśli te działania nie przynoszą poprawy, wskazane jest przyjmowanie w dniach nauki lub pracy wyżej wymienionych środków farmakologicznych.
Czy wiesz że: narkolepsja po raz pierwszy została opisana w 1877 roku, a w 1880 roku francuski lekarz Jean- Baptiste Gelineau nadał jej nazwę narcolepsie, od greckich terminów narke (zamroczenie, osłupienie) i lepsis (atak, napad)?
Narkolepsja jest to rzadka choroba należąca do zaburzeń snu z grupy hipersomnii, charakteryzująca się nadmierną sennością oraz napadami snu w ciągu dnia, którym towarzyszą takie objawy jak katapleksja, porażenie przysenne czy omamy przysenne. Schorzenie to znacznie utrudnia życie pacjentów, ponieważ ataki senności zdarzają im się podczas wykonywania obowiązków zawodowych, nauki czy jazdy samochodem. Na dzień dzisiejszy narkolepsja jest chorobą nieuleczalną, ale stosuje się leczenie objawowe, poprawiające komfort życia pacjentów. W terapii stosowane są środki farmakologiczne, takie jak modafinil, metylofenidat i leki przeciwdepresyjne. Wykorzystywane są także metody behawioralne oraz naturalne substancje stymulujące.