Każdy w swoim otoczeniu znajdzie osobę, która bardzo rygorystycznie dba o porządek i dąży do perfekcjonizmu na różnych polach. Czasem jej zachowanie może mieć wręcz obsesyjny charakter. Istnieje wówczas duże prawdopodobieństwo, że mamy do czynienia z człowiekiem o osobowości anankastycznej. Brak elastyczności i spontaniczności, mogą mu utrudniać codziennie funkcjonowanie i budowanie relacji z innymi ludźmi. Czym dokładnie charakteryzuje się osobowość anankastyczna i skąd się bierze? Czy wymaga ona leczenia?
Co to jest osobowość anankastyczna?
Osobowość anankastyczna, zwana również osobowością obsesyjno-kompulsywną, powiązana jest z takimi zachowaniami jak perfekcjonizm, potrzeba kontroli, dbałość o przestrzeganie zasad i reguł, upór oraz skrupulatność. Zaburzenie osobowości widnieje zarówno w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, jak i w amerykańskiej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-V. Jego rozpowszechnienie szacuje się na poziomie 1-2%, choć można podejrzewać, że liczba ta w rzeczywistości jest wyższa. Wynika to z faktu, że wiele osób z osobowością anankastyczną nie szuka profesjonalnej pomocy i nie uważa, że jej potrzebuje. Co więcej, ludzie ci mogą sprawiać na pierwszy rzut oka wrażenie, że dobrze radzą sobie w życiu, a to utrudnia proces diagnostyczny.
Osobowość anankastyczna – objawy
W ocenie czy dana osoba posiada osobowość obsesyjno-kompulsywną ważne są nie tylko objawy same w sobie, ale również ich ilość oraz intensywność. Poszczególni ludzie mogą przejawiać cechy osobowości anankastycznej, co nie oznacza jeszcze, że są zaburzeni. Wśród charakterystycznych objawów wymienia się:
- dużą potrzebę kontroli,
- perfekcjonizm, który często uniemożliwia dokończenie różnych zadań,
- przesadne zwracanie uwagi na detale i szczegóły,
- sztywne trzymanie się zasad i reguł, a także potrzeba, by rzeczywistość organizować i postrzegać w sposób schematyczny,
- liczne rytuały skrupulatnie przestrzegane w życiu codziennym,
- sztywne zasady moralne i ścisłe trzymanie się konwenansów społecznych,
- brak elastyczności, nieumiejętność spontanicznych zachowań,
- nadmierną sumienność i skrupulatność,
- obsesyjność na punkcie czystości i porządku,
- dużą dawkę ostrożności i wiele wątpliwości, które utrudniają działanie,
- trudność w delegowaniu zadań na inne osoby, zwłaszcza, jeśli nie chcą one w ścisły sposób podążać za regułami i wytycznymi,
- oszczędność i trudność w wydawaniu pieniędzy, które powinny stanowić formę zabezpieczenia na przyszłość,
- trudność w pozbyciu się starych i bezużytecznych przedmiotów.
Osobowość anankastyczna w związku
Bycie partnerem człowieka z osobowością anankastyczną jest bardzo trudne. Wynika to przede wszystkim z tego, że osoba zaburzona ma problem ze spontanicznością, która jest bardzo ważna w wyrażaniu uczuć i budowaniu relacji.
Czy wiesz że: osobowość anankastyczna częściej diagnozowana jest u mężczyzn?
Zamiast tego, wprowadza ona liczne zasady i rytuały, które ciężko jest partnerowi z równą skrupulatnością przestrzegać. Może on czuć się tą sytuacją przytłoczony. Człowiek z osobowością anankastyczną w ocenie rzeczy i zjawisk będzie używał polaryzacji, określając je jednoznacznie jako “dobre” lub “złe”. W relacji dwóch osób ważna jest jednak empatia i pewna elastyczność w patrzeniu na różne sprawy. Dzięki temu, łatwiej jest zrozumieć perspektywę i zachowanie partnera, co sprzyja budowaniu kompromisów. Zamiast tego, ludzie z osobowością anankastyczną skupiają się na wadach partnera, drobiazgowo analizując je i wytykając. Nie oznacza to jednak, że nic do niego nie czują. Wręcz przeciwnie, może w nich być wiele pozytywnych i silnych uczuć, których jednak nie umieją okazać.
Osobowość anankastyczna a poczucie winy
Ludzie z osobowością anankastyczną często borykają się z ogromnymi wyrzutami sumienia i poczuciem winy. Stawiają bowiem wysokie wymagania moralne nie tylko innym, ale również i sobie. Drobiazgowo zapamiętują każde swoje przewinienie i błąd. Posiadają sztywne zasady postępowania, bywają bardzo religijni, a ich postrzeganie ludzkich zachowań często opiera się na czarno-białym dualizmie, w którym dane postępowanie jest bezdyskusyjnie dobre lub złe. Często nie potrafią oni uwzględniać innych czynników, które mogą w jakiś sposób usprawiedliwić dane zachowanie, nie dostrzegają złożoności problemu i jego kontekstów. W związku z tym mają również problem, by przebaczyć samemu sobie i odpuścić w kwestii obwiniania się.
Osobowość anankastyczna – przyczyny
Uważa się, że na osobowość anankastyczną składają się czynniki środowiskowe i genetyczne. Jedną z głównych przyczyn bywa nadopiekuńczość ze strony rodziców i nadmierna kontrola w dzieciństwie. Zdarza się, że rozwój tego typu osobowości wynika częściowo z przebytej traumy lub doświadczenia przemocy fizycznej, psychicznej bądź seksualnej. Z osobowością anankastyczną często współwystępują także takie problemy jak zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zespół Aspergera, zaburzenia odżywiania i depresja.
Osobowość anankastyczna – leczenie
Nie wszystkie osoby z osobowością anankastyczną są diagnozowane i leczone. Wynika to z faktu, że często nie czują one potrzeby szukania specjalistycznej pomocy. Czasami decydują się na to pod wpływem bliskich osób, które sygnalizują im występowanie problemu. Ponieważ ludzie z osobowością obsesyjno-kompulsywną są bardzo dokładni i drobiazgowi, często osiągają bardzo wysokie wyniki w pracy, popadając nieraz w pracoholizm. Odnoszone sukcesy sprawiają, że łatwo jest zamaskować problemy występujące w innych sferach życia, chociażby w tej uczuciowej.
Zapamiętaj: Osobowość anankastyczna, zwana również osobowością obsesyjno-kompulsywną, powiązana jest z takimi zachowaniami jak perfekcjonizm, potrzeba kontroli, dbałość o przestrzeganie zasad i reguł, upór oraz skrupulatność.
Jeśli jednak dana osoba dostrzega problem i pragnie coś zmienić w swoim życiu, wówczas najskuteczniejszą formą leczenia jest psychoterapia długoterminowa. Leczenie farmakologiczne nie jest wymagane, czasem może jednak pełnić rolę uzupełniającą, redukując u danej osoby lęk i pozwalając jej tym samym zmierzyć się z trudnościami. Psychoterapię podjąć można w różnych nurtach. Każdy z nich nieco inaczej będzie widzieć genezę zaburzenia, celem leczenia każdorazowo będzie jednak zwiększenie elastyczności, nauka spontanicznych zachowań, rezygnacja z nadmiernej kontroli i sztywnych reguł.
Ludzie z osobowością anankastyczną są trudni we współpracy, zarówno na polu zawodowym, jak i w bliskiej relacji. Za ich reakcjami kryje się jednak realna trudność w patrzeniu na świat w sposób elastyczny. Psychoterapia umożliwia wprowadzenie zmian w życie pełne sztywnych reguł i zasad, czyniąc je bardziej szczęśliwym, zwłaszcza jeśli chodzi o związki z innymi ludźmi.