Co to jest osutka polekowa? Objawy przyczyny i sposoby leczenia

W ciągu ostatnich lat, leki stały się jednymi z najczęstszych substancji obcych w środowisku człowieka. Ich zażywanie, wiąże się nieodzownie, z ryzykiem wystąpienia efektów ubocznych. Szacuje się, że reakcje nadwrażliwości stanowią ok. ⅙ wszystkich reakcji niepożądanych i mogą dotyczyć prawie 1/10 populacji. Czym jest w związku z tym osutka polekowa? Czy jest ona niebezpieczna?

Co to jest osutka polekowa?

Osutka jest terminem określającym rozmieszczenie zmian skórnych, a nie ich charakter. Mianem osutki określane są zmiany skórne o dużym zróżnicowaniu morfologicznym. Osutki występują na tułowiu i składają się z wielu, symetrycznych, rumieniowatych zmian plamisto grudkowych, często o charakterze odropodobnym (plamiste, różowe, lekko wyniosłe) lub płoniczopodobnym (małe, rumieniowe grudki).

Czy wiesz że: u pacjentów chorych na mononukleozę zakaźną klasycznie występuje wysypka po podaniu antybiotyków amoksycyliny lub ampicyliny, nie jest to reakcja alergiczna, ale często bywa z nią mylona?

Osutka polekowa może powstać zarówno z udziałem układu odpornościowego (mówimy wtedy o mechanizmach immunologicznych), jak to ma miejsce w reakcjach alergicznych, oraz bez jego działania (mechanizm nieimmunologiczny). Osutka wywołana tym drugim mechanizmem spowodowana jest zwykle upośledzeniem metabolizmu leku. Zgodnie z definicją Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej reakcją nadwrażliwości na lek nazywamy objawy po podaniu leku, które klinicznie (na podstawie objawów) przypominają reakcje alergiczne. Nie muszą być więc one zawsze wywołane typową alergią, a jedynie ją przypominać.

Reakcje nadwrażliwości na leki dzielimy na natychmiastowe, czyli takie, które rozwijają się do 6 godzin i nienatychmiastowe, których manifestacje zwykle widuje się po ok. 6 godzinach.

Objawy osutki polekowej

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.
Zapisuję się

Najczęściej wywoływanymi zmianami skórnymi są osutki plamisto-grudkowe, a także zmiany rumieniowo-obrzękowe, wykwity krostkowe, przebarwienia, zmiany naczyniowe. Osutki plamisto-grudkowe są zmianami odro lub płoniczopodobnymi, z towarzyszącym świądem. Zmiany skórne skupiają się symetrycznie na tułowiu i kończynach, rzadziej na twarzy. Wykwity mogą się zlewać, a w ich obrębie tworzyć nadżerki (ubytki naskórka) i pęcherze wypełnione płynem. Osutka może objąć nawet całą skórę i wystąpić na błonach śluzowych.

Zmiany utrzymują się do kilkunastu dni od chwili odstawienia wywołującego je leku. Ustępują z silnym łuszczeniem. Dodatkowo mogą powodować przebarwienia i nawracać po ponownym podaniu leku. Z racji na ich charakter, zwłaszcza u dzieci, należy wykluczyć choroby zakaźne takie jak odra, różyczka, płonica.

Przyczyny osutki polekowej

Lekami, które najczęściej powodują osutki polekowe, są antybiotyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne np. ibuprofen, leki przeciwpadaczkowe oraz leki kardiologiczne takie jak inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery kanałów wapniowych używane w leczeniu nadciśnienia, czy też amiodaron, który jest lekiem stosowanym w arytmiach. Część pacjentów jest szczególnie narażona na ryzyko występowania osutek polekowych, pacjentami, u których częściej występują takie reakcje, są osoby starsze i chorzy na AIDS. W immunologicznych reakcjach polekowych czynny udział bierze układ odpornościowy poprzez swoje komórki, między innymi limfocyty oraz wytwarzane przez nie przeciwciała. W zależności od manifestacji klinicznej i szczegółów mechanizmu, nadwrażliwość dzielimy na 4 rodzaje:

  • typ 1 (natychmiastowy) – w wyniku związania antygenu (w tym wypadku cząsteczki leku) z przeciwciałem typu E dochodzi do aktywacji komórek tucznych i substancji prozapalnych. Jest to typowy mechanizm alergiczny, w którym przebiegają takie choroby jak astma, alergiczny nieżyt nosa, alergiczne zapalenie spojówek, anafilaksja itp.,
  • typ 2 (cytotoksyczny) – po zaprezentowaniu antygenu układowi odpornościowemu dochodzi do zidentyfikowania go jako elementu niepożądanego. W sytuacji późniejszego kontaktu, komórki, które otoczone są danym antygenem, zostają zniszczone przez układ immunologiczny,
  • typ 3 (kompleksów immunologicznych) – kompleksami immunologicznymi nazywamy połączenie antygenu i przeciwciała. W wyniku tego związku antygen zostaje zneutralizowany. W większości przypadków takie kompleksy są wychwytywane i niszczone przez wyspecjalizowane komórki, makrofagi. W pewnych sytuacjach dochodzi do odkładania ich w tkankach i rozwoju stanu zapalnego,
  • typ 4 (opóźniony) – jest to reakcja występująca na skutek długotrwałego kontaktu z antygenem w wyniku czego dochodzi do aktywacji limfocytów i wydzielania czynników sprzyjających zapaleniu. W wyniku tego dochodzi do przyciągania komórek stanu zapalnego w miejsce kontaktu z antygenem co w klinice przybiera postać zmian skórnych.

Nadwrażliwość na leki może powstać w każdym z wymienionych mechanizmów, choć najczęściej zdarzają się te typu 1. Nieimmunologiczne reakcje na leki mogą powstać w mechanizmie:

  • nieimmunologicznej degranulacji komórek zapalnych, co skutkuje podobnym przebiegiem jak typ 1 nadwrażliwości z tą różnicą, że wywołane jest to bezpośrednim oddziaływanie substancji na komórki – tak działają np. opioidy, wankomycyna (antybiotyk), środki kontrastowe,
  • nagromadzenia substancji imitujących nadwrażliwość, z tym że nagromadzenie to wynika z mechanizmu leku, który blokuje rozkład tych substancji i powoduje ich nienaturalne nagromadzenie – tak mogą działać np. inhibitory konwertazy angiotensyny np. kaptopryl.

Leczenie osutki polekowej

Najważniejsze jest natychmiastowe przerwanie podaży leku. W przypadku pacjentów przyjmujących wiele leków kiedy podejrzanych jest kilka substancji, odstawiane są nawet wszystkie leki w zależności od stanu zdrowia pacjenta i bilansu korzyści i strat z ich odstawienia. Nie należy zapominać, że w skład leków wchodzą także substancje pomocnicze, które nie wpływają w żaden sposób na działanie leku i mają jedynie wpływ na takie właściwości jak trwałość leku, jego postać, smak czy sposób uwalniania. Tym niemniej w rzadkich przypadkach możliwa jest reakcja w odpowiedzi nie na sam lek, ale substancję pomocniczą w nim zawartą.

Zapamiętaj: Reakcje nadwrażliwości na leki dzielimy na natychmiastowe, czyli takie, które rozwijają się do 6 godzin i nienatychmiastowe, których manifestacje zwykle widuje się po ok. 6 godzinach.

W przypadku, gdy odstawienie leku jest niemożliwe z powodu braku alternatyw, a reakcja polekowa jest łagodna, możliwa jest kontynuacja leku, pod stałą kontrolą wraz z monitorowaniem objawów. W leczeniu łagodnych wykwitów stosuje się glikokortykosteroidy miejscowe, emolienty i leki antyhistaminowe, które mają za zadanie złagodzić świąd. Cięższe przypadki zwykle wymagają ogólnego leczenia immunosupresyjnego np. przez ogólnoustrojową podaż sterydów. Dawka oraz forma podania glikokortykosteroidów jest indywidualna i zależy od stanu ciężkości pacjenta.

Skórne zmiany polekowe stanowią ważny dział dermatologii. Najczęstszymi zmianami polekowymi są osutki plamisto-grudkowe, które zajmują najczęściej tułów, kończyny, a czasami także twarz lub mogą obejmować całe ciało. Z racji dużej zmienności wyglądu diagnostyka może przysparzać trudności, a skonsultowane powinny być wszystkie zmiany skórne, które powstały po przyjęciu leków. Podstawą leczenia pozostaje odstawienie podejrzanego leku, a także leczenie miejscowe. W poważniejszych przypadkach stosowane są glikokortykosteroidy w zależności od stanu pacjenta.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *