Otyłość to prawdziwa plaga XXI wieku. Ponad 2,2 miliarda ludzi na świecie ma zbyt dużą masę ciała, w tym 700 milionów jest otyłych. Stanowi bardzo poważny problem dla światowej gospodarki, a także jest dużym wyzwaniem dla współczesnej medycyny. Jednak świadomość społeczeństwa o zdrowotnych skutkach otyłości jest nadal niska. Sprawdź, co to jest otyłość, jakie są jej przyczyny i jakie konsekwencje dla zdrowia ze sobą niesie?
Co to jest otyłość?
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje otyłość jako nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Głównymi przyczynami otyłości są:
Zła dieta to kluczowa przyczyna otyłości. Nadmiar spożywanych w diecie kalorii wiąże się z odkładaniem tkanki tłuszczowej w organizmie.
Brak aktywności fizycznej. Siedzący tryb życia sprawia, że nie spalamy w ciągu dnia nadmiaru energii dostarczanej organizmowi wraz z pożywieniem, co w konsekwencji powoduje wzrost masy ciała.
Choroby takie jak np. niedoczynność tarczycy, choroba Cushinga, niedobór testosteronu czy zespół policystycznych jajników.
Predyspozycje genetyczne (wykazano, że istnieją geny, które mogą zwiększać predyspozycję do otyłości).
Stres. Jedzenie to jedna z najprzyjemniejszych czynności w życiu, podczas procesu spożywania pokarmu wydzielane są endorfiny (tzw. hormony szczęścia). Wiele ludzi w trakcie sytuacji stresowych próbuje sobie poprawić humor spożywając nadmierną ilość pokarmu, co prowadzi do odkładania się tkanki tłuszczowej, a z czasem do otyłości.
Współczynnikiem zagrożenia otyłością jest wskaźnik masy ciała – BMI. Oblicza się go dzieląc przez siebie masę ciała (w kilogramach) przez wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. BMI stosowany jest do określania zawartości tkanki tłuszczowej u dorosłych, ale z wykorzystaniem siatek centylowych może być także używany u dzieci.
Zakresy wartości BMI wg WHO (w tym stopnie otyłości):
-prawidłowa masa ciała: 18,5 – 24,9
-nadwaga: powyżej i równy 25
-nadwaga bez otyłości: 25 – 29,9
-stopień I otyłości: 30 – 34,9
-stopień II otyłości (kliniczna): 35 – 39,9
-stopień III otyłości (ekstremalna): powyżej i równy 40.
Przykład obliczenia BMI dla masy ciała wynoszącej 75 kilogramów i wzrostu 1.85 metra:
BMI = 75 / 1.85² = 21,914 (prawidłowa masa ciała)
Do sprawdzenia, czy człowiek jest otyły wykorzystuje się także pomiar zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie. Gdy tkanka tłuszczowa stanowi u mężczyzn powyżej 25%, a u kobiet powyżej 35% masy ciała podejrzewa się otyłość. Nie jest to jednak pewny wskaźnik, ponieważ do takiej sytuacji może dojść także u osoby szczupłej, której BMI jest prawidłowe, jednak ma niską masę mięśni, a wysoką masę tkanki tłuszczowej.
Przydatny jest też pomiar obwodu talii (otyłość brzuszna diagnozowana jest przy obwodzie talii większym, niż 88 cm u kobiet i większym, niż 94 cm u mężczyzn).
W ocenie ryzyka otyłości można się także posłużyć wskaźnikiem WHR (stosunek obwodu talii do obwodu bioder). U płci żeńskiej nie powinien przekraczać 0,7, a u mężczyzn 0,9. Wskaźnik WHR pozwala określić, czy otyłość ma typ brzuszny czy pośladkowo-udowy. Żaden z wymienionych sposobów rozpoznawania otyłości nie jest doskonały, dlatego aby potwierdzić otyłość należy porównać ze sobą podane wskaźniki i skonsultować się z lekarzem.
Otyłość a choroby
Choroby przewlekłe to najbardziej niebezpieczny skutek otyłości. Stan ten znacznie zwiększa ryzyko zapadalności na choroby takie jak:
-zespół metaboliczny,
-cukrzyca typu II,
-miażdżyca,
-nadciśnienie tętnicze,
-zatorowość,
-kamica żółciowa,
-niektóre nowotwory,
-osteoartroza (choroba zwyrodnieniowa stawów),
-obturacyjny bezdech senny,
-depresja,
-różne stopnie niepełnosprawności.
Czy wiesz że: nadwaga i otyłość mogą skrócić życie nawet o 8 lat?
Zespół metaboliczny to zbiór wzajemnie powiązanych czynników zwiększających istotnie ryzyko rozwoju miażdżycy i cukrzycy typu 2 oraz ich powikłań naczyniowych. Rozpoznanie występuje, gdy u pacjenta występuje co najmniej 3 z wymienionych objawów:
-obwód w talii populacja kaukaska mężczyźni ≥94cm, kobiety ≥80cm,
-stężenie trójglicerydów ≥150mg/dl lub leczenie,
-stężenie HDL <40mg/dl (M),<50mg/dl (K) lub leczenie,
-ciśnienie tętn ≥130/85 lub leczenie hipotensyjne,
-glikemia ≥100mg/dl na czczo lub leczenie hipoglikemizujące.
Rodzaje otyłości
Otyłość pierwotna – stanowi 90% przypadków otyłości. Wynika ona z przyjmowania nadmiernej ilości kalorii w diecie. Ilość energii dostarczanej organizmowi jest większa, niż ilość energii potrzebnej. W rezultacie jej nadmiar zostaje zmagazynowany w postaci tkanki tłuszczowej.
Otyłość wtórna – stanowi 10% przypadków otyłości. Wynika z długotrwałego stosowania leków lub występowania endokrynologicznych chorób przewlekłych takich jak np. choroba lub zespół Cushinga, niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników czy insulinoma (wyspiak trzustki). Do otyłości na drodze wtórnej mogą także doprowadzić guzy w ośrodkowym układzie nerwowym czy choroby genetyczne np. zespół Downa, Bardeta-Biedla czy Pradera-Willego.
Otyłość wczesna – w tym przypadku główne kryterium stanowi wiek. O otyłości typu wczesnego mówimy, gdy występuje w okresie dzieciństwa i dojrzewania.
Otyłość późna – otyłość rozpoczynająca się w dorosłym wieku.
Czy otyłość się leczy?
Terapia wymaga dużej motywacji ze strony pacjenta, ponieważ polega na zwiększeniu ilości aktywności fizycznej w ciągu dnia oraz zmiany diety. W skrajnych przypadkach wymagane jest leczenie farmakologiczne i poddanie się operacji bariatrycznej (chirurgiczne zmniejszenie żołądka). Długość leczenia zależy od stopnia zaawansowania otyłości, często trwa latami.
Zapamiętaj: Nadwaga i otyłość to złożona choroba przewlekła, a nie tylko problem wyglądu, aby jej leczenie było w pełni bezpieczne powinno być skonsultowane z dietetykiem i lekarzem. W prewencji otyłości najważniejsze jest stosowanie diety dostosowanej do swojego wieku i dziennej aktywności oraz regularny wysiłek fizyczny.
Czy otyłość jest dziedziczna?
Od wielu lat prowadzone są badania nad dziedzicznością nadmiernej masy ciała. Badania udowodniły, że potomkowie otyłych rodziców są kilka, a nawet kilkunastokrotnie bardziej narażeni na otyłość. Wynika to jednak głównie z nawyków żywieniowych rodziców. Wykazano, że za otyłość odpowiada wiele genów, lecz osoby z genetyczną skłonnością do otyłości niekoniecznie są otyłe, ponieważ powszechnie występująca otyłość jest wynikiem działania zarówno czynników genetycznych i środowiskowych. Kluczowy wpływ na występowanie otyłości mają więc wynoszone z domu nawyki żywieniowe oraz nastawienie do aktywności fizycznej.
Podsumowując, otyłość to nie tylko problem natury estetycznej. Zbyt duża ilość tkanki tłuszczowej w organizmie może prowadzić do wystąpienia wielu chorób przewlekłych, a nawet śmierci. W krajach rozwiniętych otyłość stanowi ogromny problem ekonomiczny. Gospodarka ponosi straty wynikające ze spadku produktywności, opieki zdrowotnej oraz inwestycji w łagodzenie skutków otyłości.