Padaczka dotyka blisko 50 milionów ludzi na całym świecie, w Polsce natomiast liczba ta wynosi 400 tysięcy. Jest zaliczana do najczęstszych chorób układu nerwowego. Znamy ją od wielu tysięcy lat, opisy dotyczące niekontrolowanych ruchów czy drgawek sięgają czasów przed naszą erą. Wówczas sądzono, że te napady są spowodowane przez demony, a do wyzdrowienia potrzebna jest magia i zaklęcia. Słowo epilepsja, będące synonimem słowa padaczka pochodzi z języka greckiego i oznacza chwycić, zaatakować.
Co to jest padaczka?
Padaczka nie jest zaliczana do jednostek chorobowych, jest to zespół objawów, które ujawniają się w przypadku wystąpienia różnego rodzaju zmian w obrębie mózgu. Do rozpoznania padaczki dochodzi wtedy, gdy wystąpią co najmniej dwa napady padaczkowe. Napad padaczkowy jest to okresowa nieprawidłowość w działaniu komórek nerwowych, do której dochodzi w wyniku dużej ilości nagłych wyładowań elektrycznych w tych komórkach. Napady charakteryzują się różną długością, od kilku sekund do kilkunastu minut, z utratą świadomości lub bez.
Objawy padaczki
Objawy padaczki bywają kojarzone głównie z napadem drgawek i wyginaniem części ciała w wiele różnych stron. W rzeczywistości jest to bardzo różnorodna grupa symptomów. W zależności od tego, w jakiej części mózgowia dochodzi do wyładowań, z takimi też objawami mamy do czynienia. Zaliczamy do nich:
- Złudzenia smakowe i węchowe;
- Mdłości;
- Przyspieszenie akcji serca;
- Rozszerzenie źrenic;
- Bladość powłok ciała;
- Zaburzenia pamięci;
- Nieprecyzyjne poruszanie się;
- Wykonywanie ruchów takich jak: tarcie jednej ręki o drugą, żucie;
- Uczucie podniecenia, rozkosz, lęk;
- Utrata świadomości;
- Drgawki;
- Złożone ruchy stereotypowe, na przykład ruch pedałowania.
Przyczyny padaczki
W większości przypadków padaczki nie udaje się wskazać konkretnej przyczyny, pozostaje ona niewyjaśniona. Jedynie u około 30% chorych udaje się ustalić, co było czynnikiem wywołującym chorobę, w dużej mierze dotyczy to wieku pacjenta. Do zdarzeń przyczyniających się do wystąpienia padaczki zalicza się urazy głowy, zarówno te, do których doszło w życiu dorosłym, jak i te, które wystąpiły w życiu płodowym czy wynikły z powikłań i komplikacji podczas porodu. Kolejną przyczyną są różnego rodzaju choroby mózgu związane z nieprawidłowościami naczyniowymi, jak na przykład udar mózgu, krwawienie śródczaszkowe czy śródmózgowe.
Czy wiesz że: podwyższona temperatura ciała u dzieci w wieku od 6 miesiąca życia do 3 roku życia może wywołać atak drgawek? Stan taki nazywa się drgawkami gorączkowymi i może być spowodowany reakcją mózgu małego dziecka na wysoką temperaturę.
Choroby związane ze zwyrodnieniem układu nerwowego, takie jak choroba Alzheimera czy choroby, w których mamy do czynienia z procesami demielinizacyjnymi, takie jak stwardnienie rozsiane również są uważane za czynniki mogące spowodować padaczkę. Za rzadsze czynniki wywołujące napady drgawek uznaje się zarówno guzy mózgu, jak i przerzuty do mózgu. Pierwszym podejrzeniem, jakie pojawia się w przypadku wystąpienia pojedynczego ataku drgawek u osoby po 30 roku życia, która do tej pory nie była zdiagnozowana, jako chora na padaczkę jest właśnie aktywność nowotworowa w ośrodkowym układzie nerwowym. Procesy zapalne w mózgu oraz w oponach mózgowo-rdzeniowych, a także zatrucia toksynami, na przykład alkoholem również mogą być odpowiedzialne za wystąpienie drgawek.
Dzięki badaniom naukowym w zakresie genetyki udało się odkryć wiele mutacji, których nosiciele mogę rozwijać padaczkę. Efektem defektu w tych genach, są padaczki o nieznanym pochodzeniu, szacuje się że stanowią one około 30% wszystkich przypadków zachorowań.
Rodzaje padaczki
Wyróżniamy dwa główne typy napadów padaczkowych:
- Napady padaczkowe częściowe;
- Napady padaczkowe uogólnione.
Napady padaczkowe częściowe, zwane także ogniskowymi:
Jest to najczęstszy typ padaczki. Udaje się w nim ściśle określić część mózgu, w której dochodzi do nadmiernych pobudzeni powodujących atak, obszar ten lokalizuje się w jednej półkuli. Tą grupę napadów możemy podzielić na proste i złożone.
a). Proste – często są nazywane aurą, nie dochodzi w nich do zaburzeń świadomości. Wyróżniamy w nich:
I. Napady ruchowe – występujące na przykład pod postacią drgawek ręki czy ruchów gałek ocznych;
II. Napady czuciowe – na przykład jako uczucie mrowienia czy ból;
III. Napady wegetatywne – przykładami są ślinienie się czy przyspieszona czynność serca;
IV. Napady psychiczne – objawiające się jako zaburzenia pamięci czy zmysłów.
b). Złożone – dochodzi w nich, w przeciwieństwie do napadów prostych, do utraty świadomości. Chory po przebytym napadzie nie pamięta jego przebiegu. Podczas tych ataków może dojść do zatrzymania wykonywanej czynności, uczucia sparaliżowania czy stanu zaburzonej świadomości z wykonywaniem czynności takich jak żucie, niekiedy może być to nawet przebieranie się.
Napady padaczkowe uogólnione:
W tej postaci padaczki wyładowanie mają miejsce w obu półkulach w tym samym czasie. Może dojść do wystąpienia drgawek, jednak występują także napady, w których drgawki są nieobecne. Zalicza się do nich:
1. Napady nieświadomości – dochodzi do gwałtownej utraty świadomości zachodzącej z bezruchem, nie dochodzi do upadku chorego, trwa około 30 sekund;
2. Napady atoniczne – dochodzi do gwałtownego osłabienia napięcia mięśniowego;
3. Napady miokloniczne – występują tu nagłe szarpnięcia mięśni, głównie mięśni kończyn, trwają do kilku sekund;
4. Napady toniczno – miokloniczne – w tym wypadku mamy do czynienia z utratą przytomności. Na początku ataku pojawia się krzyk chorego, głowa oraz tułów odginają się, natomiast kończyny są proste i zwrócone w stronę wewnętrzną, trwa do 3 minut.
Leczenie padaczki
Głównym celem, jaki chcemy osiągnąć stosując leczenie przeciwpadaczkowe jest możliwie jak największe podniesienie jakości życia chorego do warunków społecznych w jakich się znajdujemy. Szczególnie istotne jest zmniejszenie ilości napadów, a jeżeli do napadu dojdzie, to aby miały one jak najlżejszym przebieg. W znaczącej większości przypadków do utrzymania kontroli nad chorobą wystarcza jeden preparat, jednak w około 25-30% przypadków padaczki występuje oporność na leczenie, wówczas należy użyć kilku preparatów. Na to jaki rodzaj leku przeciwpadaczkowego zostanie wybrany ma wpływ postać padaczki z jaką mamy do czynienia. Do substancji zawartych w lekach przeciwpadaczkowych zalicza się: fenobarbital, kwas walproinowy, prymidon, karbamazepina, okskarbazepina, lamotrygina oraz lewetyracetam. Lekiem o najszerszym spektrum działania jest kwas walproinowy. Chorzy podczas leczenia powinni mieć regularnie wykonywany podstawowy panel badań laboratoryjnych (morfologia, badania biochemiczne). Zostały także wprowadzone na rynek nowe postacie stosowanych już leków, są to preparaty wchłaniające się powoli lub z opóźnieniem, dzięki temu można je przyjmować 2 razy dziennie. Leki takie powodują także zmniejszoną ilość objawów niepożądanych.
Zapamiętaj: Padaczka nie jest zaliczana do jednostek chorobowych, jest to zespół objawów, które ujawniają się w przypadku wystąpienia różnego rodzaju zmian w obrębie mózgu.
Leczenie rozpoczyna się od przyjmowania jednego leku w niewielkiej dawce i stopniowego wprowadzania coraz większych dawek. Jeżeli dochodzi do zmiany jednego leku na inny, nie należy od razu odstawiać leku pierwszego, można to zrobić dopiero wtedy, gdy ten drugi lek podawany jest już w całkowitej dawce. Leki powinno się przyjmować o tej samej porze. W celu maksymalnego ograniczenia liczby ataków, należy poinformować pacjenta o konieczności unikania czynników mogących wywołać napad. Do takich czynników należą: mała ilość snu, nieregularny tryb życia, stres, migoczące światła oraz substancje odurzające (alkohol). Należy zwrócić szczególną uwagę na leczenie osób starszych oraz osób leczących się z powodu chorób przewlekłych, ponieważ jednoczesne przyjmowanie dużej ilości leków może spowodować interakcję między nimi. Decyzja o odstawieniu leków powinna zostać podjęta po uważnym przeanalizowaniu obrazu klinicznego pacjenta. Głównym kryterium podjęcia tej decyzji jest okres 2-3 letni wolny od napadów padaczkowych. Pewną grupę padaczek lekoopornych poddaje się leczeniu chirurgicznemu. Metoda ta polega na wycięciu pewnych fragmentów płatów mózgowych, w których obecne są ogniska odpowiedzialne na pojawianie się napadów drgawek.
Pierwsza pomoc przy padaczce
W większości przypadków bardzo trudno jest przewidzieć napad padaczki, pojawia się on niespodziewanie. Dlatego też w każdym miejscu możemy spotkać osobę, która takiego napadu dostanie. W takiej sytuacji bardzo ważne jest odpowiednie zachowanie i udzielenie fachowej pomocy. Gdy na swojej drodze spotkamy osobę która dostała ataku drgawek po pierwsze należy zachować spokój i nie panikować. Nadmierne emocje mogą w znacznym stopniu obniżyć zdolność do logicznego myślenie i zmniejszyć jakość udzielanej pomocy. Chorego należy umieścić w bezpiecznym miejscu. W takiej sytuacji istotne jest aby nie doszło do urazu głowy, dlatego warto pomyśleć o umieszczeniu czegoś miękkiego pod głową pacjenta. Należy też zwrócić uwagę czy nic nie uciska szyi chorego, w razie potrzeby usunąć te rzeczy z okolic szyi (rozpiąć kołnierzyk koszuli, zdjąć/poluzować krawat). Stale należy sprawdzać, czy drogi oddechowe pacjenta są drożne. Pacjent powinien być ułożony w pozycji bocznej ustalonej. Jeżeli po napadzie chory poczuje się senny, należy pozwolić na to by spał. Kategorycznie zabronione jest, aby podczas napadu próbować umieścić coś między zębami pacjenta albo starać się krępować i powstrzymywać jego ruchy. Po ustaniu drgawek, chorego nie należy ani cucić ani próbować obudzić.
Ogromnym ulepszeniem i udogodnieniem w kwestii leczenia było umożliwienie oznaczania poziomu leku we krwi. Na tej podstawie udało się dowieść, że około połowa chorych z nieuregulowanymi atakami padaczki nie stosuje się do zaleceń lekarza i przyjmuje nieregularnie leki. Należy mieć na uwadze fakt, że leczenie może być skuteczne tylko wtedy, gdy chory ściśle dostosowuje się to wszystkich zasad dotyczących jego stosowania. Pacjent nie powinien bez konsultacji z lekarzem prowadzącym modyfikować dawki przyjmowanego leku lub odstawiać leczenia. Dlatego tak ważne jest, aby nie lekceważyć porad specjalistów, gdyż w innym wypadku możemy wyrządzić sobie wiele krzywdy. Lekarz powinien być także poinformowany o wszystkich skutkach ubocznych przyjmowanego leku.