Tlen to życiodajny pierwiastek niezbędny do funkcjonowania naszego organizmu. Musi być dostarczany podczas oddychania do naszych płuc, gdzie wchłania się do krwiobiegu, by dalej z prądem krwi dostać się do każdej komórki ciała. Wszelkie zaburzenia tego procesu wiążą się z groźnymi i poważnymi konsekwencjami. W medycynie tlen stosujemy jako lek. W wielu schematach dotyczących pierwszej pomocy czy leczenia różnych chorób znajdziemy go na samym początku – jest bowiem najważniejszy i kluczowy – dlatego podajemy go od razu. W trakcie reanimacji najważniejsze jest uciskanie klatki piersiowej – by pompować krew, ale także sztuczne oddychanie – by nie doszło do niedotlenienia chorego. W ten sposób niemalże leczymy właśnie tlenem.
Co to jest tlenoterapia?
Tlenoterapia jest to metoda leczenia tlenem poprzez podawanie go różnymi metodami do dróg oddechowych. Ma na celu zwiększenie ilości tlenu we krwi. Możemy podawać tlen w mieszaninie powietrza lub zwiększać jego stężenie nawet do 100%, podając czysty tlen. Tlen podaje się przez rozmaite maski, podłączając czasem dodatkowe worki kumulujące go, jak również używa się go np. po intubacji pacjenta do operacji – wtedy, gdy samodzielnie nie może on oddychać, będąc znieczulonym, przez respirator wtłacza się powietrze lub mieszaniny gazów wraz z tlenem do jego płuc. Tlenoterapię wykorzystujemy zarówno w stanach nagłych np. w trakcie pierwszej pomocy, jak i w leczeniu przewlekłym u chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc lub w medycynie paliatywnej – podając tlen pacjentowi terminalnie choremu, któremu towarzyszy uczucie duszności. Tlen możemy podawać biernie – gdy pacjent sam oddycha i pobiera z dodatkowego źródła tlen np. przez wąsy czy maskę, lub czynnie – gdy wtłaczamy powietrze np. przy pomocy specjalnego worka lub respiratora.
Co daje tlenoterapia?
Podawanie różnego stężenia tlenu poprzez np. specjalną maskę, umożliwia łatwe dostarczenie niezbędnego pierwiastka do organizmu. Zapobiega to niedotlenieniu np. u chorych z zatrzymaniem krążenia czy po wypadku, a także umożliwia długofalowe leczenie duszności czy niedotlenienia wynikającego z chorób przewlekłych. W podawanej mieszaninie gazów możemy kontrolować ilość tlenu w stosunku do innych gazów – dzięki temu możemy manewrować parametrami tak by uzyskać optymalną dla pacjenta saturację, czyli wysycenie hemoglobiny (białka transportowego we krwi) tlenem.
Tlenoterapia – wskazania
Tlenoterapię stosujemy często w stanach nagłych – osoby wykwalifikowane mogą do specjalnych masek podłączyć źródło tlenu i wydajniej wentylować pacjenta niż metodą usta-usta. Tlen jest kluczowy również w leczeniu zatrucia tlenkiem węgla, potocznie zwanego czadem. Tlenoterapia jest tutaj leczeniem pierwszego rzutu, czasem można użyć także metody umożliwiającej wchłanianie się tlenu pod większym ciśnieniem w tak zwanej komorze hiperbarycznej. Używa się jej w ciężkich zatruciach czadem. Tlenoterapię stosujemy również wśród chorych z dolegliwościami płucnymi – doraźnie w zapaleniu płuc i innych chorobach infekcyjnych, gdy towarzyszy mu duszność i niemożność odpowiedniego wentylowania się bez dodatkowego źródła tlenu, w ataku duszności w przebiegu astmy czy we wspomnianej już POChP – przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc. Ta ostatnia jest jednym z najczęstszych wskazań do stałej tlenoterapii. Tlen podajemy leczniczo u chorych na nowotwory, gdy odczuwają oni duszność, zwłaszcza dotyczy to pacjentów z rakiem płuc. Specjalną metodę – tzw. CPAP (Continuous Positive Airway Pressure – stałe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych) wykorzystujemy również u chorych z obturacyjnym bezdechem sennym – umożliwia to nie zapadanie się dróg oddechowych i odpowiednią wentylację podczas snu. Chory w trakcie snu zakłada na twarz specjalną maskę, która pod odpowiednim ciśnieniem tłoczy do płuc, tak by w uszkodzonych drogach oddechowych nie dochodziło do zapadania się struktur odpowiedzialnych za wymianę gazową. Umożliwia to odpowiednie utlenowanie organizmu w trakcie nocnego odpoczynku.
Tlenoterapia – przeciwwskazania
W POChP tlen musimy podawać ostrożnie. Pacjenci z tą chorobą są bowiem po latach jej trwania przystosowani do funkcjonowania z mniejszą ilością tlenu w organizmie. Gwałtowne jego dostarczenie może spowodować paradoksalną reakcję i całkowicie wyłączyć ich ośrodek oddechowy w mózgu – zatrzymując oddech. Tlenu nie podajemy także bez przyczyny. Jego przewlekłe podawanie, zwłaszcza w dużych stężeniach może zaszkodzić – każdy lek, nawet tlen możemy przedawkować. Jego duże stężenia wpływa bowiem na metabolizm całego organizmu. Źle dobrany przepływ gazów może drażnić delikatne drogi oddechowe, a wysokie stężenie bywa toksyczne. Może to doprowadzić do zbyt szybkiego wypłukiwania z organizmu dwutlenku węgla i w efekcie odruchowego zwężania się naczyń, co wywołać może niedokrwienie np. mózgu. Bywa także czynnikiem uszkadzającym komórki.
Czy wiesz że: tlenoterapia to jedna z form leczenia wykorzystywana także w sanatoriach? Jednak przed włączeniem jej do zabiegów u kuracjusza - każdy powinien być przebadany. Nie każdy pacjent może skorzystać z takiej terapii dlatego należy w tej kwestii zaufać lekarzowi, który zleca różne formy rehabilitacji i leczenia.
Nie bez przyczyny za korzystne dla zdrowia substancje uważa się tak zwane przeciwutleniacze. Tlen jest życiodajny, ale także w nadmiarze szkodliwy, dlatego powinien być stosowany z rozwagą i na zlecenie lekarza. Ostrożnie musimy stosować go również u pacjentów z podejrzeniem odmy. Odma jest to sytuacja, gdy tlen znajduje się w miejscu, gdzie prawidłowo nie powinno go być – np. w opłucnej, zamiast w płucu, gdy ulegnie ono uszkodzeniu. Intensywna tlenoterapia w tym przypadku może pompować niepotrzebnie dodatkowy gaz w miejsce, gdzie nie powinno go być. Niektóre problemy ze wzrokiem również mogą być przeciwwskazaniem np. zapalenie nerwu wzrokowego. Generalnie jeżeli używamy tlenoterapii w trakcie reanimacji – większość standardowych przeciwwskazań nie jest wtedy istotna – korzyści z uratowania życia przewyższają konsekwencje z użycia tlenu. Jeżeli jednak mowa o przewlekłej tlenoterapii – tutaj konieczna jest konsultacja z lekarzem. Istnieje bowiem wiele chorób i stanów, gdzie niektóre formy tlenoterapii są niekorzystne, ale być może zastosowanie innej przyniesie dobry skutek, zawsze trzeba także przekalkulować ewentualne zyski i możliwe straty spowodowane terapią. Dlatego każdy taki przypadek należy rozważać indywidualnie.
Tlenoterapia w ratownictwie
Tlenoterapia w pierwszej pomocy to chyba najważniejszy lek. Bez tlenu wszystkie inne działania i wysiłki nie uratują pacjenta. W zależności od rodzaju stanu nagłego – czy jest to zatrzymanie krążenia, uraz czy jakaś inna sytuacja – dobiera się odpowiednią metodę tlenoterapii. Tlen można podawać przez wąsy lub maseczkę, wtłaczać specjalnym workiem u osób, które nie oddychają same, lub podawać nawet przez rurkę do intubacji czy innego rodzaju przyrządy do udrożniania dróg oddechowych. Wszystkie zespoły ratownictwa wyposażone są w butle z tlenem i wykorzystywana jest ona często w pierwszej pomocy.
Tlenoterapia w domu
Najczęściej tlenoterapię na stałe w domu stosują chorzy z POChP i obturacyjnym bezdechem sennym. Czasem u pacjentów z lekką niewydolnością oddechową, którzy są w dobrym stanie i oczekują na dalsze leczenie i diagnostykę np. chorób płuc – również możemy wypisać ze szpitala do domu z zaleceniem tlenoterapii. Istnieją różne aparatury, które można wykorzystać w warunkach domowych np. butle lub specjalne kondensatory. Sprzęt tego typu można kupić lub wypożyczyć w punktach specjalizujących się w tego typu produktach medycznych. Chory powinien jak najczęściej używać tlenu w domu, oddychać nim w każdej wolnej chwili, wtedy jest to najskuteczniejsze. Wyjątek stanowią chorzy z obturacyjnym bezdechem sennym – oni wspomniany CPAP podłączają jedynie w trakcie snu. Mając w domu tego typu urządzenia należy uważać z ogniem, tlen bowiem jest gazem palnym i może zagrozić to podpaleniem i wybuchem.
Zapamiętaj: Tlenoterapia jest to metoda leczenia tlenem poprzez podawanie go różnymi metodami do dróg oddechowych. Ma na celu zwiększenie ilości tlenu we krwi.
Oddychanie w trakcie tlenoterapii nie powinno jednak pacjenta “uwiązać” do maszyny – ruch bowiem jest niezbędny każdemu. Dlatego sprzęty te powinny być możliwie małe – by móc zabrać je ze sobą, a kable i rurki do wąsów z tlenem długie – by móc poruszać się swobodnie po domu będąc podłączonym do tlenu. Wszystkie metody tlenoterapii w domu powinny być jednak zlecone przez lekarza i stosowane zgodnie z jego zaleceniami, bowiem każda substancja podawana nieodpowiednio, nawet tlen, może zaszkodzić. W niektórych miejscach możemy zakupić na własną rękę również puszki z tlenem – nie są one jednak zarejestrowane jaki produkt medyczny, nie mają udowodnionej skuteczności, a używane nieprawidłowo mogą spowodować szkody np. jeżeli użyją je osoby z POChP, które nie powinny przyjmować tlenu w większej ilości, bez konsultacji z lekarzem i po ustaleniu konkretnego stężenia i przepływu gazu do inhalacji.
Tlenoterapia to metoda ratująca życie – doraźnie w ratownictwie medycznym – i długoterminowo – u chorych z przewlekłymi chorobami płuc. Jest również bardzo pomocna u pacjentów paliatywnych – duszność bowiem jest jednym z najbardziej nieprzyjemnych doświadczeń, napawająca ogromnym lękiem. Tlen często, choć wydaje się tak prymitywną metodą, jest najlepszym wyborem w leczeniu i wspomaganiu pacjentów.