Markery sercowe – rodzaje, normy, zakres wartości referencyjnych. Kiedy zaleca się badanie markerów sercowych?

Co to są markery sercowe? Jakie są wskazania do wykonania ich oznaczenia we krwi? O czym może świadczyć ich obecność we krwi?

Co to są markery sercowe?

Markery sercowe to takie substancje, których uwalnianie do krwi następuję w skutek uszkodzenia – przeciążenia lub martwicy komórek mięśnia sercowego. Efektem ich uwalnia jest obserwowany wzrost stężenia tych substancji we krwi pacjenta, a następnie ich spadek.

Celem oceny wartości oraz dynamiki zmian stężenia markerów sercowych jest jak najszybsze wykrycie niedokrwienia mięśnia sercowego (zawału serca) czy ostrej niewydolności serca, które umożliwia odpowiednio wczesne zahamowanie rozwoju procesów mogących nieodwracalnie uszkodzić mięsień sercowy. Dzięki temu istnieją szanse na powrót prawidłowych funkcji mięśnia sercowego, czyli powrót do zdrowia.

U wielu pacjentów w przebiegu ostrych zespołów wieńcowych (zawał serca) zmiany obrazu EKG pozwalają na rozpoznanie tego stanu. Jednakże u części pacjentów, u których brak charakterystycznych zmian w obrazie EKG czy objawów przedmiotowych (np. ból w klatce piersiowej), istotne znaczenie we wczesnym rozpoznania maja składniki uwalnianie do krwi z uszkodzonych komórek mięśnia sercowego.

Markery sercowe i ich rodzaje

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

Przez wiele lat poszukiwano idealnego markera sercowego – takiego, który odpowiednio szybko oraz swoiście (zmiana jego stężenia na skutek zaburzeń pracy czy struktury wyłącznie mięśnia sercowego) odzwierciedli zmiany zachodzące w mięśniu sercowym.

Dziś za najbardziej swoiste markery w diagnostyce zawału mięśnia sercowego uznawane są troponiny sercowe (izoformy T i I) oraz izoenzym kinazy fosfokreatynowej CK-MB.

Do rzadziej wykorzystywanych markerów należą: mioglobina. Dawniej oznaczano stężenie AST oraz LDH, jednakże dziś diagnostyka ostrego niedokrwienia serca oparta o ocenę aktywności tych parametrów nie jest zalecana.

W diagnostyce ostrej i przewlekłej niewydolności serca oraz w ocenie skuteczności leczenia znaczenie ma ocena stężenia peptydów natriuretycznych (BNP, NT-proBNP).

Troponina sercowa

Troponina sercowa stanowi kompleks białkowy, który uczestniczy w regulacji skurczu włókien mięśniowych. Występują trzy podjednostki troponiny: troponina T (TnT), troponina C (TnC) oraz troponina I (TnI). Komórki mięśnia sercowego zawierają swoiste podjednostki troponiny T oraz I (różnią się pod względem budowy od podjednostek obecnych w mięśniach szkieletowych). Prawidłowo stężenie troponin jest praktycznie niewykrywalne we krwi. Uszkodzenie mięśnia sercowego skutkuję uwolnieniem podjednostek sercowych troponiny do krwi, które cechują się wysoką kardiospecyficznością i czułością. Zatem dziś troponiny sercowe uznawane za najlepszy marker stosowany w diagnostyce ostrego niedokrwienia mięśnia sercowego oraz leczenia trombolitycznego.

Wzrost stężenia obserwowany jest w ciągu 3 do 8 godzin od wystąpienia bólu w klatce piersiowej (wysokiej czułe metody mogą wykryć niewielki wzrost stężenia już po jednej godzinie od wystąpienia objawów), maksymalne stężenia osiąga w 2 -4 dobie. Na podstawie oceny stężenia troponin sercowych można również ocenić rozległość niedokrwienia serca.

CK-MB

Kinaza keratynowa (CK) to enzym, który uczestniczy w odwracalnej reakcji przekształcenia kreatyny w wysokoenergetyczny produkt – fosfokreatynę. Największa ilość tego enzymu obecna jest w komórkach mięśni szkieletowych, mózgu oraz mięśnia sercowego. Cząsteczka enzymu zbudowana jest z dwóch białkowych podjednostek M (muscle) i B (brain).

Występują trzy formy (izoformy) tego enzymu: CK-MM (zbudowana z dwóch podjednostek M), która stanowi ok. 95% całkowitej ilości CK w mięśniach szkieletowych oraz ok. 70 aktywności CK w mięśniu sercowym, CK-BB (zbudowana z dwóch podjednostek B), której największą ilość wykrywa się w mózgu i tkance nerwowej, CK-MB (zbudowana z podjednostki M i B), stanowi ok. 30 % aktywności CK w mięśniu sercowym.

CK-MB jest całkowicie swoisty dla komórek mięśnia sercowego. Zatem określenia aktywności lub masy CK-MB ma istotne znaczenie w diagnostyce zawału mięśnia sercowego. Wzrost aktywności CK-MB (razem ze wzrostem aktywności całkowitego CK) obserwowany jest najwcześniej po 4 godzinach (zazwyczaj 4 -12 h) od wystąpienia zawału, a maksymalną wartość osiąga po około 20 h.

Jednakże wyższą kardiospecyficzność wykazuje oznaczenie stężenia CK-MB (CK-MBmass). Już niewielki wzrost masy powyżej wartości referencyjnej przemawia za rozpoznaniem zawału mięśnia sercowego. Niewielkie, lecz istotne zmiany stężenia mogą być już obserwowane w ok. 3 godziny od wystąpienia objawów, a maksymalne stężenie osiąga w 12 godzinie.

Wzrost stężenia CK-MB obserwowany jest również w przebiegu zapalenia mięśnia sercowego, po przebytych zabiegach operacyjnych.

Mioglobina

Mioglobina jest białkiem transportującym cząsteczki tlenu w komórkach mięśni szkieletowych oraz mięśnia sercowego. W przypadku ostrego niedokrwienia komórek mięśnia sercowego następuję zwiększone uwalnianie mioglobiny do krwi. Zatem białko to stanowi wczesny marker uszkodzenia mięśnia sercowego (wzrost stężenia już po 2 godzinach od wystąpienia zawału), jednakże cechuje się małą kardiospecyficznością (wzrost stężenia również w przebiegu chorób mięśni szkieletowych). Maksymalne stężenia mioglobiny obserwowany jest już po ok. 10 godzinach od wystąpienia niedokrwienia mięśnia sercowego, po czym następuję jego spadek. Brak wzrostu stężenia zazwyczaj pozwala na wykluczenie wystąpienie zawału serca (ostateczne potwierdzenie na podstawie oznaczenia stężenia troponiny).

Peptydy natriuretyczne

Przedsionkowy peptyd natriuretyczny typu B (BNP), wytwarzany głównie przez komórki mięśniowe komór serca (również w innych tkankach) należy do hormonów natriuretycznych, które warunkach fizjologicznych m.in.:

•             rozszerzają naczynia krwionośne
•             utrzymują homeostazę wodno-elektrolitową, ciśnienie krwi.

W wyniku obciążenia ciśnieniowego oraz objętościowego komór następuje wzrost syntezy prekursoru proBNP, który ulega przekształceniu do BNP i nieaktywnego odcinka NT-proBNP. Wzrost stężenia BNP i NT-proBNP może świadczyć o niewydolnej pracy serca, której efektem może być niedostateczne zaopatrzenie organizmu w tlen. Należy jednak pamiętać, że wzrost stężenia obserwowany jest również w przebiegu ciężkie niewydolności nerek. Oznaczenie stężenia tych parametrów zalecana jest u pacjentów z podejrzeniem niewydolności serca.

Markery sercowe zakres wartości referencyjnych.

W przypadku diagnostyki ostrego niedokrwienia mięśnia sercowego istotne znaczenie ma nie tylko ocena samej wartości stężenia tych parametrów, ale również dynamika ich zmian.

Tab.1 Markery ostrego niedokrwienia mięśnia sercowego.

Zakres wartości referencyjnych dla markerów sercowych we krwi:

•             mioglobina: poniżej 70 ug/l
•             aktywność CK-MB: poniżej 24 U/I, stężenie CK-MB poniżej 6 ug/l
•             optymalna wartość decyzyjna dla wykluczenia ostrej niewydolności serca – BNP: poniżej 100 pg/ml
•             optymalna wartość decyzyjna dla wykluczenia ostrej niewydolności serca  – NT-proBNP: poniżej 300 pg/ml

Kiedy zaleca się badanie markerów sercowych?

Ocena tych parametrów ma istotne znaczenie przede wszystkim w pierwszych godzinach od wystąpienia objawów lub zmian w zapisie EKG, na podstawie których istnieje podejrzenie ostrego niedokrwienie mięśnia sercowego oraz u pacjentów z objawami niewydolności serca. Oznaczenie tych parametrów „profilaktycznie” nie ma żadnego znaczenia diagnostycznego.

Wczesne oznaczenie tych parametrów, ocena stężenia oraz dynamiki zmian stężenia pozwala na szybkie rozpoznanie i wdrożenie leczenia, które pozwala zapobiec groźnym dla życia konsekwencjom niedokrwienia mięśnia sercowego.

Należy jednak pamiętać, że w przypadku wystąpienia objawów zawału serca należy pilnie zgłosić się do szpitala. Nie należy podejmować samodzielnej diagnostyki. Szybkie zlecenie odpowiednich badań, trafna interpretacja i diagnoza, oraz szybkie wdrożenie leczenia to jedyna drogą, która pozwoli wrócić pacjentom do zdrowia.

Najważniejsze pytania i odpowiedzi