W 1818 r. J.Ch. Heinroth wprowadził do medycyny pojęcie psychosomatyki, które dotyczy naukowych poszukiwań w obszarze zależności między czynnikami psychicznymi i fizycznymi. Temat ten wzbudził jednak większe zainteresowanie dopiero sto lat później i stał się obszarem wielu cennych naukowych badań oraz dyskusji. Obecnie dość często mówi się o zaburzeniach psychosomatycznych. Czym dokładnie są i jak sobie z nimi poradzić?
Co to są zaburzenia psychosomatyczne?
O zaburzeniach psychosomatycznych mówi się wtedy, kiedy ich w powstawaniu lub rozwoju znaczącą rolę (a czasem dominującą) odgrywają czynniki natury psychicznej i emocjonalnej. Choroby te można podzielić na trzy grupy.
- Zaburzenia wywołane przez bodziec psychiczny. Są one stuprocentową przyczyną występujących dolegliwości, np. nerwicy wegetatywnej.
- Zaburzenia, które rozwinęły się częściowo pod wpływem czynników psychicznych. Silny i chroniczny stres, a także doświadczanie negatywnych emocji skutecznie mogą przyczyniać się do rozwoju niektórych chorób np. sercowych i nowotworowych.
- Zaburzenia, w których czynnik psychiczny zaostrza proces chorobowy. Istnieją choroby (np. łuszczyca, cukrzyca), w których stres może nasilać ich przebieg lub zwiększać intensywność występujących objawów.
Zaburzenia psychosomatyczne – objawy
Objawy zaburzeń psychosomatycznych są rozmaite. Przykładowo, mogą pojawić się ze strony układu pokarmowego (m.in. wzdęcia, nudności), układu krążenia (np. nadciśnienie), układu oddechowego (m.in. trudność z oddychaniem) lub manifestować się poprzez problemy ze skórą (m.in. alergie, trądzik). W obliczu różnorodności tych symptomów ciężko jest podać te najbardziej charakterystyczne. Ich cechą wspólną jest jednak to, że wyglądają jak symptomy choroby fizycznej.
Zaburzenia psychosomatyczne – przyczyny
Idea zaburzeń psychosomatycznych wzięła się z założenia, że człowiek jest jednością biopsychospołeczną. Oznacza to, że na jego samopoczucie i zdrowie wpływ mają czynniki psychiczne, fizyczne oraz środowiskowe. Udowodniono naukowo, że długotrwały stres negatywnie wpływa na działanie układu immunologicznego, co czyni organizm słabszym i bardziej podatnym na działanie czynników chorobowych.
Zapamiętaj: Zaburzenia psychosomatyczne pokazują, jak bardzo ważne jest, by dbać o swoje samopoczucie psychiczne. Niestety, ale problemy zawodowe i rodzinne, kryzysy życiowe, a także chroniczny stres osłabiają nasz organizm i narażają go na stan chorobowy.
W trudnych życiowych momentach, kiedy to kumuluje się wiele problemów, dana osoba, która ma predyspozycje genetyczne do konkretnej dolegliwości, może wówczas na nią zachorować z powodu osłabienia organizmu. Chorobę wyzwolić może także nagłe i trudne wydarzenie jak np. wypadek, śmierć kogoś bliskiego, utrata pracy. Okazuje się, że w powstawaniu chorób psychosomatycznych rolę odgrywać mogą też pewne cechy osobowości. Przykładem jest tzw. “wzór zachowania typu A”, który opisuje ludzi skłonnych do zachowań agresywnych i kontrolujących. Charakteryzują się oni także niecierpliwością i dużymi ambicjami. Na ogół żyją pod presją, a relacje z ludźmi traktują jako okazję do rywalizacji. Często zdarza się, że są pracoholikami. Szybkie i pełne stresu tempo życia sprawiają, że taka osoba częściej boryka się z chorobami serca.
Zaburzenia psychosomatyczne – diagnostyka
W przebiegu zaburzeń psychosomatycznych powiązania czynników psychicznych i fizycznych są czasami tak silne, że trudno o ich rozdzielenie. Z pewnością należy dokładnie ustalić przyczyny natury fizycznej, gdyż to one będą decydować o podjęciu konkretnych działań medycznych. W ustaleniu, czy dane zaburzenie ma podłoże psychiczne pomagają wywiad kliniczny przeprowadzony przez psychologa klinicznego lub lekarza psychiatrę oraz specjalne opracowane testy psychologiczne.
Zaburzenia psychosomatyczne – leczenie
Ponieważ choroby psychosomatyczne podzielić można na trzy grupy, różne będą ich strategie leczenia. W przypadku zaburzeń wywołanych przez bodziec psychiczny głównym sposobem oddziaływania będzie psychoterapia, która pozwala danej osobie zmierzyć się z tłumionymi uczuciami i trudnymi przeżyciami, a w efekcie pozbyć się uciążliwych objawów. Inaczej będzie wyglądać sytuacja w razie schorzeń, do których rozwoju jedynie częściowo przyczyniły się czynniki psychiczne. Wówczas trzeba podjąć się przede wszystkim leczenia danej jednostki chorobowej (np. choroba wieńcowa). Dobrze jednak, jeśli chory pozostaje w kontakcie z psychologiem bądź terapeutą. Może on wówczas lepiej zrozumieć rolę czynników emocjonalnych w swoim życiu i zbudować odporność psychiczną, co będzie miało pozytywny wpływ na samopoczucie fizyczne. Jeśli chodzi o przewlekłe zaburzenia, w których czynnik psychiczny może zaostrzać ich przebieg, również pomocna może być konsultacja z psychologiem bądź psychoterapeutą. Warto też pomyśleć o nauce technik relaksacyjnych, które pomagają łagodzić stres.
Przykłady chorób psychosomatycznych
Choroby psychosomatyczne to duża i zróżnicowana grupa. Wśród najczęściej występujących wymienić jednak można:
- nowotwory,
- nadciśnienie tętnicze,
- chorobę niedokrwienną serca,
- astmę oskrzelową,
- cukrzycę,
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- zapalenie jelita grubego,
- nadczynność tarczycy,
- atopowe zapalenie skóry.
Objawy psychosomatyczne u dzieci
Dość często zdarza się, że u dziecka występują niepokojące objawy (np. wymioty, bóle głowy, bóle brzucha, moczenie się), które nie mają medycznego uzasadnienia. Oznacza to wtedy, że dziecko doświadcza jakiś realnych trudności lub mierzy się z wieloma negatywnymi emocjami. Przyczyny mogą być różne: dręczenie przez rówieśników, molestowanie seksualne, napięta sytuacja w rodzinie, niemożność sprostowania szkolnym wymaganiom, niska samoocena.
Czy wiesz że: pokrewną dziedziną psychosomatyki jest psychoneuroimmunologia? Zajmuje się ona badaniem powiązań między układem nerwowym, układem immunologicznym i psychiką.
Niestety, dziecko na ogół nie jest w stanie wprost powiedzieć co mu dolega, nie rozumie swoich emocji bądź wstydzi się mówić o swoich doświadczeniach, a często po prostu brakuje mu słów, by opisać swój stan. Wówczas jego problemy są wyrażane właśnie przez objawy. Co rodzic może zrobić w takiej sytuacji? Po pierwsze bardzo ważne jest, by z dzieckiem rozmawiać, zachęcać je do mówienia nie tylko o swoich sukcesach i miłych rzeczach, ale również o trudnościach, obawach i problemach. W razie silnych i regularnie pojawiających się objawów warto zgłosić się na konsultację do psychologa dziecięcego lub psychiatry. Można również porozmawiać z osobami ze środowiska dziecka, np. z opiekunami z przedszkola lub nauczycielkami ze szkoły, by lepiej zrozumieć jak syn lub córka funkcjonują na co dzień.
Zaburzenia psychosomatyczne pokazują, jak bardzo ważne jest, by dbać o swoje samopoczucie psychiczne. Niestety, ale problemy zawodowe i rodzinne, kryzysy życiowe, a także chroniczny stres osłabiają nasz organizm i narażają go na stan chorobowy. W procesie leczenia zawsze warto wziąć pod uwagę swoje emocje i psychiczne potrzeby.