Cysta na jajniku to potoczna nazwa torbieli jajnikowej. Torbiele to zazwyczaj łagodne zmiany, które posiadają panie w każdym wieku, choć niekiedy mogą świadczyć o poważniejszych chorobach, jak np. nowotwory. Zwykle nie dają objawów, a kobiety dowiadują się o nich przypadkowo podczas badania ginekologicznego lub USG na wizycie kontrolnej. Jakie są rodzaje torbieli i czy należy się nimi martwić?
Cysta na jajniku
W momencie uzyskania przez kobietę dojrzałości płciowej w jajnikach rozpoczyna się proces dojrzewania komórek jajowych (najczęściej cyklicznie, co 28 dni). W pierwszej fazie (folikularnej) dojrzewa około 30. pęcherzyków pierwotnych, zawierających komórkę jajową zwaną oocytem I rzędu. Dojrzały pęcherzyk nosi nazwę pęcherzyka Graafa i ma wielkość ok. 15-20 mm. W połowie cyklu pęcherzyk pęka i komórka jajowa wydostaje się do jamy otrzewnej. Dochodzi do owulacji. Tuż przed pęknięciem pęcherzyka wydziela się ciałko kierunkowe, zawierające 23 chromosomy, dzięki któremu komórka jajowa pozbywa się nadmiaru materiału genetycznego i przekształca się w oocyt II rzędu. Pęcherzyk po uwolnieniu komórki jajowej przekształca się w ciałko żółte, które osiąga pełny rozwój w drugiej fazie cyklu – lutealnej. Jeżeli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona przekształci się w ciałko białawe, a w sytuacji kiedy dojdzie do zapłodnienia – w ciałko żółte ciążowe.
Torbiel jajnika (cystis ovarii) to powstała w obrębie jajnika patologiczna przestrzeń wypełniona różną zawartością (płynem surowiczym, krwią, przestrzeń lita) odgraniczona od prawidłowej tkanki ścianą. Torbiele mogą rozrastać się wewnątrz jajnika, w jego ścianie lub być tworem egzofitycznym, czyli rosnącym na zewnątrz. Mogą mieć charakter łagodny, np. przetrwały (niepęknięty) pęcherzyk Graafa lub złośliwy – rak jajnika.
Cysty występują najczęściej u kobiet w okresie rozrodczym. Mogą występować pojedynczo lub mnogo. Jeśli są liczne i znajdują się na obu jajnikach mogą uniemożliwić dojrzewanie prawidłowych komórek jajowych, przez co mogą stać się przyczyną niepłodności.
Wyróżniamy dwa zasadnicze typy torbieli:
- czynnościowe (torbiel pęcherzykowa; torbiel ciałka żółtego),
- nieczynnościowe (torbiele endometrialne, zwane czekoladowymi – wypełnione krwią, powstają na podłożu zmian endometrialnych; torbiele dermoidalne, zwane skórzastymi – są przykładem łagodnego nowotworu jajnika zwanego potworniakiem dojrzałym; oraz zespół policystycznych jajników – PCOS).
Cysty o nieregularnej budowie, nadmiernej grubości ściany, ze zmianami litymi lub o budowie wielokomorowej mają gorsze rokowania.
Cysty na jajniku – objawy
Torbiele rzadko kiedy dają objawy. Dopiero po osiągnięciu dużych rozmiarów mogą powodować:
- ból podbrzusza,
- uczucie parcia na pęcherz moczowy,
- zaburzenia cyklu,
- krwawienia międzymiesiączkowe,
- dyskomfort w obrębie śródbrzusza – zgaga, nudności,
- ból w odcinku lędźwiowym kręgosłupa,
- omdlenia,
- zapalenie otrzewnej (tzw. „ostry brzuch” w przypadku pęknięcia torbieli i wydostania się jej zawartości do jamy otrzewnej).
Cysta na jajniku – leczenie
Torbiele czynnościowe zwykle nie wymagają leczenia i ustępują samoistnie. Aby zróżnicować torbiele czynnościowe od guzów jajnika należy powtórzyć badanie ginekologiczne i ultrasonograficzne w następnym cyklu miesiączkowym (5–7 dzień cyklu). Niektórzy specjaliści decydują się na zastosowanie terapii hormonalnej w postaci tabletek antykoncepcyjnych.
Torbiele endometrialne jajników często współistnieją z zaawansowaną postacią endometriozy. W planowaniu leczenia należy wziąć pod uwagę plany rozrodcze pacjentki, gdyż wiąże się ono z postępowaniem operacyjnym (maksymalnie oszczędzającym strukturę jajnika i/lub jajowodu). Jeśli w obrębie jednego jajnika cysty występują licznie lub torbiel ze względu na swoje rozmiary uciska na inne narządy, konieczne bywa chirurgiczne usunięcie nawet całego jajnika.
Postępowanie w przypadku torbieli skórzastej jajnika jest przede wszystkim zabiegowe i polega na usunięciu zmiany. Obecnie zwykle techniką laparoskopową, a samo rokowanie jest bardzo dobre.
Cysta na jajniku w ciąży
Torbiel jajnika w ciąży wykrywana jest za pomocą aparatu USG. Zwykle jest ona niegroźna i nie wymaga interwencji. Konieczne jest jednak monitorowanie wielkości cysty podczas trwania ciąży. W przypadku dużych torbieli zagrożenie w ciąży związane jest z możliwością ich skrętu lub pęknięcia, co może spowodować krwotok zagrażający życiu matki i dziecka. Ponadto duża cysta może doprowadzić do poronienia lub porodu przedwczesnego. W takiej sytuacji zalecana jest terapia hormonalna, antybiotykoterapia lub usunięcie operacyjne torbieli. Należy z tym jednak poczekać do rozwiązania lub chociaż do drugiego trymestru ciąży (najlepiej między 14. a 16. tygodniem ciąży), gdyż zabieg obarczony jest ryzykiem poronienia. Torbiele usuwa się laparoskopowo, rzadziej stosuje się operację chirurgiczną. Bywa ona jednak konieczna w przypadku bardzo dużych cyst.
Torbiele jajnika to najczęściej występujące niezłośliwe zmiany w obrębie tego narządu. Rzadko dające objawy twory sprawiają, że kobiety w różnym wieku dowiadują się o nich zupełnie przypadkowo, co nie znaczy, że należy je bagatelizować, ponieważ niektóre mogą przybrać postać złośliwą. Każda zmiana wymaga obserwacji lub podjęcia leczenia hormonalnego czy też operacyjnego.