Co to jest cytomegalia i jakie są jej objawy? Czy należy obawiać się tej choroby o dziwnej nazwie?
Co to jest cytomegalia?
Cytomegalia to choroba zakaźna wywołana przez wirus cytomegalii (CMV) należący do rodziny Herpesviridae, którego jedynym rezerwuarem jest człowiek. Do zakażenia dochodzi poprzez kontakt z zakażoną osobą – jej krwią, moczem, śliną, innymi płynami ustrojowymi zawierającymi cząsteczki wirusa, a także poprzez przeszczepienie zakażonych przez wirus narządów oraz krwi. W przypadku zakażonych kobiet ciężarnych, wirus może przedostać się do organizmu dziecka zarówno drogą wewnątrzmaciczną, a także w trakcie porodu.
Po wniknięciu do organizmu wirus cytomegalii drogą krwi zakaża różne komórki (nabłonkowe, śródbłonkowe, a także komórki krwi), stąd jego obecność w różnych narządach (np. ślinianki, nerki, wątroba, śledziona, płuca czy ucho wewnętrzne). W okresie namnażania można stwierdzić obecność DNA tego wirusa w komórkach krwi obwodowej – neutrofilach, limfocytach i monocytach.
Podobnie jak inne wirusy z rodziny Herpes, wirus cytomegalii posiada zdolność do przechodzenia w stan latencji, czyli po przejściu pierwotnego zakażenia cząstki wirusa obecne są w organizmie do końca życia, jednak nie są one aktywne. W przypadku osłabienia odporności, może dojść do aktywacji produkcji zakaźnych cząstek wirusa cytomegalii, co prowadzi do rozwoju aktywnego zakażenia.
Cytomegalia – objawy
U osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym, zakażenie wirusem najczęściej ma charakter bezobjawowy. Mogą występować objawy towarzyszące grypie (gorączka, osłabienie, bóle mięśniowo-stawowe) oraz przypominające mononukleozę (powiększenie węzłów chłonnych, wątroby).
Jednak istnieje grupa osób, dla których zakażenie wirusem cytomegalii może mieć poważne konsekwencje (np. śródmiąższowe zapalenie płuc, zapalenie mózgu, trzustki, błony śluzowej przewodu pokarmowego). Wśród nich należy wymienić pacjentów z zaburzoną funkcją układu odpornościowego (zakażeni wirusem HIV, w trakcie chemioterapii, po przeszczepie szpiku czy narządów), rozwijające się płody oraz noworodki.
Cytomegalia w ciąży
Istotne znaczenie ma wykrycie obecności wirusa w organizmie kobiety ciężarnej z uwagi na groźne konsekwencje dla rozwijającego się płodu. Do zakażenia może dojść w każdym okresie ciąży, jednak nie każda ciężarna będąca nosicielem wirusa przekaże go swojemu dziecku. Większe ryzyko transmisji wirusa do organizmu dziecka dotyczy ciężarnych z pierwotnym zakażeniem CMV (czyli przed ciąża kobieta nie miała styczności w wirusem) niż tych, u których doszło do reaktywacji latentnego zakażenia.
Transmisja wirusa z organizmu matki do organizmu płodu może nastąpić drogą wewnątrzmaciczną w trakcie trwania ciąży (najbardziej groźne dla płodu jest zakażenie w pierwszym trymestrze ciąży), w trakcie porodu oraz po porodzie, poprzez karmienie noworodka zakażonym mlekiem.
Cytomegalia wrodzona
Postać ta rozwija się wskutek transmisji wirusa cytomegalii z organizmu matki do organizmu dziecka droga wewnątrzmaciczną. Do zakażenia może również dojść w okresie okołoporodowym (podczas porodu) oraz około/poporodowym (np. karmienie mlekiem zakażonym wirusem), jednakże kontakt z wirusem w okresie płodowym, czyli postać wrodzona może skutkować poważnymi konsekwencjami. Większość dzieci z wrodzoną postacią cytomegalii nie wykazuje objawów choroby podczas porodu. U części z tych dzieci konsekwencje zakażenia – głównie niedosłuch lub utrata słuchu oraz zaburzenia psychomotoryczne mogą być widoczne dopiero po upływie czasu (nawet w późnym dzieciństwie). Niewielki odsetek dzieci z wrodzoną postacią cytomegalii posiada objawy choroby widoczne tuż po urodzeniu, np.:
- małogłowie, wodogłowie,
- opóźnienie rozwoju wewnątrzmacicznego,
- zwapnienia wewnątrzczaszkowe,
- uszkodzenia układu nerwowego.
Niekiedy wewnątrzmaciczne zakażenie wirusem CMV może skutkować poronieniem, obumarciem płodu czy zgonem dziecka tuż po urodzeniu.
Cytomegalia – u niemowląt i dzieci
U niemowląt oraz dzieci do zakażenia może dojść poprzez spożywanie mleka od zakażonej matki, a także poprzez kontakt z innymi zakażonymi dziećmi głównie w żłobkach czy przedszkolach. Jednak w tym okresie cytomegalia nie stanowi istotnego zagrożenia dla organizmu dziecka, jeśli jego układ odpornościowych funkcjonuje prawidłowo. Najczęściej zakażenie ma charakter bezobjawowy.
Cytomegalia – badanie
Najpowszechniejszą metoda potwierdzenia bądź wykluczenia obecności wirusa cytomegalii w organizmie są badania serologiczne (głównie ELISA), które mają na celu wykrycie swoistych przeciwciał anty-CMV w klasie IgM oraz IgG w surowicy krwi.
Jednak przydatność wyników tych badań jest mocno ograniczona. Głównie badania serologiczne mają istotne znaczenie u kobiet ciężarnych, gdzie w przypadku obecności przeciwciał należy określić, czy zakażenie ma charakter pierwotny (może powodować wrodzoną postać cytomegalii u dziecka) czy wtórny (mniejsze ryzyko zakażenia dziecka).
Obecność przeciwciał w klasie IgM, przy braku obecności przeciwciał w klasie IgG może świadczyć o pierwotnym zakażeniu wirusem CMV (przeciwciała te pojawiają się ok. 9–14 dnia od zakażenia i mogą utrzymywać się nawet do 9 miesięcy). Obecność przeciwciał w klasie IgG świadczy o przebytym zakażaniu.
W przypadku podejrzenia zakażenia wrodzonego zaleca się wykonanie u noworodka badań pozwalających na wykrycie DNA wirusa w płynach ustrojowych (np. moczu, ślinie czy płynie mózgowordzeniowym), wykorzystując metody biologii molekularnej (PCR).
Diagnostyka zakażenia wirusem CMV oraz interpretacja otrzymanych wyników badań jest niezwykle trudna, stąd decyzja o ich wykonaniu, a przede wszystkim analiza i ostateczna diagnoza powinna należeć wyłącznie do lekarza.