Dermatologia jest dziedziną medycyny, w której kwestie psychosomatyczne odgrywają bardzo dużą rolę. Czynniki emocjonalne istotnie wpływają na większość chorób skóry, a związek między stresującymi sytuacjami a nawrotami schorzeń dermatologicznych został niejednokrotnie udowodniony. Lepsze poznanie wzajemnego oddziaływania na siebie naszej psychiki oraz skóry wpłynęło na rozwój nowej dziedziny naukowej z pogranicza dermatologii, psychiatrii oraz psychologii – psychodermatologii. Jednym z pierwotnych zaburzeń psychicznych powiązanych z objawami skórnymi jest dermatillomania. Jak się ona objawia i z jakimi skutkami zdrowotnymi jest związana?
Czym jest dermatillomania?
Dermatillomania, czyli inaczej patologiczne skubanie skóry, jest to zaburzenie polegające na kompulsyjnym uszkadzaniu skóry poprzez jej drapanie i innego rodzaju manipulacje (szczypanie, skubanie, pocieranie, kłucie). Dermatillomania dotyczy osób w każdym wieku – epizody skubania skóry obserwowano zarówno u małych dzieci, jak i u osób starszych. Najczęściej początek objawów ma jednak miejsce w okresie dojrzewania, zwykle między 12 a 16 rokiem życia, co może być związane z pojawiającymi się w tym czasie pierwszymi zmianami trądzikowymi na skórze. Zgodnie z klasyfikacją zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-5) dermatillomania zaliczana jest do zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.
Dermatillomania dotyczy przede wszystkim kobiet – aż 80-95% przypadków patologicznego skubania skóry występuje u płci żeńskiej. U kobiet zaburzenie to ma także bardziej chroniczny przebieg niż u mężczyzn, a różnego rodzaju manipulacje dotyczą większej liczby obszarów na skórze i częściej prowadzą do obniżenia jakości życia. Ta znaczna dysproporcja w rozpowszechnieniu dermatillomanii może jednak nie odzwierciedlać rzeczywistych różnic w częstości występowania tego zaburzenia u obojga płci, lecz wynikać z faktu, iż kobiety znacznie częściej poszukują z tego powodu pomocy u specjalisty.
Szacuje się, że dermatillomania o różnym stopniu nasilenia może występować nawet u 2-5% populacji światowej. Najczęściej obserwuje się łagodne postacie patologicznego skubania bądź drapania skóry, które nie prowadzą do rozległych uszkodzeń tkanek i zaburzeń funkcjonowania społecznego.
Jakie są objawy dermatillomanii?
Dominującym objawem dermatillomanii jest kompulsyjne uszkadzanie niezmienionej chorobowo skóry przez pacjenta, co prowadzi do pojawiania się różnego rodzaju zmian skórnych, takich jak przebarwienia, strupy, nadżerki oraz blizny. Warto podkreślić, że zmiany na skórze występujące w przebiegu dermatillomanii są następstwem uszkadzania zdrowej skóry, nie są zaś spowodowane pierwotnym schorzeniem dermatologicznym.
Do obszarów skóry najczęściej uszkadzanych przez pacjentów należą:
- twarz;
- szyja;
- klatka piersiowa;
- górna część pleców.
Patologiczne skubanie może jednak dotyczyć każdego obszaru skóry, w tym skóry owłosionej głowy, nóg, brzucha, okolic łonowych, pośladków czy uszu. Znaczna większość pacjentów skubie zdrową, niezmienioną skórę, ale powszechne jest także rozdrapywanie zmian trądzikowych, strupów będących skutkiem wcześniejszych uszkodzeń, miejsc ukąszeń przez owady oraz wszelkiego rodzaju nierówności i zgrubień wyczuwalnych na skórze.
Czy wiesz że: zaburzeniem pokrewnym dermatillomanii jest trichotillomania, czyli schorzenie polegające na impulsywnym, niepohamowanym wyrywaniu włosów?
Przykładem dermatillomanii jest tzw. trądzik z rozdrapania, w którym zmiany trądzikowe są przez pacjentów notorycznie wyciskane, rozdrapywane i skubane, co w konsekwencji prowadzi do powstawania blizn i trwałych przebarwień skóry.
Pacjenci cierpiący na dermatillomanię najczęściej uszkadzają skórę paznokciami, ale zdarzają się także przypadki wykorzystywania w tym celu pęset, różnego rodzaju ostrzy, a nawet żyletek. Intensywność skubania skóry i czas przeznaczany na tę czynność bardzo różnią się pomiędzy pacjentami – osoby chore mogą poświęcać uszkadzaniu skóry od kilku minut do kilku godzin dziennie. W początkowych stadiach dermatillomanii uszkadzanie skóry występuje sporadycznie, ale wraz z biegiem czasu intensywność i częstotliwość epizodów ulega zwiększeniu. Osoba cierpiąca na dermatillomanię doświadcza średnio 8 epizodów skubania skóry dziennie, a każdy z nich trwa 5-60 minut. U części pacjentów skłonność do skubania skóry jest zróżnicowana w ciągu doby – znacznie nasila się późnym wieczorem, zaś rano występuje sporadycznie.
Typowo epizod skubania skóry poprzedzony jest odczuwaniem przez pacjenta narastającego napięcia psychicznego, które może zostać rozładowane jedynie poprzez jakiegoś rodzaju uszkodzenie skóry. Chory odczuwa niepohamowaną potrzebę zdrapywania istniejących na skórze niedoskonałości (obsesja), a napięcie to może zostać rozładowane jedynie poprzez wykonanie tej czynności (kompulsja). Podczas skubania skóry negatywne emocje stopniowo maleją, ustępując uczuciu odprężenia i ulgi. Poprawa samopoczucia jest jednak jedynie chwilowa, a stopniowo narastający stres zmusza pacjentów do notorycznego uszkadzania skóry. Osoba chora nie jest w stanie przeciwstawić się potrzebie skubania, co prowadzi do poczucia winy i wstydu.
Jakie są przyczyny dermatillomanii?
Dokładne przyczyny powstawania dermatillomanii nie zostały jeszcze jednoznacznie określone, ale podejrzewa się, że jest to zaburzenie o wieloczynnikowym podłożu. W rozwoju patologicznego skubania skóry prawdopodobnie uczestniczą czynniki:
- genetyczne – występowanie w rodzinie jakiejś formy zaburzeń psychicznych znacząco zwiększa ryzyko pojawienia się dermatillomanii. Wykazano, że prawie połowa pacjentów z dermatillomanią ma co najmniej jednego krewnego pierwszego stopnia, u którego zdiagnozowano zaburzenie psychiczne;
- psychiczne – u pacjentów z dermatillomanią bardzo powszechne jest występowanie różnego rodzaju zaburzeń psychicznych, w tym zaburzeń lękowych, depresji czy też fobii.
Jak już wspomniano, dermatillomanię zalicza się grupy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, które charakteryzują się występowaniem nawracających, natrętnych myśli, którym ciężko się oprzeć (obsesji) oraz czynności (kompulsji), których celem jest zredukowanie narastającego napięcia psychicznego – w przypadku dermatillomanii czynnością tą jest skubanie skóry. Podobnie jak w przypadku innych schorzeń psychicznych, podłoże zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych jest wieloczynnikowe, a w ich rozwoju rolę odgrywają czynniki genetyczne, środowiskowe, biologiczne oraz osobnicza predyspozycja.
Patologiczne skubanie skóry jest ponadto zaburzeniem typowym dla dzieci z zespołem Pradera-Willego. Jest to schorzenie o podłożu genetycznym, spowodowane mutacją w obrębie chromosomu 15 pochodzącego od ojca. Do innych objawów tego zespołu zaliczamy hipotonię (obniżenie napięcia mięśniowego), trudności ze ssaniem, nadmierną masę ciała, opóźnienie rozwoju psychoruchowego oraz dysmorfię twarzy.
*dysmorfia – zespół wad wrodzonych nadający twarzy chorych odmienny, specyficzny wygląd.
Leczenie dermatillomanii
Jak dotąd nie opracowano jednolitych standardów leczenia patologicznego skubania skóry. Znaczna część pacjentów nigdy nie rozpoczyna leczenia, gdyż osoby te unikają kontaktu z lekarzem i nie zgłaszają się z tym problemem do specjalisty. Często to osoby z najbliższego otoczenia chorego dostrzegają jego problem i nakłaniają go do wizyty u lekarza. Pacjent zgłasza się wówczas najczęściej do dermatologa, ale leczenie dermatillomanii opiera się na współpracy dermatologa oraz psychiatry, gdyż podłożem choroby najczęściej są różnego rodzaju zaburzenia psychiczne.
Dermatolog ocenia rodzaj i rozległość zmian powstałych na skutek długotrwałego uszkadzania skóry oraz przedstawia pacjentowi dostępne opcje terapeutyczne np. z wykorzystaniem technik medycyny estetycznej. Ostateczna diagnoza dermatillomanii stawiana jest przez psychiatrę na podstawie wnikliwego wywiadu chorobowego z pacjentem. W leczeniu dermatillomanii z dobrym efektem stosuje się leki o działaniu przeciwdepresyjnym, przeciwlękowym i uspokajającym, głównie z grupy inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI). Dokładne przyczyny powstawania dermatillomanii nie zostały jeszcze jednoznacznie określone, ale podejrzewa się, że jest to zaburzenie o wieloczynnikowym podłożu.
Zapamiętaj: Dokładne przyczyny powstawania dermatillomanii nie zostały jeszcze jednoznacznie określone, ale podejrzewa się, że jest to zaburzenie o wieloczynnikowym podłożu.
Uzupełnieniem leczenia farmakologicznego jest psychoterapia, najczęściej prowadzona w nurcie poznawczo-behawioralnym. Dzięki psychoterapii pacjent uświadamia sobie, że jego problemy są następstwem podświadomego uczucia stałego napięcia psychicznego, a różnego rodzaju metody uszkadzania skóry stanowią sposób na zmniejszenie poziomu lęku i stresu. Chory uczy się rozładowywać negatywne emocje na inne sposoby np. poprzez poznanie technik radzenia sobie ze stresem.
Skutki zdrowotne dermatillomanii
Dermatillomania jest zaburzeniem niosącym za sobą liczne skutki zdrowotne dla pacjenta, wpływając negatywnie zarówno na jego zdrowie psychiczne, jak i fizyczne. Po pierwsze, ze względu na czas poświęcany takim czynnościom jak skubanie i drapanie skóry, osoba chora nie jest w stanie należycie wywiązywać się ze zobowiązań rodzinnych oraz zawodowych. W skrajnych przypadkach dermatillomanii, gdy skubanie skóry zajmuje pacjentowi większość dnia, może on stracić pracę, co tylko pogłębia jego problemy psychiczne. Osoba chora ma poczucie, że jej “nawyk” jest czymś wstydliwym, dlatego zaczyna izolować się od otoczenia, aby w spokoju móc kontynuować czynności związane z uszkadzaniem skóry. Wreszcie, notoryczne rozdrapywanie skóry pozostawia po sobie nieestetyczne blizny, przebarwienia oraz nadżerki – pacjent zaczyna wstydzić się stanu swojej skóry, próbuje kamuflować istniejące zmiany np. poprzez nakładanie dużej ilości kosmetyków do makijażu czy też wybierając bardziej zabudowane ubrania. Pacjent obawia się, że zmiany skórne zostaną zauważone przez innych ludzi, jest on niezadowolony ze swojego wyglądu zewnętrznego. Zły stan skóry i idąca za tym niska samoocena oraz brak wiary we własne możliwości, mogą prowadzić do rozwoju zaburzeń depresyjnych u pacjenta.
Skubanie i drapanie skóry może ponadto prowadzić do różnego rodzaju komplikacji zdrowotnych, takich jak:
- krwawienia;
- infekcje;
- przewlekłe stany zapalne skóry;
- powstawanie rozległych ran.
Powikłania te powstają głównie na skutek drapania skóry brudnymi rękoma, ale także mogą być następstwem używania w tym celu niezdezynfekowanych przedmiotów (np. pęset, nożyczek). Wyżej wymienione stany wymagają pomocy lekarskiej – niezbędne może być wdrożenie antybiotykoterapii czy też chirurgiczne zaopatrzenie rany. Blizny i przebarwienia powstałe na skutek przewlekłego mechanicznego uszkadzania skóry nie mają tendencji do samoistnego ustępowania, a żeby się ich pozbyć, pacjent musi zdecydować się na szereg kosztownych zabiegów np. laseroterapii.
Dermatillomania jest to schorzenie zaliczane do grupy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, objawiające się nawykowym uszkadzaniem i skubaniem skóry. Dermatillomania znacznie częściej występuje u kobiet, a pierwsze objawy schorzenia pojawiają się na ogół już w okresie dojrzewania. Długotrwałe i nawracające skubanie skóry prowadzi do wielu niekorzystnych dla pacjenta następstw zdrowotnych, takich jak powstawanie blizn i przebarwień, ale może także dochodzić do rozwoju stanów zapalnych skóry oraz infekcji. Specjalistami zajmującymi się leczeniem dermtillomani są psychiatrzy, a terapia opiera się na połączeniu leczenia farmakologicznego oraz psychoterapii.