Osobowość jest definiowana jako grupa cech psychologicznych, która jest stała dla danej jednostki. Cechy te warunkują zachowanie i postawy wobec społeczeństwa. Wytycza ona sposób, w jaki jednostka przystosowuje się do otoczenia. Gdy dochodzi do zaburzeń osobowości wzorzec zachowania, który się nam przedstawia jest nieprawidłowy, patologiczny. Zaburzone są funkcje poznawcze, kontakty interpersonalne oraz kontrola impulsów. Bardzo często, te patologiczne wzorce są na tyle stabilne, że dotyczą znacznej części życia osoby chorej. Zwykle pojawiają się w dzieciństwie lub okresie dojrzewania i utrzymują się przez okres dorosłości. Dochodzi do pogorszenia życia społecznego i zawodowego.
Co to jest osobowość dyssocjalna?
Osobowość dyssocjalna (antysocjalna) jest jednym z zaburzeń osobowości. Charakteryzuje się pogardą dla praw innych osób i ich naruszaniem. Metaforą może być zdanie: „Będę robić co mi się podoba.”. Zaburzenia dyssocjalne dotykają coraz większą grupę osób. Szacuje się, że jej częstość występowania w populacji wynosi 0,2 – 3,3%.
Osobowość dyssocjalna – cechy
Głównym aspektami, które dotyczą osobowości dyssocjalnej są:
- Antysocjalne, niewłaściwe zachowania, nieadekwatne do sytuacji;
- Wypaczenie, zubożenie emocjonalne, chłód;
- Chory nie czuje się odpowiedzialny za swoje czyny.
Czy wiesz że: czy wiesz, że koncepcja dyssocjalnego zaburzenia osobowości powstała już w 1964 roku i została opisana w „Mask of Sanity”, jej twórcą był H. Cleckley?
Osoby z tym rodzajem zaburzenia mają problem z przystosowaniem społecznym. Z powodu swojej agresji i nadmiernej drażliwości, osoby te często biorą udział w bójkach i są uczestnikami napaści. Nie przestrzegają norm społecznych i prawa, ich zachowanie często doprowadza do aresztowań (biorą udział w kradzieżach, włamaniach, handlują narkotykami, czy dopuszczają się prostytucji).
Osobowość dyssocjalna – przyczyny
Bardzo wiele czynników może wpłynąć na rozwój osobowości dyssocjalnej. Zaliczamy do nich:
- Sytuację rodzinną – do wystąpienia zaburzeń dyssocjalnych predysponuje patologiczne, niewłaściwe funkcjonowanie rodziny;
- Uwarunkowania środowiskowe – otoczenie przez patologiczną grupę rówieśniczą;
- Zatrucia – spożywanie w dużych ilościach substancji psychoaktywnych w szczególności alkoholu;
- Zaburzenia na podłożu organicznym – związane z wystąpieniem urazu, czy wrodzonymi nieprawidłowościami w ośrodkowym układzie nerwowym.
- Zaburzenie takie jest wówczas określane jako encefalopatia, czy charakteropatia.
- Zaburzenia zachowania poprzedzające wystąpienie osobowości dyssocjalnej obserwujemy już w dzieciństwie i okresie dojrzewania.
Obecne są badania wskazujące na silną korelację, między pojawieniem się osobowości dyssocjalnej u dziecka, a dyssocjalnymi zaburzeniami u ojca.
Osobowość dyssocjalna – diagnostyka
Diagnostyka każdego zaburzenia osobowości przysparza wiele trudności. Wynika ona między innymi z powodu niskiej liczby zgłoszeń osób, które się z nimi zmagają. Kolejną niedogodnością jest fakt, że problem, z którym pacjent zgłasza się do lekarza przedstawiony jest w formie wspomnień, nie ma możliwości oceny funkcjonowania pacjenta „tu i teraz”. Ponadto dysponujemy obecnie małą liczbą narzędzi diagnostycznych, a zaburzenie dotykające jednego pacjenta może być trudne do zaklasyfikowania do jednej kategorii.
Po tym jak powstała koncepcja antysocjalna udało się wyodrębnić następujące 5 kryteriów pozwalających na zdiagnozowanie tego typu zaburzenie osobowości:
- Powtarzające się łamanie prawa;
- Agresja;
- Impulsywność;
- Liczne kłamstwa;
- Niewykazywanie refleksyjności i umiaru.
Osobowość dyssocjalna występuje w dużej mierze, bo aż u ponad 70% wśród osób przebywających w ośrodkach psychiatrii sądowej, wśród więźniów czy wśród osób uzależnionych od narkotyków i alkoholu. Z diagnozą to 5 razy częściej spotykają się mężczyźni niż kobiety. Proces diagnostyczny osobowości dyssocjalnej wymaga różnicowania z innymi dwoma typami zaburzeń osobowości. Jest to:
- Typ osobowości chwiejnej emocjonalnie (borderline);
- Typ osobowości histrionicznej.
Zapamiętaj: Głównym powodem, dla którego tak ważne jest leczenie zaburzeń osobowości jest fakt, że osoby nimi dotknięte stają się znacznie bardziej podatne na rozwój innych chorób psychicznych.
Osoby dotknięte każdym z tych zaburzeń wykazują predyspozycję do manipulacji. Jednak tylko w zaburzeniu dyssocjalnym celem jest osiągnięcie osobistej korzyści. Ponadto zaburzenie typu borderline cechuje się autodestrukcją, a typu dyssocjalnego agresją. W celu zróżnicowania osobowości dyssocjalnej od nieprawidłowego zachowania u dzieci i młodzieży kluczową rolę odgrywa wiek. Jeżeli z cechami dyssocjalnymi spotykamy się u pacjenta poniżej 15. roku życia to wówczas mówimy o zaburzonym zachowaniu, jednak gdy jest to pacjent powyżej 15. roku życia to rozpoznajemy osobowość dyssocjalną. Jest to jedyny typ zaburzenia osobowości, który nie jest diagnozowany w okresie dorosłości tylko wcześniej.
Osobowość dyssocjalna – leczenie
Głównym powodem, dla którego tak ważne jest leczenie zaburzeń osobowości jest fakt, że osoby nimi dotknięte stają się znacznie bardziej podatne na rozwój innych chorób psychicznych. W przypadku gdy inne choroby psychiczne już występują, zaburzenie to znacząco pogarsza ich rokowanie i odpowiedź na leczenie. Ponadto osoby te często wykazują skłonności do autodestrukcji. Mogą także doprowadzić do powstania nowego pokolenia obarczonego zaburzeniami psychicznymi, w tym zaburzeniami osobowości. Zaburzenia osobowości bardzo często są oporne na leczenie psychiatryczne stosowane w pozostałych chorobach psychicznych. Często nie udaje się uzyskać poprawy stanu pacjenta przy stosowaniu farmakoterapii (leki przeciwpsychotyczne, przeciwdepresyjne), elektrowstrząsów, leczenia światłem (fototerapii), deprywacji snu, czy stosując większość z metod psychoterapii. Niezgłaszanie się pacjentów z zaburzeniami osobowości do specjalistów stanowi kolejny problem w leczeniu. Osoby te pojawiają się u lekarza psychiatry dopiero wtedy, gdy dochodzi u nich do wystąpienia objawów depresji, czy lęku.
Ponadto leczenie zaburzeń osobowości jest długotrwałe i nie ma możliwości pełnego wyzdrowienia (jest to zaburzenie występujące przez całe życie).
Obecnymi metodami stosowanymi w leczeniu zaburzeń osobowości są:
- Terapie (grupowe oraz indywidualne, z nastawieniem na terapię poznawczo – behawioralną).
Koncepcja poznawczo-behawioralna składa się z podejścia behawioralnego i poznawczego. Podejście behawioralne opiera się na twierdzeniu, że nie przystosowawcze, niepożądane zachowania wynikają z doświadczeń danej osoby, z tego co ją spotkało w życiu.
Natomiast według podejścia poznawczego problemy emocjonalne wynikają z automatycznych myśli i schematów, które wpływają na zachowanie (na przykład osoba z depresją po odniesieniu sukcesu, uzna go za wynik przypadku, gdyż towarzyszy jej myśl: „mi się nic nie może udać”).
Efektem terapii jest zrozumienie problemu i wyjaśnienie co wpłynęło na dysfunkcyjne zachowania i myśli pacjenta. Chory zdobędzie wiedzę o rozwiązywaniu problemów oraz o sposobie radzenia sobie z nimi. Terapia może przynieść korzystniejszy efekt dla pacjenta z osobowością dysscojalną, gdy terapeuta będzie młodszy wiekiem. Wówczas pacjent postrzega go jako mniej autorytarnego. Lepszy efekt można też uzyskać w przypadku terapii grupowej niż indywidualnej. W takiej sytuacji pacjent ma możliwość nauki zachowań społecznie pożądanych.
- Farmakoterapia – głównie w przypadku innych zaburzeń psychicznych.
- Leczenie choroby organicznej (na przykład wadliwego rozwoju układu nerwowego) w przypadku jej występowania.
Osobowość dyssocjalna w związku
Osoby z zaburzeniami dyssocjalnymi cechują się niemożnością wchodzenia w emocjonalną relację. Osoba taka nie potrafi przywiązać się do drugiego człowieka, pozbawiona jest empatii do innych. Nie potrafi okazywać swoich uczuć ani wyrażać emocji, bycie emocjonalnym uznaje za słabość oraz towarzyszy temu uczucie niepokoju. Osoba z tym zaburzeniem nie liczy się z uczuciami drugiej osoby. Partner w związku jest jedynie możliwością do udowodnienia przed nim swojej mocy czy siły.
Zazwyczaj rokowania w przypadku osobowości dyssocjalnej są niepomyślne. Bardzo często w następstwie tego zaburzenia dochodzi do nadużywania narkotyków i alkoholu, samobójstw i samookaleczania. Dodatkowymi czynnikami wpływającymi na rozwój i złe rokowania w zaburzeniach dyssocjalnych są ubóstwo i przeludnienie.