Współuzależnienie to jedna z głównych przyczyn pozostawania w toksycznym związku. Najczęściej występuje w kontekście choroby alkoholowej, choć nie tylko. Czym jest współuzależnienie i jak je leczyć?
Co to jest współuzależnienie?
Współuzależnienie nie jest diagnozowane jako zaburzenie psychiczne, choć wciąż trwają w środowisku akademickim dyskusje na ten temat. Na ogół zakłada się, że współuzależnienie jest wyuczonym zachowaniem, destrukcyjną formą adaptacji do relacji z człowiekiem uzależnionym. O współuzależnieniu mówi się w kontekście małżonka, bądź partnera osoby uzależnionej (najczęściej od alkoholu). Małżonek bądź partner ma możliwość, by odejść i zakończyć związek, a jednak tego nie robi. W zamian podporządkowuje swoje życie partnerowi, a raczej jego nałogowi, które zaczyna rządzić życiem całej rodziny.
Objawy współuzależnienia
Partner osoby uzależnionej będzie przede wszystkim czuć się za nią odpowiedzialny. Jednym z typowych objawów jest kontrola osoby uzależnionej: sprawdzanie gdzie jest, czytanie wiadomości, przeglądanie ubrań, wylewanie alkoholu z butelek itp. Równocześnie współuzależniony będzie starać się minimalizować negatywne skutki nałogu uzależnionego partnera, przykładowo tłumacząc zachowanie pijanego męża przed szefem czy spłacając jego długi. Osoba współuzależniona opiekuje się uzależnionym, m.in. gotuje mu, płaci rachunki, sprząta. Za wszelką cenę stara się utrzymać iluzję, że “wszystko jest w porządku”, nie mówi o nałogu partnera publicznie.
Zapamiętaj: O współuzależnieniu mówi się w kontekście małżonka, bądź partnera osoby uzależnionej (najczęściej od alkoholu).
Cechą charakterystyczną współuzależnienia jest również to, że partner bardzo intensywnie przeżywa zachowania osoby uzależnionej. Przykładowo, jeśli mąż alkoholik ma okres abstynencji, to jego partnerka jest radosna i pełna optymizmu, jeśli jednak mąż wpada w ciąg alkoholowy, wówczas kobieta popada w depresję bądź staje się nerwowa. Osoba współuzależniona czuje się winna zaistniałej sytuacji, nie potrafi być do końca krytyczna wobec zachowań partnera, nawet jeśli są agresywne i destrukcyjne.
Przyczyny współuzależnienia
Na syndrom współuzależnienia składa się zawsze szereg czynników, wśród których wyróżnić można takie przyczyny jak:
- niskie poczucie własnej wartości osoby współuzależnionej,
- brak asertywności, nieumiejętność stawiania granic,
- dysfunkcjonalne wzorce rodzinne (często jeden z rodziców był osobą uzależnioną, a drugi współuzależnioną),
- niedojrzałość emocjonalna,
- zaburzenia osobowości tzw. osobowość zależna,
- silny związek emocjonalny z osobą uzależnioną,
- przeszkody utrudniające odejście od partnera (np. brak pieniędzy, troska o dzieci),
- przekonanie, że małżeństwo jest rzeczą świętą, zawieraną “na dobre i na złe”,
- w odniesieniu do kobiet – patriarchalny model rodziny, przekonanie, że rolą kobiety jest cierpieć i poświęcać się dla dobra rodziny.
Mechanizmy współuzależnienia
Współuzależnienie powstaje w oparciu o powtarzające się mechanizmy, takie jak:
- niskie poczucie własnej wartości współuzależnionego, partner uzależniony często sugeruje, że to właśnie współuzależniony jest winny, krytykuje go, co utwierdza współuzależnionego w negatywnym myśleniu o sobie samym;
- mechanizm błędnego koła, współuzależniony ma nadzieję, że partner wyjdzie z nałogu, moment abstynencji spostrzega jako zwycięstwo z chorobą, partner jednak wraca do nałogu;
- mechanizmy obronne, m.in. wyparcie (niemyślenie o przykrych aspektach sytuacji), somatyzacja (stres i napięcie przyjmują postać fizycznych dolegliwości), zaprzeczenie (nieprzyjmowanie do wiadomości faktów potwierdzających uzależnienie partnera).
Leczenie współuzależnienia
Pierwszym krokiem, prowadzącym ku poprawie, jest uświadomienie sobie problemu współuzależnienia. Zmierzenie się z faktem, że sytuacja jest trudna, a uzależnienie partnera jest poza kontrolą osoby współuzależnionej to duży przełom. Dzięki niemu osoba współuzależniona może podjąć się konsultacji psychologicznej bądź psychoterapii.
Terapia współuzależnienia
Terapia współuzależnienia będzie koncentrować się na takich kwestiach jak budowanie poczucia własnej wartości, umiejętność stawiania granic, akceptacja bezsilności wobec nałogu partnera.
Czy wiesz że: współuzależnienie z powodów kulturowych jest często występującym problemem w polskim społeczeństwie?
Bardzo ważne jest ustalenie przyczyn współuzależnienia, analiza wzorców rodzinnych, dysfunkcyjnych przekonań (np. “rodzina zawsze musi być razem”), zmierzenie się z lękiem (“jak poradzę sobie po rozstaniu?”). Osoba w terapii powinna zacząć skupiać się na sobie i swoich potrzebach, ustalić nowe cele, pracować nad niedojrzałymi reakcjami i cechami osobowości. Motywacja do spotkań oraz regularne sesje terapeutyczne mają dużą skuteczność. Będą one także w sposób pośredni wpływać na uzależnionego partnera, który poprzez stratę “opiekuna” ma większą szansę uświadomić sobie wagę swojego problemu jakim jest uzależnienie.
Współuzależnienie to zjawisko występujące bardzo często. Choć wciąż istnieje trudność w jego zdefiniowaniu, dobrze poznane są jego przyczyny i mechanizmy. Terapia pomaga uwolnić się z toksycznej relacji i rozpocząć nowe, dużo szczęśliwsze życie.