Jak podaje Główny Inspektorat Sanitarny od początku roku obserwuje się ponadprzeciętny wzrost zapadalności na grypę i infekcje tzw. grypopodobne [1]. Warto zatem przyjrzeć się nieco bliżej, tym jakże popularnym jednostkom chorobowym towarzyszącym człowiekowi od najdawniejszych czasów.
Czym się różni grypa od przeziębienia?
W potocznym rozumieniu terminy grypa i przeziębienie są stosowane niemal wymiennie lub też grypa jest synonimem ciężkiego przeziębienia. W rzeczywistości jednak są to radykalnie różne jednostki chorobowe.
Przeziębienie jest infekcją wirusową i może być wywoływana przez ponad 200 różnych gatunków wirusów, z tego powodu nie istnieje szczepionka na przeziębienie, a zapadalność na tego typu schorzenia jest niezwykle powszechna. Również z tego powodu nie jest łatwym zadaniem stworzenie leku o działaniu przyczynowym, zatem preparaty dostępne w aptekach w głównej mierze skoncentrowane są na łagodzeniu dolegliwości towarzyszących przeziębieniu. Do wirusów, które najczęściej są sprawcami tego typu infekcji należą rinowirusy (30–50% przypadków zakażeń) oraz koronawirusy (10–15% przypadków) [2]. Najczęstszymi drogami przenoszenia wirusów wywołujących przeziębienie jest droga kropelkowa (kaszel, kichanie) oraz kontakt z zakażonymi przedmiotami, na których wirusy mogą przetrwać nawet kilka godzin, zachowując potencjał chorobotwórczy. Chorobę często zwiastuje złe samopoczucie, któremu z czasem towarzyszy ból gardła, kaszel, katar – początkowo wodnisty, następnie staje się gęsty i nabiera ropnego charakteru oraz podwyższona temperatura ciała wynosząca 37–38 °C. Objawy te z czasem narastają i stają się coraz bardziej uciążliwe. Infekcja trwa zwykle 7-10 dni, a powikłania występują niezwykle rzadko [3] [4]. Dokuczliwą pozostałością po infekcji jest kaszel, utrzymujący się około 2–3 tygodnie.
Grypa, podobnie jak przeziębienie, jest chorobą wirusową. Wywoływana jest przez wirusy grypy podzielone na typy: A, B i C [7]. Wirusy te wykazują ogromną zdolność do mutacji, z tego też powodu każdego roku pojawia się konieczność zmiany składu szczepionki przeciwko grypie. Największą zdolność do dużych zmian antygenowych ma wirus typu A, dlatego zakażenia tym wirusem są najgroźniejsze. Jest to choroba o wiele poważniejsza niż przeziębienie i, w odróżnieniu od przeziębienia, jest przyczyną częstych i ciężkich powikłań. Wśród najczęstszych wymienia się zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc oraz zapalenie mięśnia sercowego. Powikłania występują najczęściej po około 2 tygodniach od przebytej infekcji i są szczególnie niebezpieczne w populacji osób starszych, dzieci, jak również chorych przewlekle, kiedy to nierzadko są przyczyną śmierci pacjenta. Początek choroby jest nagły i ostry, towarzyszy mu wysoka gorączka (39–40 °C), bóle mięśni oraz bóle kostno-stawowe, dreszcze, a także silne bóle głowy i poczucie ogólnego rozbicia. Często pojawia się również suchy, męczący kaszel [4]. Normalizacja stanu zdrowia pacjenta w niepowikłanym zakażeniu wirusem grypy następuje po około 7 dniach. U osób starszych i chorujących przewlekle stan ogólnego osłabienia może utrzymywać się dłużej. Kaszel po infekcji zwykle występuje jeszcze przez okres 2 tygodni. W naszym kraju szczyt zachorowań na grypę przypada najczęściej na luty i marzec, a prawie połowa odnotowanych przypadków dotyczy dzieci poniżej 14 roku życia [5].
Powyższe zróżnicowanie grypy i przeziębienia podsumowuje schemat przygotowany przez Główny Inspektorat Sanitarny.
Rysunek 1. Jak odróżnić grypę od przeziębienia?
Leczenie przeziębienia jest skoncentrowane głównie na leczeniu objawowym i często odpowiednio dobrane preparaty dostępne bez recepty oraz kilka dni odpoczynku, w zupełności wystarczą by opanować infekcję. Inaczej w przypadku grypy, zalecana jest wówczas wizyta u lekarza. Również w sytuacjach gdy nie jesteśmy pewni z jaką infekcją mamy do czynienia lub objawy utrzymują się kilka dni, także należy udać się do lekarza. Przede wszystkim dlatego, że lekarz jako specjalista właściwie rozpozna chorobę oraz zaordynuje odpowiednie leczenie, które skróci czas trwania infekcji oraz złagodzi lub całkowicie wyeliminuje objawy choroby. Warto wspomnieć, że dostępne są leki przeciwwirusowe, które warto zastosować jak najszybciej.
Szczepionka przeciw grypie
Ze względu na poważny przebieg choroby, bardzo ważną rolę w kontekście grypy, odgrywa profilaktyka, czyli zapobieganie chorobie.
Kluczowym sposobem ochrony przed grypą są szczepienia. Ich wykonanie zaleca się przed każdym sezonem epidemiologicznym (w okresie od września do połowy listopada) już powyżej 6 miesiąca życia. Na początku września należy rozpocząć szczepienie dzieci do 9 roku życia, które nie były dotychczas szczepione przeciwko grypie. U takich pacjentów zalecane jest podanie dwóch dawek szczepionki w odstępie 4 tygodni. Dzieci, które były już wcześniej szczepione oraz dorośli przyjmują pojedynczą dawkę. Szczepienia te są szczególnie zalecane osobom narażonym na ciężki przebieg choroby i groźne powikłania poinfekcyjne, kobietom których ciąża przypada na okres szczytowej zachorowalności na grypę oraz osobom, które wykonują zawód sprzyjający rozprzestrzenianiu się wirusa [5]. Warto podkreślić, że szczepionki przeciwko grypie są całkowicie bezpieczne dla kobiet w ciąży i stanowczo rekomendowane przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, jak również towarzystwa naukowe z Europy, Stanów Zjednoczonych czy Kanady. Według zaleceń należy je wykonywać w II i III trymestrze ciąży [6].
Odporność poszczepienna występuje po około 14 dniach od wykonania szczepienia i utrzymuje się przez okres 6-12 miesięcy. Skuteczność szczepień przeciwko grypie szacowana jest na poziomie 70-90%, zależnie od podobieństwa szczepionki do występującego w otoczeniu wirusa grypy oraz wieku pacjenta. Należy podkreślić, że żadna z dostępnych szczepionek nie może wywołać grypy, ponieważ nie zawierają one żywych wirusów. Pojawiające się po szczepieniu takie objawy jak katar czy kaszel świadczą najczęściej o infekcji, która podczas kwalifikacji pacjenta do szczepienia była w fazie inkubacji, a przez to pozostała nierozpoznana.
Ważnym zabiegiem w kontekście profilaktyki przeciwgrypowej jest unikanie przez osoby chore miejsc publicznych oraz ograniczanie kontaktów towarzyskich do minimum, dzięki czemu ogranicza się rozprzestrzenianie wirusa w populacji. Osoby zdrowe powinny przestrzegać takich zasad jak częste mycie rąk, unikanie dotykania brudnymi rękami okolic ust i nosa. Te proste zasady znacznie redukują ryzyko zakażenia [5].
Jakkolwiek rynek farmaceutyczny oferuje szeroki wybór preparatów do walki z przeziębieniem i grypą, to należy rozsądnie z niego korzystać zwracając uwagę na ich skład, tak aby dobrać leczenie do indywidualnych potrzeb chorego. Warto prosić o pomoc farmaceutę lub udać się do lekarza by właściwie zdiagnozować chorobę. Przedstawione w tym artykule porównanie przeziębienia i grypy zawiera pewne uproszczenia, ponieważ w niektórych przypadkach to zróżnicowanie nie jest tak oczywiste i wymaga fachowej pomocy lekarskiej. W przypadku infekcji trwającej kilka dni lub występującej wysokiej gorączki wizyta w gabinecie lekarskim jest nieunikniona. Żadnej infekcji nie należy lekceważyć, a wręcz przeciwnie mieć na uwadze potencjalne powikłania, często fatalne w skutkach.