Dna moczanowa to schorzenie, które dotyka nawet 4% populacji. Związana jest z nieprzyjemnymi dolegliwościami, a nieleczona może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Odpowiednia dieta jest w stanie zmniejszyć częstotliwość napadów choroby i poprawić komfort życia.
Co to jest dna moczanowa?
Dna moczanowa, nazywana także podagrą lub artretyzmem, to jednostka chorobowa związana z występowaniem nawrotowych stanów zapalnych stawów, wynikających z odkładania się w nich kryształków moczanowych. Kwas moczowy to naturalnie występujący produkt metabolizmu puryn, związków obecnych w organizmie i dostarczanych z dietą, który w warunkach prawidłowych wydalany jest z moczem. W przebiegu choroby obserwujemy podwyższony poziom tego kwasu, określany jako hiperurykemia, w wyniku nadmiernego wytwarzania (postać metaboliczna) lub niewystarczającego wydalania (postać nerkowa). Górna granica prawidłowego stężenia to 5,2 mg/dl dla mężczyzn, 4,0 mg/dl dla kobiet i 4,7 mg/dl dla kobiet po menopauzie. Nadmiar kwasu powoduje wytrącanie się moczanów, które odkładane są w więzadłach i ścięgnach. Organizm próbując usunąć powstałe kryształki, inicjuje stan zapalny, który jest przyczyną odczuwanych dolegliwości. Najczęstszymi objawami są nagłe napadowe bóle stawów, zwłaszcza palucha, stawu kolanowego, łokciowego i nadgarstkowego, którym towarzyszy obrzęk i zaczerwienienie. Napad ustaje po kilku dniach, a choroba do następnego ataku przebiega bezobjawowo. Za przyczynę uznaje się czynniki genetyczne i środowiskowe, w tym styl życia. Schorzenie to częściej dotyka mężczyzn oraz kobiety po menopauzie, co tłumaczy się ochronnym wpływem estrogenów.
Co można jeść przy dnie moczanowej?
Podstawą w tej jednostce chorobowej powinny być zasady zdrowego żywienia tj. odpowiednie spożycie warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych. Dodatkowo warto włączyć produkty obniżające stężenie kwasu moczowego. Za składnik korzystnie wpływający na przebieg choroby uznaje się nabiał. Zawarte w nim białka, przede wszystkim kazeina i laktoalbumina zwiększają wydalanie kwasu moczowego, przyczyniając się do zmniejszenia jego poziomu we krwi. Polecane jest mleko o obniżonej zawartości tłuszczu i jogurty. Właściwości tych nie zaobserwowano w przypadku produktów pełnotłustych i sera. Potencjalne korzystne działanie może być także związane z obecnością w tych produktach witaminy D. Pacjenci z dną moczanową mają obniżone stężenie tego składnika w surowicy, a odpowiedni poziom wiąże się ze zmniejszonym stężeniem kwasu moczowego. W przypadku niedoboru warto rozważyć suplementację.
Zapamiętaj: Schorzeniem często towarzyszącym dnie moczanowej jest otyłość.
Szczególnie korzystne właściwości mają wiśnie. Są źródłem związków fenolowych, które zmniejszają częstotliwość napadów dny moczanowej, a w przypadku już trwającego ataku są w stanie zmniejszyć stan zapalny i tym samym dolegliwości bólowe. Optymalna ilość to 3 porcje/2 dni (30-36 owoców). Ich korzystne działanie może wynikać także z obecności witaminy C, która aktywuje transporter kwasu moczowego, zwiększając jego wydalanie. Warto więc włączyć do diety produkty bogate w witaminę C np. porzeczki, truskawki, paprykę, czy natkę pietruszki. W przypadku farmakoterapii dny moczanowej stosowane są leki diuretyczne, w celu eliminacji kwasu moczowego, dlatego bardzo istotne jest odpowiednie nawodnienie. Odwodnienie organizmu przyczynia się do wzrostu kwasu moczowego, a zagęszczenie moczu wiąże się z intensywniejszym odkładaniem kryształków moczanów. Zalecana ilość to 3 l/dobę. Spożycie kawy, mimo iż nie wiązało się z obniżeniem kwasu moczowego, uznaje się za czynnik zmniejszający ryzyko wystąpienia dny moczanowej.
Czego nie jeść przy dnie moczanowej?
Ograniczeniu powinny ulec przede wszystkim produkty bogate w puryny tj. mięso, podroby i owoce morza do 400 mg/dobę. Spożycie związków purynowych ze źródeł roślinnych nie wpływa na poziom kwasu moczowego we krwi, dlatego np. rośliny strączkowe mogą być optymalnym źródłem białka w diecie w związku z ograniczeniem produktów mięsnych. Fruktozę uznaje się za składnik przeciwwskazany, w związku z jej wpływem na degradacje puryn m.in. adeniny i tym samym wzrost poziomu kwasu moczowego. Unikać należy więc cukru, słodyczy i produktów słodzonych syropem glukozowo-fruktozowym, uznawanych za główne źródło fruktozy. Zasobne w ten związek są także owoce. Nie należy ich jednak eliminować ze względu na wysoką zawartość witamin, składników mineralnych i przeciwutleniaczy – związków wspomagających redukcję stanów zapalnych.
Czy wiesz że: intensywny wysiłek fizyczny nie jest zalecany chorym na dnę moczanową? Powoduje powstawanie w organizmie kwasu mlekowego, odpowiedzialnego za tzw. „zakwasy”, który zmniejsza wydalanie kwasu moczowego. Warto włączyć jednak umiarkowaną aktywność np. spacer, jazda na rowerze.
Alkohol jest czynnikiem, który w dużym stopniu nasila objawy choroby. Przyspiesza metabolizm puryn do kwasu moczowego, ale także jest źródłem kwasu mlekowego, który utrudnia wydalanie moczanów. Szczególnie niepolecane jest piwo, które w największym stopniu zwiększa ryzyko napadu dny moczanowej. Powyższych właściwości nie zaobserwowano w przypadku wina, co prawdopodobnie wynika z korzystnego wpływu polifenoli, związków wpływających ochronnie na organizm.
Jakie mięso można jeść przy dnie moczanowej?
Mięso, jako produkt o wysokiej zawartości puryn, powinno ulec ograniczeniu. Instytut Żywności i Żywienia zaleca ograniczenie spożycia mięsa, ryb i owoców morza do 170 g/dobę. Ryby powinny znaleźć się w diecie ze względu na wysoką zawartość kwasów omega-3 – związków korzystnie wpływających m.in. na obniżenie stanów zapalnych. Zalecane są ryby chude np. dorsz. W przypadku niskiego spożycia warto rozważyć suplementacja kwasów omega-3.
Tabela 1. Zalecenia dot. spożycia mięsa, ryb i owoców morza
| Zalecane | Niezalecane | |
|---|---|---|
| Mięso | w ograniczonych ilościach gotowane w dużej ilości wody*: kurczak, indyk, wołowina | wywary z kości i mięsa, esencjonalne rosoły, galarety mięsne, konserwy mięsne, podroby, wszystkie wędliny |
| Ryby i owoce morza | chude ryby: np. sandacz, dorsz, mintaj | tłuste ryby np. tuńczyk, halibut, łosoś, sardela, makrela, pstrąg, śledź; owoce morze np. krewetki, małże. |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Zalecenia dietetyczne –dna moczanowa” IŻŻ
*tzw. podwójne gotowanie, zmiana wody podczas gotowania zmniejsza zawartość puryn
Przykładowy jadłospis diety przy dnie moczanowej
- śniadanie: owsianka na mleku z orzechami i mrożonymi wiśniami
- II śniadanie: kanapki z pastą jajeczną z awokado, na chlebie pełnoziarnistym z rukolą i papryką
- obiad: spaghetti pomidorowe z soczewicą i natką pietruszki
- kolacja: zupa krem z dyni z mozzarellą i grzankami pełnoziarnistymi
Wartość odżywcza diety przy dnie moczanowej
Określając wartość odżywczą diety, należy wziąć pod uwagę choroby współistniejące. Schorzeniem często towarzyszącym dnie moczanowej jest otyłość. Normalizacja masy ciała u tych pacjentów powoduje obniżenie stężenie kwasu moczowego i złagodzenie objawów. Redukcje należy wprowadzać stopniowo, gdyż gwałtowny spadek masy ciała może spowodować atak dny moczanowej. Białko nie powinno być ograniczane, wyjątek stanowi współwystępowanie chorób nerek. Jego źródłem natomiast w większości powinny być produkty roślinne i nabiał. Spożycie makroskładników – tłuszczów i węglowodanów nie ulega zmianie.
Odpowiednia dieta w połączeniu z farmakoterapią jest w stanie poprawić stan zdrowia chorego na dnę moczanową. Podstawę stanowią zasady zdrowego żywienia, a modyfikacji ulec powinno spożycie związków purynowych, których źródłem są mięso, ryby i owoce morza. Za składniki szczególnie istotne uznaje się nabiał, wiśnie i przeciwutleniacze np. witamina C.