Choroba refluksowa jest stanem patologicznym, w którym kwaśna treść żołądkowa cofa się do przełyku. Przyczyną jest nieprawidłowe działanie zwieracza, znajdującego się w miejscu połączenia żołądka i przełyku. Narażenie śluzówki na kwas solny, enzymy trawienne i sole kwasów żółciowych powoduje nieprzyjemne dolegliwości takie jak zgaga – uczucie pieczenia lub palenia za mostkiem, puste odbijanie, a nieleczone może prowadzić do poważniejszych konsekwencji. Jedną z metod poprawy stanu zdrowia jest zmiana stylu życia i zastosowanie odpowiedniego żywienia.
Co to jest dieta przy refluksie?
Celem diety jest przede wszystkim niedopuszczenie do dalszego postępu choroby i rozwoju powikłań. Odpowiednie żywienie jest w stanie zminimalizować ilość epizodów refluksu i zniwelować uciążliwe objawy. Podstawą powinna być dieta łatwostrawna z ograniczeniem produktów pobudzających wydzielanie żołądkowe. Warto spożywać 5-6 mniejszych objętościowo posiłków, co ułatwi trawienie i nie spowoduje nadmiernego rozciągania ścian żołądka. Do obróbki żywności należy stosować przede wszystkim gotowanie, duszenie, pieczenie w folii. Produkty smażone są ciężkostrawne, dłużej zalegają w żołądku, a w połączeniu z dużą ilością tłuszczu opóźniają jego opróżnianie. Istotne jest spokojne i uważne jedzenie. Pozwoli to na odpowiednie wydzielanie enzymów trawiennych, a także zmniejszy ilość połykanego powietrza, co zdarza się przy szybkim jedzeniu, powodując wzrost ciśnienia i zaostrzenie objawów.
Kolejnym ważnym aspektem powinna być redukcja masy ciała u pacjentów z nadwagą i otyłością. Nadmiar tkanki tłuszczowej zwłaszcza w okolicy brzucha powoduje wzrost ciśnienia wewnątrzbrzusznego i tym samym rozluźnienie zwieracza przełyku, ułatwiając cofanie się kwaśnej treści pokarmowej. Dodatkowo zaburzona jest perystaltyka przełyku i opóźnione jego oczyszczanie po kontakcie z kwasem. Normalizacja masy ciała jest w stanie zminimalizować częstość występowania epizodów.
Czego nie można jeść przy refluksie?
Eliminacji powinny podlegać przede wszystkim produkty pobudzające wydzielanie soku żołądkowego, opóźniające opróżnianie żołądka i obniżające ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku, gdyż przyczyniają się do cofania kwaśnej treści.
Tabela 1. Produkty przeciwwskazane na diecie osób z refluksem
| Mechanizm wywołujący objawy refluksu | Przykłady produktów |
|---|---|
| obniżenie ciśnienia w dolnym zwieraczu przełyku | kawa, mocna herbata, kakao, czekolada, mięta, alkohol |
| wywoływanie przejściowych spontanicznych relaksacji dolnego zwieracza przełyku | tłuszcze, cebula, czosnek, por, szparagi, karczochy |
| opóźnianie opróżniania żołądka | tłuszcze, czekolada, błonnik rozpuszczalny |
| zwiększenie wydzielania soku żołądkowego | kawa, alkohol |
| pobudzenie receptorów czuciowych w przełyku | owoce cytrusowe, soki owocowe, sok pomidorowy, chili, pieprz, chrzan |
Źródło: M. Grzymisławski „Dietetyka kliniczna”, PZWL, Warszawa 2019
Pamiętać należy, że istnieje indywidualna tolerancja i nie u wszystkich osób powyższe produkty będą wywoływać objawy.
Refluks a słodycze – czy można je jeść?
Cukier nie wpływa na zaostrzenie objawów choroby, jednak nie powinien być stałym elementem zdrowej diety. Przeciwwskazane są przede wszystkim słodycze zawierające kakao m.in. czekolada. Większość słodkich wyrobów to połączenie cukru i dużej ilości tłuszczu, a takie produkty wpływają na cofanie się treści jelitowej.
Jakie zioła są zalecna przy refluksie?
Zioła mogą być przydatne w łagodzeniu dolegliwości wywołanych refluksem, a najważniejszym ich działaniem jest ochrona śluzówki przewodu pokarmowego i łagodzenie podrażnień. Do najważniejszych należą:
- Rumianek, który przyspiesza regenerację podrażnionych błon śluzowych. Ma również właściwości hamujące wydzielanie soków trawiennych. Gotowe mieszanki lub suszone kwiaty rumianku zalać należy gorącą wodą, odczekać do zaparzenia i wypić.
- Prawoślaz, który swoje korzystne właściwości zawdzięcza obecności śluzów. Tworzy ochronną warstwę dla błon śluzowych przewodu pokarmowego, łagodząc ból i podrażnienia przełyku wywołane działaniem kwasu. Spożywać go można w postaci naparu z suszonego korzenia – 1 łyżka sproszkowanych suszonych korzeni zalać należy szklanką wody i odstawić na godzinę, potem odwar należy zagotować, przecedzić i wypić.
- Siemię lniane, które wykazuje podobne właściwości do prawoślazu – zawarte w nim śluzy działają ochronnie na przełyk. Całe ziarna, w ilości 2-3 łyżek, zalać należy zimną wodą i odstawić do napęcznienia. Moczenie powoduje powstanie charakterystycznego żelu z wysoką zawartością śluzów, które po wypiciu złagodzą podrażnioną błonę śluzową.
Niepolecane są natomiast napary z mięty. Pobudza ona wydzielanie enzymów trawiennych, a także ma działanie rozkurczowe co wiązać się może z rozluźnianiem dolnego zwieracza przełyku i cofaniem treści pokarmowej.
Refluks a nabiał
Nabiał ma właściwości neutralizujące kwaśne ph żołądkowe i tym samym działa ochronnie na śluzówkę przełyku. Należy jednak odpowiednio dobierać produkty, a głównym kryterium jest zawartość tłuszczu, który wpływa na pojawienie się epizodów refluksowych. Warto więc sięgać po mleko 2%, zsiadłe mleko, kefir, jogurt, twaróg. Do produktów nasilających objawy należą sery żółte, pleśniowe, topione, śmietana. Spożycie mleka nie powinno przekraczać jednak 0,7-1 litra na dzień, gdyż mimo początkowego działania łagodzącego ból i osłaniającego śluzówkę, po wchłonięciu zawarty w mleku wapń wpływa na zwiększenie wydzielania gastryny, która działa pobudzająco na czynność wydzielniczą żołądka.
Czy wiesz że: długotrwałe stosowanie leków hamujących wydzielanie soku żołądkowego (IPP) – popularnych leków na zgagę, może przyczynić się do niedoborów witaminy B12, wapnia, magnezu oraz żelaza?
Refluks a alkohol
Alkohol jest przeciwwskazany dla osób cierpiących na refluks. Jego niekorzystne działanie wynika przede wszystkim z obniżania ciśnienia w dolnym zwieraczu przełyku i opóźnianiu opróżniania żołądka. Dodatkowo pobudza komórki okładzinowe żołądka, które intensywniej produkują kwas solny. Napoje alkoholowe przyczyniają się także do podrażnienia przełyku. Przez bezpośredni kontakt z błoną śluzową mogą rozluźnić ścisłe połączenia między komórkami nabłonka przełyku, dzięki czemu kwas żołądkowy łatwo pomiędzy nie wnika, stymulując zakończenia nerwów czuciowych podczas refluksu i wywołując uczucie pieczenia. Szczególnie zaostrzone objawy występują po piwie, winie i drinkach z sokami owocowymi.
Jakie warzywa można spożywać przy refluksie?
Warzywa jako źródło witamin i składników mineralnych powinny znaleźć się w zdrowej diecie. W postaci surowej zawierają jednak duże ilości błonnika, który może podrażniać przewód pokarmowy. Odpowiada także za opóźnione opróżnianie żołądka, co jest niekorzystne w tej jednostce chorobowej. Warto więc wybierać warzywa miękkie, dojrzałe, bez skórki, najlepiej w postaci gotowanej np. marchew, burak, dynia, kabaczek, a także szpinak i sałata. Unikać należy cebuli, czosnku, pora, karczochów, kapusty i przetworów pomidorowych.
Pomidory przy refluksie – czy są dozwolone?
Pomidory i przetwory pomidorowe zawierają kwasy m.in. jabłkowym i cytrynowym, dlatego będą pobudzać receptory czuciowe w przełyku, wywoływać uczucie pieczenia i zaostrzać już istniejące podrażnienie. Tolerancja tych produktów jest indywidualna i nie u wszystkich będzie wywoływać objawy. Niektórzy mogą spożywać niewielkie ilości pomidorów sparzonych i pozbawionych skórki. Konieczna jest więc obserwacja stanu zdrowia i w przypadku zaostrzenia objawów po spożyciu pomidorów, eliminacja ich z diety.
Zapamiętaj: Celem diety jest przede wszystkim niedopuszczenie do dalszego postępu choroby i rozwoju powikłań. Odpowiednie żywienie jest w stanie zminimalizować ilość epizodów refluksu i zniwelować uciążliwe objawy.
Dieta antyrefluksowa dla dzieci
U niemowląt w początkowych miesiącach życia dochodzić może do wystąpienia objawów refluksu. Przyczyną pojawienia się ulewania jest niedojrzałość przewód pokarmowy, osłabione działanie zwieracza przełyku i zwiększone ciśnienie, można więc traktować je jako objawy fizjologiczne. Na ogół ustępują samoistnie po 6 miesiącu wraz z przyjęciem przez dziecko pozycji pionowej przez większą część dnia oraz rozpoczęciem przyjmowania produktów o zagęszczonej konsystencji. W przypadku, kiedy objawy nie ustępują, a dodatkowo zaobserwować możemy u dziecka wysypkę, zaczerwienienie, utratę masy ciała, nadmierną pobudliwość i niepokój, należy rozpocząć diagnostykę w kierunku alergii na białko mleka krowiego. W przypadku potwierdzenia alergii należy wprowadzić dietę bezmleczną u matki karmiącej piersią lub wprowadzić mieszanki mleczne o wysokim stopniu hydrolizy np. Nutramigen.
W przypadku refluksu u dzieci starszych należy kierować się zaleceniami w tej jednostce chorobowej tj. unikać produktów opóźniających opróżnianie żołądka, zwiększających wydzielanie kwasu solnego i zmniejszających ciśnienie zwieracza przełyku. Istotne jest zwiększenie gęstości przyjmowanych posiłków, gdyż konsystencja płynna ułatwia ulewanie. Tłuszcze, mimo iż mają niekorzystny wpływ na objawy refluksu, są niezwykle istotne w żywieniu dzieci i prawidłowym rozwoju układu nerwowego. W diecie powinny się więc znaleźć masło, oliwa z oliwek i olej rzepakowy.
Przykładowy jadłospis diety przy refluksie
- śniadanie: budyń jaglany na mleku z musem z mrożonych truskawek
- II śniadanie: kanapki z pastą z łososia i serka śmietankowego z sałatą na bułce pszennej
- obiad: pulpeciki drobiowe w sosie koperkowym z ziemniakami i przetartymi buraczkami
- podwieczorek: zupa krem z dyni i soczewicy z grzankami pszennymi
- kolacja: twarożek półtłusty z tartym ogórkiem i koperkiem na bułce pszennej
Odpowiednie żywienie jest w stanie złagodzić objawy refluksu i zapobiec dalszym komplikacjom. Podstawą powinna być dieta łatwostrawna z ograniczeniem produktów pobudzających wydzielanie soku żołądkowego i redukcja masy ciała u osób z nadwagą i otyłością. Należy pamiętać, że wystąpienie epizodów refluksu po konkretnych produktach zależy od indywidualnej tolerancji.