Jak wygląda czerniak skóry? Objawy i leczenie nowotworu złośliwego

Stanowi około 1% wszystkich nowotworów złośliwych. Dotyka osób stosunkowo młodych, w wieku 20–60 lat. Jeśli masz jasną karnację, lubisz się opalać lub Twoją skórę pokrywają wyjątkowo liczne znamiona barwnikowe, powinieneś znać jego objawy. Jak wygląda czerniak? Czy jasna plamka również może być najbardziej groźnym nowotworem skóry? Czy jest szansa na wyleczenie z choroby?

Objawy czerniaka skóry

Czerniak skóry jest niestety nowotworem stosunkowo groźnym. Dość często daje on bowiem przerzuty odległe, do innych narządów. Jak zatem skutecznie go rozpoznać? Czerniak może zaatakować zarówno skórę, na której wcześniej nie mieliśmy żadnych pieprzyków, jak i tę, która wykwitami była pokryta od dłuższego czasu. Zacznijmy od tego, że objawy zależne są od kilku czynników – stadium rozwoju nowotworu, lokalizacji zmiany i przede wszystkim od typu czerniaka.

Bardzo znanym sposobem oceny wykwitu jest system ABCD(E). Każda litera określa tutaj cechę znamienia, która może sugerować nam złośliwość procesu. Co oznaczają poszczególne znaki?

A – od angielskiego asymmetry, czyli widoczna gołym okiem nieregularność zmiany; nie przypomina ona wyraźnie ani formy owalnej, ani okrągłej;
B – jak border, a więc granice znamienia; cechę określamy jako dodatnią jeżeli są one zatarte, przebiegają w sposób odmienny od typowego – brak ciągłości brzegów, przejaśnienia w ich obrębie, wcięcia lub wypukłości względem regularnego zarysu;
C – czyli colour, zaniepokoić powinno nas znamię o zróżnicowanym zabarwieniu, posiadające albo ciemniejsze albo jaśniejsze punkty w swoich granicach; czarne, bordowe, niebieskawe i ciemnobrązowe zmiany, częściej okazują się złośliwym procesem nowotworowym; boimy się także modyfikacji koloru naszego „pieprzyka”, jeśli stanie się wyraźnie ciemniejszy lub wręcz odwrotnie zacznie zanikać – koniecznie udajmy się do dermatologa;
D – a więc diameter, czyli średnica; alarmujące dla lekarza są wszelkie znamiona skórne o największym wymiarze przekraczającym pół centymetra; czasami rozwijający się czerniak daje o sobie znać powodując powiększenie dotychczas istniejącej malutkiej zmiany barwnikowej; pamiętajmy, że dynamika wzrostu znamienia jest nawet bardziej istotna aniżeli jej wymiar początkowy;
E – rozwijane jako elevation – uwypuklenie wykwitu ponad powierzchnię skóry; tworzy się guzek, wypukły pieprzyk; objaw ten charakterystyczny jest raczej dla czerniaków bardziej zaawansowanych lub guzkowych.

Pamiętajmy, że czerniak może wyglądać książkowo i prezentować wszystkie powyższe objawy, jednak wiele form nie będzie wykazywało żadnego z nich.

W odniesieniu do każdej z wymienionych cech przede wszystkim zwracajmy uwagę na zmienność w czasie. Jeśli od 20 lat mamy na skórze nieregularne ciemne znamię o średnicy 1 cm, warto je przebadać, jednak lekarza bardziej zaniepokoi niewielka plamka o dużej dynamice wzrostu lub prezentująca nagłą zmianę barwy.

Jak rozpoznać czerniaka?

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

Jeżeli zmiana skórna dodatkowo swędzi, piecze, jest zaczerwieniona boli lub pojawiły się na niej lub w jej pobliżu owrzodzenia, może być to sygnał choroby nowotworowej. Czerniak złośliwy ma również bardzo specyficzną cechę „aktywności brzeżnej”, czyli tendencję do obwodowego rozrastania się. Krwawienie lub sączenie innej wydzieliny z takiej plamki skórnej także definiowane jest jako objaw patologiczny. W niepokojącej okolicy może rozwijać się również włóknienie. Nieregularna powierzchnia skóry stanowi symptom złośliwego nowotworu. Boimy się także zaburzeń czucia powierzchownego – przyczyną mogą być co prawda schorzenia neurologiczne, ale czasami i czerniak w ten sposób daje o sobie znać. Szczególnie dokładnie powinniśmy przyglądać się znamionom, które zlokalizowane są w obszarach narażonych na znaczne drażnienie np. przez odzież – okolica karku, dolna część pleców, zmiany w linii bielizny oraz skarpetek, będą częściej ulegały urazom mechanicznym i wykazywały tendencję do rozrostu.

Jak wygląda czerniak skóry?

Istnieją trzy odmienne grupy chorych, u których czerniak ma typową lokalizację. Dla kobiet za takie umiejscowienie możemy uznać skórę kończyn dolnych, dla mężczyzn są to powłoki tułowia, natomiast u osób starszych nowotwór najczęściej występuje na twarzy. Niestety jak wszystkie choroby nowotworowe i czerniak wykazuje dużą zmienność zarówno co do lokalizacji, jak i swojej morfologii. Wywodzi się on z komórek neuroektodermalnych, co sprawia że może występować nie tylko na zewnętrznych powłokach ciała, ale i na śluzówkach. Trudne do zauważenia są nowotwory jamy ustnej, śluzówki odbytnicy, a także warg sromowych u kobiet.

Jak najczęściej wygląda czerniak?

Czerniak szerzący się powierzchownie (70% przypadków). Najczęstszą odmianą czerniaka jest forma szerząca się powierzchniowo (SSM). Zazwyczaj jest to zmiana o ostrych jednak asymetrycznych granicach, wyraźnie oddzielona od zdrowej skóry. Zwykle nierównomiernie zabarwiona i rozrastająca się w nieregularny sposób. Czasami mimo swojej nazwy SSM ma nieznacznie uwypukloną powierzchnię. Dermatolodzy bardzo często porównują jego obraz do „wyspy na mapie”. Znajdujemy go przede wszystkim na obszarach ciała eksponowanych na promienie UV.
Czerniak guzkowy (15% przypadków). Pojawia się zwykle na skórze wcześniej niezmienionej. Odmiana ta specyficzna jest przede wszystkim dla osób w wieku podeszłym. Czerniak guzkowy, jak sama nazwa mówi, ma postać wyniosłego wykwitu. Barwa może być wszelaka od jasnej, cielistej do zupełnie czarnej, czerwonawej a nawet niebieskiej. Rośnie on w zupełnie inny sposób aniżeli SSM – w płaszczyźnie pionowej, czyli albo w głąb skóry, albo wręcz przeciwnie w górę, zwiększając wysokość guza.
Czerniak podpaznokciowo-kończynowy /akralny (ok. 8% przypadków). Zajmuje stopy, dłonie, powierzchnie podpaznokciowe. Najczęściej ma barwę ciemnobrązową. W początkowym etapie jest niewielką płaską smugą, później niestety rozrasta się we wszystkich kierunkach, tworzy guzek i owrzodzenie. Jeżeli umieszczony jest pod płytką paznokcia, spowoduje jej uniesienie i często rozwarstwienie. W tym wypadku istnieje także specyficzny dla tej formy czerniaka symptom nazywany objawem Hutchinsona – polegający na tym, że barwnik pojawia się poza „umownymi granicami czerniaka pod płytką”, na tkankach okołopaznokciowych.
Czerniak z plamy soczewicowatej (5% przypadków). Nowotwór ten również charakterystyczny jest dla osób starszych. Zajmuje typowe dla nich okolice ciała: głowę i szyję. Jeżeli wcześniej zlokalizowana na nich była plama soczewicowata istnieje dość duże ryzyko jej progresji do nowotworu. Wynika to z faktu, że skóra głowy i szyi to obszar poddawany stałej ekspozycji na promienie UV, co niestety wyraźnie zwiększa szansę rozwoju procesu nowotworowego. Plama przyjmuje silnie nieregularne zabarwienie, granice są asymetryczne, a pigmentacja zazwyczaj dość silna – zmiana jest brązowawa, nakrapiana.

Pozostałe typy czerniaków takie jak desmoplastyczny, znamieniopodobny są zdecydowanie rzadsze. Pamiętajmy, że wysięk, krwista wydzielina czy owrzodzenie na jakiejkolwiek formie czerniaka są złymi czynnikami rokowniczymi, świadczyć mogą o zaawansowaniu procesu nowotworowego.

Czy wiesz że: czerniak skóry to obecnie najczęstszy nowotwór skóry przedstawicieli rasy białej?

Czasami czerniaki mimo że rozwijają się na podłożu melanocytów, a więc komórek barwnikowych, samego barwnika-melaniny nie zawierają prawie w ogóle. Wówczas mamy do czynienia z tzw. czerniakiem bezbarwnikowym, którego zauważyć gołym okiem jest wyjątkowo trudno.

Leczenie czerniaka skóry

Zdiagnozowanie czerniaka w miejscowym stadium zaawansowania daje nawet 90% szans na przeżycie 5 lat od momentu postawienia diagnozy. Prawdopodobieństwo to spada do jedynie 5%, jeżeli choroba rozpoznana zostanie na etapie uogólnienia. Podstawą diagnostyki jest tak zwana biopsja wycinająca, stanowiąca jednocześnie element leczenia. Polega ona na wycięciu całej zmiany skórnej i przekazaniu tak pozyskanego materiału do badania histopatologicznego. Zmiana zawsze usuwana jest z tzw. marginesem 1–2 mm. Oznacza to, że oprócz widzianego przez nas czerniaka wycinamy znajdującą się wokół część skóry makroskopowo niezmienionej.

Planowanie terapii w nowotworach skóry (czerniaku skóry) jest dość proste, skupiamy się na tym, aby pozbyć się tych jej obszarów, które są wadliwe i zaatakowane przez chorobę. Najłatwiej osiągnąć ten cel stosując wycięcie chirurgiczne, stanowi ono podstawę leczenia. Jeżeli istnieje podejrzenie lub ryzyko przerzutów do węzłów chłonnych, wycinamy i je. Jeśli komórki czerniaka mogły dotrzeć do odległych narządów, czyli proces ma charakter uogólniony/rozsiany to niestety sprawa się komplikuje. Czasami takie odległe ogniska możemy rzeczywiście wyciąć, jednak częściej dodatkowo będzie trzeba zastosować chemioterapię, immunoterapię lub radioterapię.

Leczenie chirurgiczne czerniaka

Rozległość zabiegu zależna jest od stopnia zaawansowania. Do jego oceny wykorzystujemy 2 skale: Breslowa i Clarka. Obydwie bazują na głębokości rozrostu czerniaka i zajętych przez niego warstwach skóry. Wyróżniamy 4 stadia zależne od grubości nowotworu:

I (czerniak do 1 mm grubości) – stanowi wskazanie do całkowitego wycięcia zmiany z marginesem 1 cm zdrowej skóry;
II (czerniak 1–1,5 mm grubości) – zazwyczaj wycinamy nowotwór z marginesem 1–2 cm i dodatkowo usuwamy najbliższe węzły chłonne, do których nowotwór mógł dać przerzuty;
III (czerniak 1,5–4 mm grubości) – usuwamy zmianę miejscowo zachowując margines 2–3cm i wycinając również powięź, jeśli zmiana przekraczała 2 mm grubości, dodatkowo eliminujemy najbliższe węzły chłonne i podajemy interferon alfa;
IV (czerniak powyżej 4 mm grubości) – usuwamy zmianę miejscowo; chirurgicznie wyciąć można także przerzut skórny; niestety to stadium oznacza chorobę zaawansowaną często konieczne jest włączenie dodatkowych form terapii;

Jeżeli wykonana zostanie biopsja wycinająca, a w badaniu histopatologicznym rozpoznany zostanie czerniak konieczne może być wykonanie ponownego wycięcia, tym razem z zachowaniem odpowiedniego dla danego stadium marginesu wokół powstałej blizny. Grubość czerniaka od 1cm jest dodatkowo wskazaniem do wykonania biopsji najbliższych węzłów chłonnych (tzw. węzeł wartowniczy) lub ich wycięcia, jeżeli wykazują kliniczne cechy obecności przerzutów lub taka diagnoza potwierdzona została w badaniu histopatologicznym.

Pamiętajmy, że czerniak zawsze powinien zostać usunięty w całości. Nie wykonujemy biopsji zmiany, nie fragmentujemy jej – może to spowodować rozsiew procesu nowotworowego. Cięcia estetyczne wykonujemy jedynie w obszarze twarzy, na pozostałych częściach ciała znamiona usuwamy zgodnie z przebiegiem linii ciała.

Leczenie wznowy czerniaka

Jeżeli pojawiły się przerzuty lokalne, a więc w okolicy ogniska pierwotnego, zazwyczaj postępowanie przypomina to stosowane w przypadku zmiany miejscowej, czyli chirurgiczne wycięcie z marginesem 1–2 cm zdrowej tkanki. Jeśli przerzuty te są jednak liczne, margines może być mniejszy. Przy następowo pojawiających się masowych wysiewach nawrotowych lokalnych zmian skórnych odchodzi się od ich wycinania. Lepiej sprawdza się w tym wypadku lokalna chemioterapia i leczenie biologiczne.

Chemioterapia w hipertermii

Stosujemy ją przy rozległych przerzutach miejscowych (in transit) w zakresie kończyn. Wykorzystywana tutaj metoda to tzw. HILP, czyli izolowany hipertermiczny przepływ przez kończynę o temp. 39–40 stopni Celsjusza. Polega ona na założeniu na kończynę pacjenta specjalnej opaski uciskowej (stazy) i podaniu leku – zazwyczaj melfalanu, blokującego podziały komórkowe – donaczyniowo. Staza zapobiega przedostawaniu się farmaceutyku do innych części ciała i pozwala na jego lokalne działanie – niszczenie czerniaka. Zanotowana odpowiedź u chorych wynosiła 58%, a więc wyniki leczenia są naprawdę zadowalające.

Jeżeli chodzi o metody chemioterapii i radioterapii, poza przypadkiem przedstawionym powyżej skuteczność jest bardzo mała. Czasami stosujemy je w leczeniu zmian głowy i szyi, w przypadku choroby w stadium uogólnionym. Nieznaczne efekty w terapii choroby rozsianej może przynieść podanie dakarbazyny lub ipilimumabu. W leczeniu uzupełniającym stosowany jest głównie interferon alfa-2b (immunoterapia). Wskazaniami do takiej terapii są: czerniak w stadium II, obecność mikroprzerzutów w węźle wartowniczym oraz owrzodzenie na powierzchni zmiany nowotworowej.

Zapamiętaj: Czerniak skóry jest najzłośliwszym nowotworem skóry - rozwija się z melanocytów (komórek barwnikowych).

Czerniaki u osób z mutacjami genetycznymi

Czerniaki niezwiązane z ekspozycją na promieniowanie UV stwarzają dodatkowe możliwości terapeutyczne. Zmutowany gen np. BRAF można zahamować podając odpowiedni lek będący jego inhibitorem (wemurafenib, dabrafenib), czyli zmniejszający ilość produktu powodującego niekontrolowane podziały komórkowe oraz wzrost. Terapia jest stosunkowo nowa, ale ciągle doskonalona. Starsze leki z tej grupy zwiększają ryzyko rozwoju innych nowotworów skóry, mogą powodować choroby z autoagresji, jednak ich młodsze odpowiedniki wykazują już zdecydowanie mniej działań niepożądanych.

W związku z tym, że czerniak jest nowotworem złośliwym wszyscy pacjenci, którym postawiona została taka diagnoza muszą pamiętać o regularnych kontrolach nawet po skutecznym zakończeniu leczenia. Choroba bowiem może nawrócić.