Wyjeżdżając na wakacje, szczególnie do krajów tropikalnych, zawsze należy pamiętać o odpowiednim przygotowaniu. Niezwykle ważne jest, aby mieć świadomość na temat chorób występujących na danym obszarze. Jedną z najbardziej znanych chorób tropikalnych, o której słyszał niemal każdy, jest malaria. Co roku na świecie stwierdza się ponad 200 mln zachorowań oraz około 3 mln zgonów z powodu tej parazytozy (choroby wywołanej przez pasożyta). Dlatego tak niezwykle ważne jest, aby wiedzieć jak najwięcej na jej temat.
Czym jest malaria?
Malaria jest tropikalną chorobą pasożytniczą, wywołaną przez zarodźca (plasmodium). Pasożyt przenoszony jest na człowieka przez komara widliszka. Malarię u ludzi wywołuje 5 gatunków zarodźca: sierpowaty (P. falciparum), owalny (P.ovale), ruchliwy (P.vivax), pasmowy (P.malariae) oraz małpi (P. knowlesi). 80% przypadków zachorowań wywołanych jest przez Plasmodium ovale. U 15% pacjentów stwierdza się obecność Plasmodium falciparum. Ten gatunek pasożyta wiąże się z największą śmiertelnością – około 90%. Szczególnie narażone są dzieci poniżej 5. roku życia, kobiety w ciąży oraz osoby z obniżoną odpornością.
Malaria – występowanie
Głównym obszarem występowania malarii jest Afryka Subsaharyjska – czyli tereny położone na południe od Sahary. Dość dużo zachorowań stwierdza się również w obrębie Oceanii. Do obszarów malarycznych zalicza się również niektóre regiony Azji, Ameryki Środkowej oraz Ameryki Południowej.
Zapamiętaj: Do zakażenia zarodźcem malarii dochodzi w wyniku ukłucia człowieka przez samicę komara widliszka. W ten sposób jedna z form pasożyta dostaje się do krwioobiegu, a wraz z krwią dociera do wątroby.
W Europie coraz więcej przypadków zachorowań stwierdza się w Grecji. Łącznie malaria występuje w ponad 100 krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej. Jest to spowodowane tym, że komary przenoszące zarodźca rozwijają się najlepiej przy średniej temperaturze 16-33 stopni C i przy dość dużej wilgotności powietrza. W konsekwencji malarii nie stwierdza się na terenach górskich, gdzie panuje znacznie surowszy klimat. Choroba najczęściej jest diagnozowana na wsi, znacznie rzadziej w obrębie dużych miast. Komary przenoszące pasożyta aktywne są od zmierzchu do świtu i to właśnie wtedy może dojść do zakażenia. W literaturze opisano również przypadki zachorowania na malarię wśród pracowników lotnisk i portów (w krajach Europy i Ameryki Północnej). Wynika to z przetransportowania insektów wraz z zarodźcem na pokładzie samolotów i statków.
Malaria – objawy
Okres wylęgania pasożyta (okres, kiedy pasożyt wniknął do organizmu człowieka, ale nie pojawiły się jeszcze żadne objawy) wynosi od 12-30 dni. Po tym okresie pojawiają się mało swoiste objawy: wysoka gorączka – nawet powyżej 40 st. C, dreszcze, bóle głowy, uczucie zmęczenia, bóle brzucha, nudności i wymioty. W przypadku niektórych gatunków Plasmodium wysoki wzrost temperatury pojawia się cyklicznie, co 48h (Plasmodium vivax) lub co 72h (Plasmodium ovale). W tych przypadkach chorobę nazywa się odpowiednio trzeciaczką i czwartaczką. Jednak w literaturze coraz rzadziej opisuje się taki regularny przebieg malarii. Najczęściej napady gorączki są nieregularne, a niekiedy może się ona utrzymywać przez cały okres trwania choroby. W wyniku rozpadu krwinek czerwonych dochodzi do rozwoju niedokrwistości, białkomoczu, a także żółtaczki. Powiększeniu ulega również wątroba oraz śledziona. Malaria wywołana przez Plasmodium falciparum charakteryzuje się najcięższym przebiegiem (nazywana jest malarią złośliwą). Wiąże się ona z występowaniem ciężkich powikłań oraz wysoką śmiertelnością. W przypadku tej postaci choroby może dojść do rozwoju: śpiączki, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, ciężkiej niedokrwistości, skazy krwotocznej, ostrej niewydolności nerek, czy nawet ostrej niewydolności krążeniowo-oddechowej i wstrząsu.
Malaria – przyczyny
Do zakażenia zarodźcem malarii dochodzi w wyniku ukłucia człowieka przez samicę komara widliszka. W ten sposób jedna z form pasożyta dostaje się do krwioobiegu, a wraz z krwią dociera do wątroby. W hepatocytach (komórkach wątroby) pasożyt rozwija się około 1-3 tygodni, w tym okresie nie jest wykrywalny we krwi. Niektóre gatunki Plasmodium (P. vivax, P. ovale) mogą pozostać w komórkach wątroby w uśpionej formie przez bardzo długi czas, a choroba może się rozwinąć nawet po 2 latach. Następnie pasożyt przedostaje się ponownie do krwi, gdzie wnika do erytrocytów (krwinek czerwonych). Tam przechodzi dalszy cykl rozwojowy, co w konsekwencji prowadzi do rozpadu krwinek i niedokrwistości. Podczas kolejnego ukłucia przez komara zarodziec wnika do przewodu pokarmowego owada, gdzie dalej się rozwija. Następnie pasożyt przedostaje się do aparatu ślinowego widliszka, skąd z łatwością może przeniknąć do krwi człowieka i cykl rozwojowy rozpoczyna się od nowa. Do zakażenia malarią może również dojść podczas transfuzji krwi, transplantacji narządów, przez zanieczyszczony sprzęt medyczny oraz z matki na płód – przez łożysko.
Malaria – diagnostyka
Malarię należy podejrzewać u każdej osoby, która wróciła ze strefy tropikalnej i u której pojawiła się gorączka. W tym przypadku konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki mającej potwierdzić obecność zarodźca we krwi pacjenta. Przede wszystkim wykonuje się rozmaz krwi obwodowej w celu uwidocznienia pasożyta w obrębie krwinek czerwonych. Diagnostykę można poszerzyć o badania mające na celu zidentyfikować materiał genetyczny oraz antygeny (białka obecne w obrębie pasożyta) zarodźca. Na obszarach występowania malarii w pierwszej kolejności wykonuje się szybkie testy diagnostyczne, w przypadku dodatniego wyniku wykonuje się rozmaz krwi obwodowej. W przypadku zachorowania na malarię stwierdza się następujące nieprawidłowości: niedokrwistość, obecność hemoglobiny w moczu oraz podwyższony poziom aminotransferaz wątrobowych (enzymy wątrobowe, ich poziom wzrasta w wyniku uszkodzenia komórek wątroby).
Malaria – leczenie
W przypadku zachorowania na malarię prowadzi się terapię złożoną, składającą się z co najmniej dwóch preparatów. Najczęściej jest to pochodna artemizyny w połączeniu z lekiem przeciwmalarycznym należącym do innej grupy (pochodne pirymidyny, czy biguanidu). U mieszkańców stref endemicznych (obszarów występowania malarii) przebieg choroby jest znacznie łagodniejszy. Wynika to z częstego narażenia na pasożyta. W konsekwencji przy kolejnym wniknięciu zarodźca do krwi reakcja układu odpornościowego jest bardzo szybka. Osoby pochodzące z krajów, w których malaria nie występuje na co dzień, po zachorowaniu zawsze powinny być leczone w kierunku ciężkiej postaci choroby.
Czy wiesz że: malaria występowała na terenie Polski w XIX i w pierwszej połowie XX wieku? Dopiero w 1968 roku nasz kraj został uznany przez WHO wolnym od tej tropikalnej choroby!
W przypadku wyjazdów do strefy malarycznej najważniejsza jest odpowiednia profilaktyka. Aby zapobiec zakażeniu prewencyjnie można przyjmować odpowiednie medykamenty: antybiotyk – doksycyklinę lub preparat złożony o nazwie Malarone. W pierwszym przypadku lek należy zacząć przyjmować 7 dni przed wyjazdem, w drugim okres ten jest krótszy i wynosi 2 dni. Ze względu na obecność pasożyta w komórkach wątroby chemioprofilaktykę należy kontynuować po powrocie ze strefy malarycznej: doksycyklinę przez 30 dni, natomiast Malarone przez tydzień.
Dotychczas nie opracowano skutecznej szczepionki przeciw malarii. W przypadku zachorowania niezwykle ważne jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia. Niezdiagnozowana malaria może doprowadzić do bardzo ciężkich powikłań, a nawet zgonu. W przypadku wyjazdów do krajów strefy tropikalnej zawsze należy pamiętać o odpowiedniej profilaktyce: stosowaniu repelentów, moskitier, noszeniu ubrań z długimi rękawami oraz prewencyjnym przyjmowaniu leków. Jednak żadna z tych metod nie jest w stanie w 100% uchronić nas przed zachorowaniem. Dlatego należy pamiętać, że jeżeli po pobycie w strefie malarycznej pojawi się u nas gorączka, niezwłocznie powinniśmy zgłosić się do lekarza.