Stan nagromadzenia nadmiernej ilości kwasu solnego w żołądku potocznie nazywany jest jego nadkwasotą. Kwas solny zostaje wydzielany wraz z sokami trawiennymi przez gruczoły okładzinowe, znajdujące się w wewnętrznej błonie śluzowej żołądka. Następstwem ich nadmiernej aktywności jest niefizjologiczne obniżenie się stężenia pH (poniżej 1–2,5) panującego w żołądku. Dochodzi wówczas do zachwiania równowagi pomiędzy ilością substancji o charakterze zobojętniającym a stężeniem kwasu solnego [1].
Nadkwasota żołądka – objawy
Najczęstsze dolegliwości wynikające z potocznie zwanej nadkwasoty żołądka dotyczą przewodu pokarmowego. Głównymi objawami omawianego zjawiska są m.in. bóle w okolicy jamy brzusznej o różnym nasileniu, nudności czy skłonność do wymiotów. Ponadto subiektywnemu odczuciu często towarzyszy zgaga (pieczenie za mostkiem), która może prowadzić do powstania poważniejszego stanu chorobowego, jakim jest. refluks przełykowo- żołądkowy [2].
Warto wspomnieć, że objawy kliniczne spowodowane nadmierną ilością kwasu solnego nie należą do dolegliwości swoistych. Z tego powodu nie zawsze możliwe jest postawienie jednoznacznej diagnozy. Ból w okolicach jamy brzusznej może być następstwem wielu przyczyn (np. dyspepsji, nieżytu żołądka, choroby wrzodowej, refleksu przełykowo-żołądkowego) albo przewlekłego zapalenia i wielu innych. Ostateczna diagnoza powinna być potwierdzona wynikami specjalistycznych badań [1].
Nadkwasota żołądka – przyczyny
Według niektórych danych literaturowych, jedną z przyczyn uczucia „nadkwasoty” jest zachwianie równowagi pomiędzy zdolnością ochronną śluzu a działaniem proteolitycznym (tz. rozkładającym białko przez rozerwanie wiązania peptydowego) niektórych składników soku żołądkowego. Co więcej, jednocześnie osłabia się produkcja składników neutralizujących.
Według innych autorów, uczucie nadkwasoty spowodowane jest zazwyczaj patofizjologiczną kurczliwością przełyku i żołądka. W efekcie dochodzi do cofania się treści pokarmowej. Przemieszczające się soki trawienne wraz z kwasem solnym, podrażniają błonę śluzową przewodu pokarmowego.
Warto wspomnieć, iż liczne doniesienia sugerują, że zwiększona ilość soku żołądkowego jest także następstwem działania na ustrój tzw. czynników naporu. Związane są one z psychologicznymi aspektami oraz środowiskiem w którym żyjemy. Głównym czynnikiem naporu wyzwalającym nadsoczność i nadkwaśność jest stres.
Nie mniej ważną przyczyną uczucia nadkwasoty jest nieodpowiedni sposób odżywiania. Dieta bogata w wysoko przetworzone produkty i uboga w błonnik pokarmowy predysponuje do „nadkwasoty”. Wśród innych bodźców mogących generować objawy, możemy wyróżnić stres i inne czynniki psychologiczne. Istnieją także pewne przesłanki ku temu, iż za problem „nadkwasoty” odpowiadają osobnicze właściwości błony śluzowej. Według niektórych badań, część z nich może być uwarunkowana genetycznie [3, 1].
Nadkwasota żołądka – leczenie
Modyfikacja stylu życia, w tym głównie diety, powinna być pierwszym etapem leczenia choroby. Następnym podejmowanym krokiem jest zazwyczaj wprowadzenie odpowiedniej farmakoterapii. W przypadku przewlekle występującej „nadkwasoty,” u pacjentów stosuje się leki zmniejszające aktywność trawienną soku żołądkowego tzw. inhibitory pompy protonowej – IPP (tj. Esomeprazol, Lanzoprazol, Omeprazol, Pantoprazol, Rabeprazol, Tenatoprazol).
W niektórych przypadkach osoby borykające się z „nadkwaśnością” żołądka decydują się na stosowanie leków alkalizujących. Niestety ww. farmaceutyki zmniejszają tylko chwilowo nasilenie objawów. Co więcej po niektórych lekach alkalizujących (np. po węglanie wapnia, wodorowęglanie wapniowym czy magnezowym) po powrocie pH żołądkowego do wyjściowo niskich wartości, następuje jeszcze bardziej wzmożone wydzielanie kwasu solnego. Zjawisko to spowodowane jest bezpośrednim pobudzeniem gastryny przez powstałe sole (np. chlorek wapnia czy magnezu). Z powyższych względów tego typu farmaceutyki stosowane są tylko doraźnie. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż należy odczekać godzinę przed ich zastosowaniem w przypadku ówczesnego zażycia IPP (inhibitorów pompy protonowej). Leki te uważane są za najkorzystniejsze, dzięki temu, iż wykazują wysoką skuteczność w początkowej fazie leczenia objawów. Okazuje się, że takie działanie znacznie skraca czas choroby. Podobne, lecz słabsze działanie, wykazują farmaceutyki, które działają poprzez blokowanie receptorów histaminowych (cymetydyna , ranitydyna, famotydyna, roksatydyna, nizatydyna). Ze względu na słabszą aktywność są jednak zdecydowanie rzadziej stosowane. [1].
Powszechnie stosowaną metodą łagodzenia uczucia „nadkwasoty” są naturalne środki. Ciekawe badanie zostało opublikowane w „Journal of Clinical Psychopharmacology”. Okazało się, że regularnie stosowany rumianek pospolity (Matricaria chamomilla) u pacjentów z refluksem, jak i nadprodukcją kwasu, łagodził napięcie nerwowe układu pokarmowego i związaną z nim nadkwasotę. Dzięki takiemu działaniu zastosowanie rumianku może być pomocne w szczególności wśród pacjentów, u których główną przyczyną objawów wydają się być czynniki stresogenne. Na uwagę zasługuje fakt, iż według autorów zastosowanie naparów z rośliny znacznie hamowało wydzielanie nadmiernej ilości soku żołądkowego [4].
Jednym z najpopularniejszych środków stosowanych na bóle żołądka i problemy trawienne jest szeroko znany napar z liści mięty pieprzowej. Zawiera w swoich liściach metanol (ok. 50% całego olejku) oraz menton (20%), o działaniu znieczulającym i łagodzącym podrażnienie błon śluzowych. Co ciekawe, kluczowe działanie mentolu wiąże się z mechanizmem blokowania kanałów wapniowych w tkankach mięśniowych, niosąc ulgę w napięciach mięśni gładkich przewodu pokarmowego [ 5]. Okazuje się, jednak, iż w nadmiarze ww. substancje zawarte w mięcie pieprzowej działają niekorzystnie, podrażniając śluzówkę żołądka.
Dieta przy nadkwasocie żołądka
W celu złagodzenia „nadkwasoty” żołądka zalecana jest dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego. Zadaniem tego modelu dietoterapii jest nie tylko dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych, lecz także zneutralizowanie soku żołądkowego, bądź ograniczenie jego wydzielania.
W przypadku wzmożonego stanu chorobowego zaleca się całkowicie wyeliminowane mocnych wywarów z mięsa i kości oraz silnie aromatycznych warzyw. Podobnie jak w podstawowej diecie łatwostrawnej, również w tym przypadku nie dopuszcza się spożywania potraw smażonych na tłuszczu oraz podprawiania zup i sosów mąką czy śmietaną.
Potwierdzone oddziaływanie łagodzące i stabilizujące pH w żołądku mają mleczne napoje fermentowane (maślanka, kefir, jogurt naturalny). Produkty te wykazują zdolność hamowania produkcji kwasu solnego oraz opróżniania żołądka.
Ze względu na wzmożoną produkcję soków trawiennych po spożyciu surowych warzyw i owoców zaleca się, aby zmniejszyć ich ilość w diecie. Warto podkreślić, iż ww. produkty są głównym źródłem kwasu askorbinowego. W związku z powyższym, osoby ograniczające ich podaż pacjenci są szczególnie narażeni na jego niedobory. W związku z tym dobrym rozwiązaniem jest wkomponowanie w dietę produktów charakteryzujących się wysoką zawartością witaminy C w składzie (np. przetarte truskawki, nać pietruszki, brokuły, brukselki)
Nie sposób nie wspomnieć, iż substancje zawarte niektórych w spożywanych produktach, tzw. metyloksantyny pokarmowe, pobudzają wydzielanie kwasu solnego oraz pepsyny w żołądku. Do ww. produktów zaliczamy głównie mocną kawę i większość rodzajów herbat..
Ponadto produkty takie jak: cytrusy, ostre przyprawy, kawa czy alkohol zwiększają objętość kwasu solnego. W związku z tym, w czasie wzmożenia objawów rekomenduje się całkowitą rezygnację z ww. produktów.
Należy podkreślić, iż osoby borykające się z “nadkwasotą” żołądka powinny wyjątkowo ostrożnie podchodzić do spożycia alkoholu.
Rozpatrując zalecenia, należy wziąć pod uwagę konsystencję i temperaturę posiłków. Istotne jest, aby zapobiegać podrażnieniom mechanicznym, chemicznym i termicznym błony śluzowej żołądka. Zaleca się, aby posiłki nie były zbyt zimne, ani też za gorące, gdyż skrajne temperatury mogą powodować przekrwienie błony śluzowej żołądka.
Najwłaściwszą formą przygotowywania posiłków jest gotowanie w wodzie, na parze lub z zastosowaniem podciśnienia (np. w szybkowarze). Można stosować również duszenie, które jednak powinno być częściowo zmodyfikowane, poprzez zastosowanie niewielkiej ilości tłuszczu.
Ważne jest, aby w oparciu o własne nawyki żywieniowe i indywidualne doświadczenia, dążyć do ustalenia swojej własnej listy produktów dozwolonych i przeciwwskazanych.
Podsumowując, w diecie zaleca się spożywanie potraw łatwostrawnych z ograniczeniem produktów spożywczych, pobudzających wydzielanie soku żołądkowego czy spowalniających opróżnianie żołądka. Należy unikać alkoholu, szczególnie niskoprocentowego, m.in. piwa, bardziej białego niż czerwonego wina oraz drinków
z sokami owocowymi. Warto także pamiętać o odpowiedniej podaży błonnika frakcji nierozpuszczalnej oraz o dostarczeniu optymalnej ilości witaminy C.