Niewydolność nerek to choroba coraz częściej występująca w społeczeństwie. Może wynikać to z faktu, że w ostatnich latach obserwuje się większą zachorowalność np. na cukrzycę czy też otyłość, które wiążą się także z chorobami nerek. Bez wątpienia można stwierdzić, że jest to kolejna choroba zaliczana do grupy schorzeń cywilizacyjnych. Jest bardzo podstępna, często jej początkowy przebieg jest prawie niezauważalny. Jakie są główne objawy niewydolności nerek? Jak leczyć tego typu przypadłość?
Objawy niewydolności nerek
Czasami trudno zapobiegać niektórym chorobom, dlatego tak ważne jest wykonywanie badań kontrolnych. Jak wspomniano na wstępie niewydolność nerek jest chorobą atakującą z zaskoczenia. Często pierwsze symptomy chorobowe mogą być praktycznie niezauważalne. Jednak dodatkowe choroby takie jak np. otyłość, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze oraz choroby nerek w rodzinie powinny stanowić sygnał alarmowy do diagnostyki niewydolności nerek, wśród tej grupy pacjentów prawdopodobieństwo wystąpienia choroby jest znacznie wyższe.
Wyróżnia się dwa główne rodzaje niewydolności nerek: ostrą i przewlekłą. W przypadku ostrej niewydolności nerek (ONN) objawy, które mogą nas zaniepokoić to np. nudności, wymiotów, senności, uczucia osłabienia, zaburzenia rytmu serca, występuje także skąpomocz lub bezmocz, w późniejszej fazie wielomocz.
Objawy w przypadku przewlekłej niewydolności nerek (PNN) to np.:
- obrzęki,
- suchość w ustach,
- uczucie pragnienia,
- wzrost ciśnienia tętniczego,
- niedokrwistość,
- zwiększenie ilości wydalanego moczu,
- białkomocz,
- suchość i świąd skóry,
- zaburzenia widzenia,
- spadek masy ciała.
Objawy chorobowe mogą się różnić w zależności od fazy choroby w jakiej znajduje się pacjent.
Zapamiętaj: Najbardziej typowym objawem ostrej niewydolności nerek jest zmniejszona ilość oddawanego moczu.
W badaniach laboratoryjnych ważna jest zawartość mocznika i kreatyniny. Na podstawie wyniku badania stężenia kreatyniny można obliczyć współczynnik przesączania kłębuszkowego tzw. GFR. Parametr ten pozwala na ocenę stopnia zaawansowania przewlekłej niewydolności nerek. Wyróżnia się chorobę nerek z prawidłowym GFR, wczesną PNN, umiarkowaną PNN, ciężką PNN oraz schyłkową niewydolność nerek. Należy pamiętać jednak, że wynik kreatyniny zależy nie tylko od sprawności nerek, ale także od czynników takich jak np. wiek i płeć. Taki podział ułatwia m.in. dobranie odpowiedniego leczenia dla chorego.
Bardzo istotne jest postawienie odpowiedniej diagnozy. Należy podkreślić, że objawy mogące pojawiać się w przebiegu niewydolności nerek są niespecyficzne, mogą one występować także w innych jednostkach chorobowych. Z tego względu rozpoznanie choroby powinno opierać się na występujących objawach klinicznych, a także badaniach laboratoryjnych (np. kreatynina, mocznik, obliczony współczynnik GFR, ocena gospodarki wodno-elektrolitowej itp.).
Przyczyny niewydolności nerek
Przyczyny niewydolności nerek mogą być różne i często zależą także od rodzaju choroby. W przypadku ostrej niewydolności nerek (ONN) stosuje się podział ze względu na przyczynę. Można tutaj wyróżnić postać:
- przednerkową – nerki nie są dostatecznie ukrwione, taka sytuacja najczęściej jest wynikiem krwotoku, niewydolności serca, czy też odwodnienia;
- nerkową – przyczyną jest uszkodzenie miąższu nerek, może być wynikiem działania czynników toksycznych np. niektóre leki, alkohol metylowy;
- pozanerkową – jest to rodzaj ONN spowodowany niedrożnością, np. w wyniku zablokowania dróg moczowych kamieniem lub poprzez ucisk na drogi moczowe np. przez nowotwór.
W przypadku przewlekłej niewydolności nerek przyczynę najczęściej stanowią nefropatie pojawiające się w przebiegu innych chorób cywilizacyjnych.
- nefropatia cukrzycowa – w wyniku cukrzycy dochodzi do zmian w obrębie kłębuszka nerkowego, co jest w pewnym stopniu odpowiedzialne za upośledzenie czynności nerek;
- nefropatia nadciśnieniowa – dotyczy ona naczyń wewnątrznerkowych międzypłatowych i doprowadzających tętniczek kłębuszków nerkowych;
- nefropatia polekowa – może występować w wyniku długotrwałego stosowania np. leków przeciwbólowych;
- choroby nerek – może obejmować kłębuszkowe i śródmiąższowe zapalenie nerek, ale także stwardnienia naczyń nerek, czy też choroby warunkowane genetycznie np. zwyrodnienie nerek.
Leczenie niewydolności nerek
Leczenie niewydolności nerek obejmuje w zależności od rodzaju oraz stopnia zaawansowania choroby, terapię farmakologiczną, dietoterapię, leczenie nerkozastępcze oraz przeszczep nerki.
Leczenie farmakologiczne w dużym stopniu zależy od przyczyny występującej niewydolności nerek. Leki powinny być dobierane do chorób współistniejących. Niezbędne jest także kontrolowanie ciśnienia tętniczego. W badaniach obserwacyjnych stwierdzono bezpośrednią korelację między wartościami ciśnienia tętniczego, a rozwojem PChN. Leki takie jak inhibitory konwertazy angiotensyny i sartany nie tylko wpływają na obniżenie ciśnienia, ale także niezależnie spowalniają progres choroby i zmniejszają białkomocz. Nie powinny być jednak stosowane u chorych z ostrym uszkodzeniem nerek. W przypadku występującej niedokrwistości podaje się również m.in. hormon – erytropoetynę. Do leczenia powinny zostać włączone preparaty witaminy D.
Czy wiesz że: prawdopodobnie na niewydolność nerek cierpi ponad 600 mln mieszkańców globu?
Pacjenci, u których występują choroby nerek często mają niedobór witaminy D, której niedobór negatywnie wpływa na strukturę i funkcjonowanie nerek. Dodatkowo suplementacja tą witaminą może zmniejszać ryzyko zaburzeń gospodarki elektrolitowej nerek. Chorzy na niewydolność nerek, zwłaszcza w późniejszych stadiach, odczuwają bóle. W związku z tym mogą być stosowane leki przeciwbólowe np. niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), leki opioidowe takie jak: metadon, fentanyl, kodeina czy też morfina (morfinę stosuje się, gdy pacjent odczuwa ból o najwyższym stopniu). Bardzo ważny jest odpowiedni dobór leków oraz dawkowanie, a także stosowanie ich bardzo ostrożnie z uwagi na ograniczone funkcjonowanie nerek. Terapia powinna uwzględniać m.in. farmakokinetykę leku, stan pacjenta oraz współczynnik filtracji kłębuszkowej.
Kolejną metodą jest tzw. leczenie nerkozastępcze, czyli dializa. Dializa w większości przypadków wprowadzana jest u pacjentów w 5 stadium niewydolności nerek (GFR 15 mililitrów na minutę (ml/min). Celem tego rodzaju terapii jest usunięcie wody oraz substancji, które u zdrowej osoby są wydalane z moczem. Dzięki kontrolowanym warunkom dializy możliwe jest regulowanie gospodarki elektrolitowej i kwasowo-zasadowej, a także zapobieganie powikłaniom choroby. Wyróżnia się:
- hemodializę – metoda polega na oczyszczaniu krwi pacjenta ze zbędnych i szkodliwych substancji. Odbywa się to na zasadzie dyfuzji przez błonę półprzepuszczalną, zgodnie z różnicą stężeń z krwi pacjenta do płynu do dializy. Sprzęt wykorzystywany do tego rodzaju dializy to tzw. sztuczna nerka;
- dializę otrzewnową – krew osoby chorej jest oczyszczana z produktów przemiany materii z wykorzystaniem otrzewnej, która pełni rolę błony półprzepuszczalnej, z kolei funkcję zbiornika do dializy pełni jama otrzewnej. Płyn dializacyjny jest wprowadzany do jamy otrzewnej przy pomocy specjalnego cewnika. Płyn ten należy wymieniać 3–5 razy na dobę. Zabieg jest zwykle wykonywany w domu samodzielnie przez pacjenta.
W fazie schyłkowej niewydolności nerki leczeniem z wyboru jest przeszczep. To rozwiązanie nie tylko poprawia komfort życia uwalniając pacjenta od dializ, ale także długość życia osób po transplantacji nerki jest znacząco dłuższa niż u pacjentów poddawanych dializie.
Dieta w niewydolności nerek
Dieta powinna stanowić nieodłączny element leczenia niewydolności nerek. Jest ona niezwykle istotna, z uwagi na fakt, że może znacząco spowolnić rozwój choroby oraz oddalić dializę. Podstawową zasadą diety w niewydolności nerek jest ograniczenie ilości spożywanego białka. Dieta bogatobiałkowa wykazuje działanie niekorzystne, ponieważ w wyniku metabolizowania białka powstaje kreatynina i mocznik. Gdy nerki są niewydolne dochodzi do kumulowania się tych związków w organizmie, co prowadzi do toksemii. Ilość spożywanego białka w początkowej fazie choroby powinna być zbliżona do ogólnych zaleceń dla populacji osób zdrowych (0,8–1 g białka/kg masy ciała), natomiast w kolejnych etapach spożycie białka powinno być ograniczone bardziej restrykcyjnie.
W ustaleniu odpowiedniej podaży białka bierze się pod uwagę czynniki, takie jak stężenie kreatyniny i mocznika w osoczu krwi oraz współczynnik przesączania kłębuszkowego. W stadium wyrównanej niewydolności (GFR 59–30 ml/min) zalecane jest spożywanie białka na poziomie 0,6–0,8 g białka/kg masy ciała. W skrajnych przypadkach restrykcje mogą być jeszcze większe 0,3–0,6 g białka/kg masy ciała. Należy zwrócić szczególną uwagę na fakt, iż 50% spożywanego białka powinno być pełnowartościowe. Pacjenci poddawani dializie powinni mieć z kolei zapewnioną większą podaż białka na poziomie 1–1,2 g białka/kg masy ciała. Ponadto istotne jest ograniczenie spożywania produktów spożywczych o wysokiej zawartości pierwiastków takich jak:
- Fosfor – jego nadmiar powoduje spadek stężenia wapnia we krwi – wytrącają się sole wapniowo-fosforowe, które mogą odkładać się w organizmie w postaci złogów w naczyniach krwionośnych, mięśniu sercowym i mięśniach. Wysoka zawartość fosforu w organizmie sprzyja także powstawaniu osteoporozy. Nerki nie są w stanie sukcesywnie usuwać nadmiaru fosforu, z tego względu należy ograniczać produkty takie jak np. podroby, pieczywo razowe, sery żółte, napoje gazowane, wędliny.
- Sód – zaleca się spożywanie 1–3 g soli na dobę, należy ograniczyć produkty takie jak pieczywo, wędliny, sery, dania przetworzone o wysokiej zawartości soli.
- Potas – w początkowej fazie choroby z uwagi na większą ilość wydalanego moczu powinno się stosować dietę bogatą w potas. Jednak, gdy czynność nerek jest znacznie ograniczona stosuje się dietę ubogopotasową, ograniczającą produkty takie jak owoce i warzywa (przede wszystkim: banany, awokado, suszone owoce np. figi, morele, a także kiwi, pomidory, ziemniaki, rośliny strączkowe), kasze, przeciery pomidorowe, orzechy. Stosowane są techniki, które pozwalają zmniejszyć ilość potasu w diecie np. przez wielokrotne płukanie, gotowanie w dużej ilości nieosolonej wody, rozdrabnianie, wymiana wody w trakcie gotowania.
W trakcie stosowania tak restrykcyjnej diety mogą pojawić się u pacjenta niedobory pokarmowe, w związku z tym można rozważyć suplementację witaminą D, witamin z grupy B, wapnia i żelaza. Ważnym aspektem jest także spożywanie prawidłowej ilości płynów. Jest to zależne od ilości wydalanego przez pacjenta moczu. W początkowym stadium choroby zalecane jest spożywanie dość dużej ilości płynów, ze względu na zwiększone wydalanie moczu. W tym okresie, ale także w okresie, gdy pacjent wydala mało moczu można zastosować zasadę polegającą na dodaniu do dobowej ilości oddanego moczu 500 ml płynów (nadmiar jest tracony z kałem, potem, oddychaniem).
Niewydolność nerek to choroba postępująca, która często rozwija się bez specyficznych objawów. Przyczyny choroby mają różne źródła, a choroba często współtowarzyszy innym chorobom cywilizacyjnym. Bardzo ważne jest stosowanie odpowiednio dobranej terapii leczniczej, która powinna zależeć m.in. od stadium rozwoju choroby. Przestrzeganie odpowiedniej diety jest bardzo istotne, dzięki stosowaniu odpowiednich zasad można w dużym stopniu wpłynąć na hamowanie rozwoju niewydolności nerek.