Zakażenia układu moczowego należą do jednych z najczęstszych infekcji. W warunkach prawidłowych drogi moczowe powyżej pęcherza moczowego są wolne od bakterii. Do kolonizacji bakteriami dochodzi łatwiej u kobiet z racji uwarunkowań anatomicznych. Czy zapalenie pęcherza moczowego jest groźne? Jak je leczyć? U kogo zdarza się najczęściej?
Co to jest zapalenie pęcherza moczowego?
Drogi moczowe człowieka obejmują miedniczki nerkowe wyprowadzające mocz z nerek, moczowody uchodzące do pęcherza, pęcherz moczowy oraz cewkę moczową. Zdecydowana większość zakażeń układu moczowego (ZUM) dotyczy zapaleń pęcherza moczowego. W przypadku ZUM u kobiet, wywołanego typowymi patogenami (np. bakterią E. coli), mówimy o niepowikłanym zakażeniu. Niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego nie wymaga pogłębionej diagnostyki i jest względnie częstą infekcją. Nawet nieleczone zapalenia pęcherza moczowego przebiegają zwykle bez powikłań.
Ryzyko ewentualnych powikłań wzrasta u osób z wadami anatomicznymi układu moczowego, cukrzyków, osób starszych oraz z upośledzoną odpornością. W przypadku mężczyzn z objawami ZUM wskazana jest konsultacja lekarska. U 10 do 20% kobiet występują nawracające zapalenia pęcherza moczowego. Przyczyny są takie same jak w niepowikłanym zapaleniu pęcherza moczowego.
Objawy zapalenia pęcherza
Objawy mogą być skąpo wyrażone. W obrazie klinicznym stwierdza się:
- bolesność podczas oddawania moczu,
- ból w okolicy nad spojeniem łonowym,
- rzadziej nietrzymanie moczu.
W badaniach laboratoryjnych stwierdza się leukocyturie (krwinki białe w moczu), bakterie, czasami krwiomocz. Nieleczone zapalenie trwa od kilku do kilkunastu dni. Poszerzona diagnostyka w formie posiewu moczu i badań obrazowych nie jest rutynowo zalecana. Wykonuje się ją w przypadku braku odpowiedzi na leczenie lub nawrotu w czasie od 1 do 4 tygodni. W przypadku zapaleń powikłanych obraz kliniczny zwykle nie różni się od typowych zapaleń, choć w skrajnych i rzadkich przypadkach mogą wystąpić objawy uogólnionego zakażenia np.:
- przyspieszony oddech,
- przyspieszona akcja serca,
- zaburzenia świadomości itp.
Powikłane zakażenie można najczęściej podejrzewać u mężczyzn, kobiet w ciąży, cukrzyków, osób z wadami powodującymi problemy z odpływem moczu, cierpiących na kamicę moczową. Brak jest charakterystycznych objawów powikłanego zapalenia. Wskazana jest wizyta u lekarza. Leczenie zakażenia nie różni się znacząco, a jedynie powinna zostać dokonana próba usunięcia lub wyrównania czynnika mogącego odpowiadać za wikłanie się zakażenia.
Przyczyny zapalenia pęcherza
Jak już wspomniano, główną przyczyną zapalenia pęcherza są uwarunkowania anatomiczne. Cewka moczowa u kobiet jest krótsza niż u mężczyzn oraz uchodzi w okolicy przedsionka pochwy oraz odbytu. Sprzyja to przedostawaniu się bakterii drogą cewki moczowej do pęcherza moczowego i dalszych dróg moczowych. Ryzyko rozwoju zakażenia zwiększa się w przypadku obecności dodatkowych czynników sprzyjających kolonizacji i rozrostowi bakterii. Zaliczamy do nich:
- Wady anatomiczne dróg moczowych np. w postaci przeszkód w odpływie moczu.
- Ciążę – zmiany w składzie moczu sprzyjają bakteriom.
- Przerost prostaty.
- Zaburzenia odporności.
- Cukrzycę.
- Kamicę moczową.
Leczenie zapalenia pęcherza
Nawet nieleczone zapalenie pęcherza moczowego ustępuje zwykle samoistnie, bez powikłań. Stosowanie leków, zwłaszcza tych bez recepty powinno zostać poprzedzone dokładną analizą ulotki dołączonej do opakowania leku. Stosowanie leków, choć może skrócić objawy i przynieść ulgę na dłuższą metę może stanowić niepotrzebne obciążenie dla organizmu. Postępowanie polega na leczeniu zapalenia i przeciwdziałaniu nawrotom.
W ostrym okresie leczenie polega na:
- Przyjmowaniu odpowiedniej ilości płynów.
- Przyjmowaniu leków przeciwzapalnych (np. ibuprofen) lub przeciwgorączkowych (np. paracetamol).
- Podawaniu antybiotyków – w przebiegu niepowikłanego zapalenia z wyboru stosuje się: furazydynę, kotrimoksazol, trimetoprym, fosfomycynę.
U pacjentek bez objawów nie zaleca się kontroli po leczeniu. Typowe zapalenia pęcherza ulegają z reguły samoistnemu wyleczeniu po okresie do kilku tygodni, choć zwykle są to dni, nawet bez podaży leków. Tym niemniej leki mogą przyspieszyć wyleczenie i pomóc zwalczyć nieprzyjemne objawy. Podstawą leczenia przyczynowego, czyli zwalczania zakażenia, są antybiotyki. Niektóre preparaty, często stosowanej furazydyny, są dostępne bez recepty.
Czy wiesz że: w okresie niemowlęcym częściej chorują chłopcy? W starszym wieku cewka moczowa męska ulega wydłużeniu, co sprawia, że niepowikłane ZUM w zasadzie u nich nie występują, a każdy taki epizod traktujemy jak powikłany ZUM.
Pozostałe antybiotyki dostępne są na receptę wypisaną przez lekarza. W przypadku objawów zapalenia pęcherza moczowego, braku wymienionych czynników ryzyka świadczących o wyższym ryzyku przebiegu zakażenia oraz gdy nie jest to kolejny nawrót zakażenia, można rozważyć zakup preparatu bez recepty. W takim wypadku należy uważnie przeczytać ulotkę i ściśle stosować się do podanego dawkowania.
W pozostałych przypadkach, a także w sytuacji niepowodzenia leczenia preparatem bez recepty wskazana jest konsultacja lekarska. Inne preparaty np. takie zawierające żurawinę, witaminę C, probiotyki i inne nie są skuteczne w leczeniu zapalenia. Część z nich, np. te zawierające żurawinę mają pewną udokumentowaną skuteczność w zapobieganiu zapaleń, ale nie leczeniu ich. Co więcej przyjmowanie witaminy C lub innych preparatów zakwaszających mocz łącznie z furaginą, nie jest zalecane ze względu na wzrost ryzyka jej toksyczności.
Domowe sposoby na zapalenie pęcherza
Zdecydowanie ważniejsze od leczenia zakażeń jest zapobieganie. Potrzeba systematyczności celem wyrobienia w sobie nawyków. Do takich o udowodnionej skuteczności zaliczamy:
- Picie dużej ilości wody.
- Oddawanie moczu zaraz po uczuciu parcia.
- Obowiązkowe oddawanie moczu przed snem i po każdym stosunku seksualnym.
- Unikanie stosowania środków chemicznych do kąpieli, kąpieli w wannach z hydromasażem.
Istnieją badania sugerujące, że nawracającym zakażeniom E.coli (najczęstsza przyczyna ZUM) można zapobiegać wypijając codziennie szklankę soku żurawinowego.
Zapamiętaj: Typowymi objawami zapalenia pęcherza są gorsze samopoczucie, podwyższona temperatura, utrudnione oddawanie moczu, bóle mięśni.
Jednym z efektów wywieranych przez żurawinę jest zakwaszenie moczu. Należy jednak zaznaczyć, że efekt zakwaszenia moczu nie jest głównym czynnikiem stojącym za działaniem profilaktycznym żurawiny. Ostatnie wiarygodne badania wskazują, iż rutynowe stosowanie preparatów zakwaszających mocz takich jak witamina C nie skutkowało znaczącym efektem ochronnym. Postulowanym działaniem żurawiny jest zapobieganie przyleganiu bakterii E coli do nabłonka wyścielającego drogi moczowego. Z racji tego, że bakteria ta w zdecydowanej większości powoduje zakażenia układu moczowego, picie żurawiny zmniejsza częstość zakażeń. Jak to bywa z większością tradycyjnych metod domowych, brak jest wiarygodnych danych, potwierdzonych obiektywnymi badaniami na temat ich skuteczności. W przypadku nawracających i uciążliwych objawów zakażenia układu moczowego wskazana jest konsultacja lekarska.
Podsumowując, najczęstszą formą zakażeń układu moczowego jest zapalenie pęcherza moczowego. ZUM dzielimy na niepowikłane oraz, zdecydowanie rzadsze, powikłane (ZUM u mężczyzn, u osób z wadami anatomicznymi dróg moczowych lub z upośledzoną odpornością, wywołane nietypowymi patogenami). Niepowikłane ZUM nie wymaga głębokiej diagnostyki, objawy mogą być słabo wyrażone i ustąpić nawet mimo braku leczenia.