Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – objawy, przyczyny, rokowania

Biegunka, definiowana jako oddawanie powyżej 3 luźnych stolców na dobę, jest bardzo powszechnym objawem klinicznym, towarzyszącym wielu jednostkom chorobowym i dotyczącym pacjentów z każdej grupy wiekowej. Najczęściej do jej rozwoju dochodzi na skutek zatrucia pokarmowego – biegunka trwa wówczas zwykle kilka dni i ustępuje samoistnie. Zdarza się także, że biegunka pojawia się na skutek długotrwałej antybiotykoterapii, mówimy wówczas o tzw. biegunce poantybiotykowej. Najczęściej jest ona związana z zakażeniem Clostidioides difficile, którego najcięższą manifestacją kliniczną jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit. Skąd pochodzi nazwa tego schorzenia oraz na czym polega jego leczenie?

Co to jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit?

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit (RZJ) jest to ostra choroba biegunkowa spowodowana zakażeniem bakterią Clostridioides difficile. Schorzenie to cechuje się występowaniem charakterystycznych szarożółtych tarczek (błon rzekomych) na powierzchni błony śluzowej jelita grubego, od obecności których wzięła się nazwa tej choroby. Rzekomobłoniaste zapalenie jelit uważane jest za najcięższą postać biegunki związanej z antybiotykoterapią. Na rozwój tego schorzenia szczególnie narażone są osoby w podeszłym wieku, z licznymi chorobami współistniejącymi, hospitalizowane w niedawnym czasie lub przebywające w domu opieki. Dokładna częstość występowania RZJ w populacji nie jest znana, ale C.difficile jest obecnie jednym z najważniejszych czynników etiologicznych zakażeń szpitalnych zarówno w Polsce, jak i na świecie, odpowiadając za 10-25% wszystkich biegunek poantybiotykowych.

*błony rzekome – struktury utworzone przez białka, śluz, złuszczone komórki nabłonkowe i komórki zapalne, które lokalizują się w obrębie błony śluzowej jelita grubego.

*Clostridioides difficile – bakterie rozwijające się w warunkach beztlenowych, wytwarzające spory (formy przetrwalnikowe), które umożliwiają im długotrwałe przetrwanie w środowisku zewnętrznym.

Objawy rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.
Zapisuję się

Głównym objawem choroby jest wodnista biegunka, rzadko zawierająca domieszkę krwi. Chory oddaje nawet do 30 luźnych stolców na dobę, co prowadzi do ciężkiego odwodnienia. Biegunce towarzyszy kurczowy ból zlokalizowany w podbrzuszu oraz gorączka. W badaniu fizykalnym chorego stwierdza się tachykardię (przyspieszoną akcję serca >100 uderzeń/minutę), a w badaniach laboratoryjnych znacznie podwyższony odsetek białych krwinek (świadczący o ostrym stanie zapalnym). W najcięższych przypadkach, w wyniku znacznego odwodnienia, u pacjenta może rozwinąć się wstrząs – stan zagrożenia życia, w którym na skutek utraty dużej ilości płynów (z powodu biegunki) dochodzi do niewydolności wielu narządów.

Groźnym powikłaniem rzekomobłoniastego zapalenia jelit, rozwijającym się u kilku procent chorych, jest ostre rozdęcie okrężnicy, określane mianem megacolon toxicum. Jest to groźny dla życia stan, w wyniku którego dochodzi do poszerzenia i masywnego rozdęcia pętli jelita grubego. Objawia się ono silnym bólem i wzdęciem brzucha, znacznym powiększeniem obwodu brzucha, wzmożonym napięciem i tkliwością jamy brzusznej przy dotyku oraz wysoką gorączką. W badaniu fizykalnym stwierdza się ściszenie lub całkowity zanik szmerów perystaltycznych – świadczy to o stanie bezpośredniego zagrożenia życia, gdyż na skutek ustania perystaltyki, kał i gazy nie są wydalane z organizmu, lecz gromadzą się w świetle jelita. Nagromadzenie dużej ilości treści pokarmowej może doprowadzić do pęknięcia (perforacji) jelita, która wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Rozpoznanie megacolon toxicum stawiane jest na podstawie obrazu klinicznego i przeglądowego zdjęcia rentgenowskiego (RTG) jamy brzusznej, w którym stwierdza się poszerzenie średnicy okrężnicy poprzecznej >5,5 cm.

*okrężnica – najdłuższy fragment jelita grubego, dzielący się na cztery części – okrężnicę wstępującą, poprzeczną, zstępującą oraz esowatą (esicę).

*szmery perystaltyczne – fizjologiczne zjawiska akustyczne, które są słyszalne podczas osłuchiwania jamy brzusznej i świadczą o aktywności motorycznej przewodu pokarmowego.

Przyczyny rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Przyczyną rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest zakażenie bakterią Clostridioides difficile. Warto podkreślić, że nie u każdego pacjenta zakażonego Clostridoides difficile rozwinie się rzekomobłoniaste zapalenie jelit – jest to najcięższa manifestacja kliniczna zakażenia tym patogenem. Do rozwoju RZJ predysponują następujące czynniki:

  • podeszły wiek pacjenta;
  • liczne choroby współistniejące;
  • długotrwała hospitalizacja;
  • stany obniżonej odporności np. zakażenie wirusem HIV;
  • leczenie immunosupresyjne (hamujące odpowiedź immunologiczną) np. po przeszczepie narządu.

Rezerwuarem patogenu jest najczęściej środkowisko zewnętrzne (szpitale, domy opieki długoterminowej), w którym bakterie bytują dzięki wytwarzaniu form przetrwalnikowych (wykazują one dużą odporność na temperaturę, antybiotyki i środki chemiczne). Formy przetrwalnikowe najczęściej dostają się do organizmu na drodze pokarmowej (fekalno-oralnej). C.difficile występuje również w przewodzie pokarmowym człowieka, głównie u noworodków i małych dzieci (u około 50%), ale także (w około 5%) u osób dorosłych, nie wywołując żadnych niepokojących objawów. Dokładny mechanizm rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelit nie został dokładnie poznany, ale uważa się, że głównym, najsilniej predysponującym do zakażenia czynnikiem jest długotrwała antybiotykoterapia stosowana u danego pacjenta z innych przyczyn, np. z powodu zapalenia płuc. W trakcie antybiotykoterapii dochodzi do zniszczenia naturalnej mikroflory jelitowej, a zaburzenie składu gatunkowego bakterii jelitowych sprzyja kolonizacji jelita przez patogenne szczepy C.difficile, wykazujące zdolność produkcji toksyn. Bakteria ta wytwarza toksyny A i B, które wykazują działanie wybitnie uszkadzające błonę śluzową jelita grubego. Toksyny te mają zdolność do łączenia się z receptorami zlokalizowanymi na powierzchni nabłonka jelitowego i wywoływania biegunki oraz ostrego stanu zapalnego. Toksyna A odpowiada za główne objawy kliniczne choroby, zaś toksyna B powoduje tworzenie błon rzekomych na powierzchni błony śluzowej jelita. Do rozwoju choroby niezbędna jest obecność obu toksyn oraz występowanie odpowiednich receptorów jelitowych w organizmie chorego. Co ciekawe, niemowlęta nie posiadają wyżej wymienionych receptorów jelitowych, przez co rzekomobłoniaste zapalenie jelit nie występuje w tej grupie wiekowej.

Pod względem ryzyka wywoływania biegunki poantybiotykowej, szczególnie niebezpieczne są tzw. antybiotyki o szerokim spektrum, czyli takie, które wykazują skuteczność wobec wielu różnych gatunków bakterii jednocześnie. Do antybiotyków związanych z największym ryzykiem rozwoju zakażenia C.difficile zaliczamy:

  • klindamycynę;
  • fluorochinolony;
  • cefalosporyny.

Ryzyko rozwoju zakażenia jest największe w trakcie antybiotykoterapii i stopniowo maleje od 1 do 3 miesięcy po jej zakończeniu. U większości chorych objawy występują w pierwszym tygodniu antybiotykoterapii.

Czy wiesz że:erze przed antybiotykami, za główną przyczynę rzekomobłoniastego zapalenia jelit uważano niedokrwienie jelit, do którego dochodziło podczas operacji w obrębie jamy brzusznej?

Rozpoznanie rzekomobłoniastego zapalenia jelit stawiane jest na podstawie obrazu endoskopowego (stwierdzenie w kolonoskopii obecności charakterystycznych szarożółtych, żółtawozłocistych lub miodowych tarczek – błon rzekomych) oraz potwierdzenia zakażenia Clostridioides difficile – wykrycia w kale obecności produkowanych przez nią toksyn A/B.

Leczenie rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Chory cierpiący na rzekomobłoniaste zapalenie jelit bezwzględnie powinien zostać hospitalizowany. Pierwszym i najważniejszym krokiem w leczeniu rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest odstawienie leku, który i danego pacjenta jest domniemaną przyczyną choroby. Podstawowym lekiem stosowanym w terapii rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest wankomycyna, którą należy przyjmować przez 10 dni. Zamiast wankomcyny można stosować również fidaksomycynę, a jeżeli żaden z powyższych leków nie jest dostępny – metronidazol (leczenie również trwa 10 dni). W leczeniu rzekomobłoniastego zapalenia jelit bezwzględnie nie należy stosować leków przeciwbiegunkowych hamujących perystaltykę jelit (np. loperamidu), chcemy bowiem pozbyć się z organizmu toksyn C.difficile, a nie zatrzymywać ich dłużej w świetle jelit. Niezbędnym elementem leczenia jest także wyrównywanie powstałych na skutek obfitej biegunki niedoborów wodno-elektrolitowych (dożylne przetaczanie płynów).

Leczenie ciężkiego powikłania rzekomobłoniastego zapalenia jelit – megacolon toxicum, polega na:

  • przetaczaniu dożylnym płynów w celu wyrównania zaburzeń wodno-elektrolitowych;
  • stosowaniu dożylnym glikokortykosteroidów np. prednizonu;
  • całkowitym żywieniu pozajelitowym (dożylnym);
  • stosowaniu metronidazolu lub wankomycyny.

O poprawie stanu ogólnego pacjenta świadczy zmniejszenie obwodu brzucha oraz pojawienie się perystaltyki jelitowej. Jeśli po 24-48 h nie stwierdza się poprawy, wówczas konieczne jest leczenie operacyjne – resekcja (usunięcie) fragmentu jelita grubego.

Dieta w rzekomobłoniastym zapaleniu jelit

Po opanowaniu stanu ciężkiego odwodnienia, pacjent może pić wodę niegazowaną, klarowne, czyste zupy (np. wywar z warzyw, chudy rosół) i spożywać półpłynne kleiki. Jeżeli płyny są przez pacjenta dobrze tolerowane, wówczas można stopniowo zacząć wprowadzać posiłki, początkowo o konsystencji płynnej, następnie papkowatej, a na końcu stałej. Do przykładowych pokarmów zalecanych w tym okresie zaliczamy m.in. kleik ryżowy gotowany na wodzie, galaretkę owocową, ziemniaki puree z masłem, ryż z tartą, gotowaną włoszczyzną. Dieta powinna być lekkostrawna (nie obciążać dodatkowo przewodu pokarmowego), gdyż taki sposób żywienia wspomaga regenerację błony śluzowej jelit. Po całkowitym ustąpieniu biegunki i wyleczeniu zakażenia można stopniowo powracać do sposobu żywienia sprzed zachorowania.

Rokowania przy rzekomobłoniastym zapaleniu jelit

Monitorowanie pacjenta podczas leczenia opiera się na obserwacji jego stanu klinicznego – poprawa stanu ogólnego powinna nastąpić już po pierwszych 3 dniach terapii i obejmować: ustąpienie gorączki, zmniejszenie nasilenia bólu brzucha, zmniejszenie częstotliwości oddawania stolca i normalizację poziomu białych krwinek. Ponowne pojawienie się objawów po 3-21 dniach od zakończenia leczenia sugeruje nawrót choroby. W ciężkich przypadkach, przebiegających ze wstrząsem, śmiertelność wynosi >50%. U około ¼ chorych obserwowane są nawroty zakażenia, które mogą mieć cięższy przebieg niż pierwotna choroba.

Zapamiętaj: Groźnym powikłaniem rzekomobłoniastego zapalenia jelit, rozwijającym się u kilku procent chorych, jest ostre rozdęcie okrężnicy, określane mianem megacolon toxicum.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit jest to najcięższa manifestacja kliniczna zakażenia Clostidioides difficile, charakteryzująca się występowaniem bardzo obfitej, wodnistej biegunki, gorączki oraz odwodnienia. Objawom tym towarzyszy powstawanie w obrębie jelita grubego tzw. błon rzekomych o żółtoszarym zabarwieniu, które można zaobserwować podczas kolonoskopii. Najważniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju zakażenia C.difficile, a tym samym również rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest szerokospektralna antybiotykoterapia, szczególnie z wykorzystaniem takich antybiotyków jak klindamycyna, leki z grupy cefalosporyn oraz fluorochinolonów. Podstawą terapii RZJ jest odstawienie leku, który jest domniemaną przyczyną choroby, a następnie włączenie leczenia farmakologicznego z wykorzystaniem wankomycyny, fidaksomycyny lub metronidazolu.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *