Jaki wpływ ma witamina D na funkcjonowanie organizmu? Skąd organizm pozyskuje witaminę D? Jakie stężenie D jest właściwe dla organizmu?
Właściwości witaminy D
Witamina D należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Przez wiele lat za główną jej funkcję uznawano jej rolę w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz w procesie mineralizacji kości. We krwi obecne są dwie formy tej witaminy”
- ergokalcyferol –witamina D2
- cholekalcyferol – witamina D3,
które różnią się przede wszystkim budową.
Ergokalcyferol syntetyzowany jest przez rośliny i dostarczany do organizmu człowieka wyłącznie drogą pokarmową. Cholekalcyferol, który jest pochodzenia zwierzęcego, może być dostarczany poprzez spożywany pokarm, jednakże głównym jego źródłem jest naturalna synteza w organizmie ( a dokładniej w skórze), pod wpływem działania promieniowania słonecznego. Obie te formy jednak nie posiadają żadnej aktywności biologicznej – czyli nie działają na organizm.
Obecne we krwi specjalne białko (białko wiążące witaminę D) transportuję witaminę D do wątroby, gdzie powstaje 25-hydroksycholekalcyferol (25(OH)D). To właśnie jego stężenie oznaczane jest w laboratoriach, w celu określenia poziomu witaminy D w organizmie. Następnie 25(OH)D transportowana jest z wątroby głównie do nerek (w mniejszy stopniu do przewodu pokarmowego, mięśni), gdzie powstaje aktywna forma witaminy D, czyli 1,25-dihydroksycholekalcyferol (1,25(OH)2D).
Jak wcześniej wspomniano główną funkcją aktywnej formy witaminy D jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej, poprzez pobudzanie wchłaniania fosforanów i wapnia w przewodzie pokarmowym oraz regulację wchłaniania zwrotnego wapnia w nerkach, oraz regulacja procesu mineralizacji kości.
Jednak z biegiem czasu wiele badań naukowych wykazało wielokierunkowe działanie witaminy D na organizm:
- wpływ na procesy zachodzące w komórkach mięśniowych
- wpływ na powstawanie chorób sercowo-naczyniowych
- wpływ na działanie układu nerwowego
- wpływ na działanie układu immunologicznego
- wpływ na działanie układu pokarmowego
- wpływ na działanie żeńskiego układu rozrodczego.
U ponad miliarda osób na całym świecie stężenie witaminy D nie osiąga wartości optymalnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. By zapobiec zaburzeniom równowagi fizjologicznej organizmu oraz powstawaniu chorób przewlekłych wynikających z niedoboru tej witaminy, ważnym aspektem staje się oznaczanie stężenia witaminy D w organizmie.
Skutki niedoboru witaminy D
Skutki niedoboru witaminy D w organizmie są ściśle związane z zakresem jej działania. Sam niedobór witaminy D w organizmie nie stanowi głównej przyczyny, odpowiedzialnej za powstawanie konkretnych jednostek chorobowych, jednakże zwiększa ryzyko ich powstawania.
Badania naukowe wykazały szereg nieprawidłowości, które mogą być następstwem m.in. niedoboru witaminy D w organizmie. Wśród nich należy wymieć m.in:
- zaburzenia mineralizacji kośćca (nieprawidłowy rozwój kośćca, szczególnie u małych dzieci – krzywica)
- zwiększona skłonność do infekcji
- wzrost zachorowalności na choroby o podłożu autoimmunologicznym (np. reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, stwardnienie rozsiane),
- zwiększone ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych (np. zawał serca, udar mózgu),
- zwiększone ryzyko choroby Alzheimera, Parkinsona w podeszłym wieku
- zwiększona częstość występowania chorób nowotworowych.
Skutki nadmiaru witaminy D
Fizjologicznie, jeśli witamina D w organizmie pochodzi wyłącznie ze spożywanych pokarmów oraz ekspozycji na światło słoneczne, nie jest możliwe osiągniecie poziomu świadczącego o nadmiarze tej witaminy. Zbyt długa ekspozycja skóry na promienie słoneczne skutkuje rozkładem witaminy D do nieaktywnych związków. Część magazynowana jest w tkance tłuszczowej (do dwóch miesięcy), skąd może być ponownie wykorzystana w okresie zmniejszonej syntezy.
Bardzo rzadko poziom witaminy D w organizmie wykracza poza wartości pożądane, jednak może do tego dojść w skutek nadmiernej suplementacji. Wartość witaminy D powyżej 200 ng/ml (często już powyżej 100 ng/ml) uważany jest za potencjalnie toksyczny dla organizmu. Skutkiem zbyt wysokiego poziomu witaminy D może być hiperkalcemia (zbyt wysoki poziom wapnia w organizmie) oraz hiperfosfatemia (zbyt wysoki poziom fosforanów w organizmie), którym mogą towarzyszyć objawy takie jak wymioty, nudności, nadmierna męczliwość, zaparcia, zwiększone wydalanie moczu. Natomiast w tkankach może dojść do odkładania złogów wapniowych.
Gdzie występuje witamina D?
Głównym źródłem witaminy D (prawie w 90%) w organizmie jest jej synteza skórna pod wpływem działania promieni słonecznych. Ilość wytworzonej witaminy D w skórze zależy od czasu ekspozycji na słońce, intensywności promieni słonecznych, zachmurzenia, ilości odsłoniętego ciała, stopnia zanieczyszczenia powietrza czy ilości tkanki tłuszczowej.
Składniki pokarmowe bogate w witaminę D to:
- produkty mleczne (np.masło)
- bogate w tłuszcze nienasycone ryby morskie
- tran
- grzyby.
Badanie poziomu witaminy D
Aby móc oznaczyć poziom witaminy D w organizmie należy pobrać krew żylną od pacjenta będącego na czczo. Wynik zawierający otrzymany poziom witaminy D (25(OH)D) oraz zakres wartości pożądanych można otrzymać już w ten sam dzień.
Zakres wartości referencyjnych:
- < 20 ng/ml – niedobór
- 20 – 29 ng/ml – poziom niewystarczający
- 30 – 100 ng/ml – wystarczający
- >100 ng/ml – potencjalnie toksyczny.
Z uwagi na szeroki wpływ witaminy D na funkcjonowanie ludzkiego organizmu, oznaczenie je poziomu ma na celu wykrycie osób z niskim jej poziomem. W celu zmniejszenia ryzyka powstawania wielu dolegliwości zalecana jest suplementacja witaminy D u wszystkich pacjentów z niskim jej poziomem w organizmie.