Dwunastnica to pierwsza część jelita cienkiego, jej długość to około 25 – 30 cm. Anatomicznie wyróżniamy następujące jej części: opuszkę (najszerszy odcinek), część zstępującą, część poziomą oraz część wstępującą. Główne funkcje dwunastnicy to trawienie oraz wchłanianie substancji odżywczych. Choroba wrzodowa, czyli cykliczne pojawianie się wrzodów, może dotyczyć także dwunastnicy. Warto dowiedzieć się więcej na temat tego schorzenia. Co to są wrzody dwunastnicy, jakie są jej objawy i sposoby leczenia?
Co to są wrzody dwunastnicy?
Wrzody dwunastnicy to nic innego jak orgnaniczny ubytek, który przekracza blaszkę mięśniową błony śluzowej. Histologicznie w dwunastnicy można wyróżnić trzy warstwy:
- zewnętrzną, czyli błonę surowiczą;
- środkową – błonę mięśniową;
- wewnętrzną – błonę śluzową.
Czy wiesz że: mężczyźni chorują na chorobę wrzodową dwunastnicy dwa razy częściej niż kobiety?
Choroba wrzodowa dwunastnicy dotyczy błony śluzowej i nie sięga głębiej, zaś opisywany wrzód dwunastnicy przekracza warstwę śluzową i dociera do warstwy mięśniowej. Najczęściej wrzody pojawiają się w opuszce dwunastnicy (na przedniej ścianie), czyli w jej części początkowej, nazywanej inaczej bańką dwunastnicy. Warto mieć świadomość, że choroba wrzodowa częściej dotyczy właśnie dwunastnicy, niż żołądka.
Ryc. 1 – Przewód pokarmowy z zaznaczoną dwunastnicą
Źródło obrazu: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tractus_intestinalis_duodenum.svg, Olek Remesz (wiki-pl: Orem, commons: Orem) [CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5)]
Objawy wrzodów dwunastnicy
Wrzody dwunastnicy mogą objawiać się bólem i dyskomfortem w nadbrzuszu. Charakterystyczną cechą tego bólu jest jego związek z posiłkiem. Choroba wrzodowa dwunastnicy objawia się tak zwanym “głodowym bólem brzucha”, co sprawia, że chorzy często podjadają, ponieważ posiłek zmniejsza dolegliwości bólowe. Może się to wiązać ze wzrostem masy ciała i nadwagą. Często zdarzają się także nocne bóle brzucha. Charakter bólu odróżnia wrzód dwunastnicy od wrzodu żołądka, w którym to mamy do czynienia z bólem brzucha występującym po spożyciu posiłku.
Inne objawy wrzodów dwunastnicy, które pozwalają odróżnić tę chorobą od innych to:
- puste odbijanie;
- nudności, rzadziej wymioty;
- zgaga;
- niesmak w jamie ustnej;
- wzdęcia.
Warto mieć świadomość, że choroba wrzodowa dwunastnicy może przebiegać również bezobjawowo.
Przyczyny wrzodów dwunastnicy
Istnieje wiele czynników, które mogą sprzyjać uszkodzeniu błony śluzowej dwunastnicy. Główne czynniki, które biorą udział w rozwoju choroby wrzodowej dwunastnicy, to:
Zakażenie Helicobacter pylori – do zakażenia Helicobacter pylori dochodzi drogą pokarmową. Utrzymywanie się zapalenia błony śluzowej spowodowanego przez tę bakterię prowadzi do znacznego przerostu gruczołów błony śluzowej żołądka, co skutkuje stałą nadprodukcją kwasu solnego, który uszkadza błonę śluzową żołądka, jak i dwunastnicy. Sprzyja to rozwojowi choroby wrzodowej dwunastnicy.
Stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) – popularne NLPZ, w tym często stosowana aspiryna (kwas acetylosalicylowy) prowadzą do uszkodzenia błony śluzowej dwunastnicy. Leki te zmniejszają wydzielanie prostaglandyn, które mają wpływ ochronny na błonę śluzową. Korzystny wpływ prostaglandyn wynika z hamowania wydzielania kwasu solnego. Inne leki, które potęgują niekorzystny wpływ NLPZ na błonę śluzową dwunastnicy, to: glikokortykosteroidy, niektóre leki przeciwdepresyjne (SSRI – selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny), leki przeciwzakrzepowe.
Papierosy – istnieją doniesienia, że palenie tytoniu sprzyja powstawaniu oraz spowalnia gojenie się owrzodzeń zlokalizowanych w dwunastnicy.
Stres – adrenalina i noradrenalina (hormony produkowane przez rdzeń nadnerczy) powodują zmniejszenie mikrokrążenia w błonie śluzowej dwunastnicy, co prowadzi do obniżenia jej odporności na czynniki szkodliwe.
Leczenie wrzodów dwunastnicy
Typowo stosuje się leczenie farmakologiczne – inhibitory pompy protonowej. Leki te działają poprzez hamowanie wydzielania kwasu solnego przez komórki żołądka. Zaleca się przyjmowanie tych leków rano, przed posiłkiem. Zastosowanie znajdują także leki hamujące wydzielanie kwasu solnego poprzez blokowanie receptorów dla histaminy. Są to tak zwane H2-blokery, przykładem tego typu leków jest: famotydyna, a także ranitydyna. Są one jednak nieco mniej skuteczne niż inhibitory pompy protonowej.
Gdy chorobie wrzodowej dwunastnicy towarzyszy zakażenie Helicobacter pylori, to konieczne jest jego leczenie. W Polsce preferowana jest tak zwana terapia poczwórna, która polega na zastosowaniu:
- inhibitora pompy protonowej – np. omeprazolu, esomeprazolu, lanzoprazolu;
- bizmutu;
- dwóch antybiotyków: metronidazolu oraz tetracykliny.
Taka terapia na wrzody dwunastnicy powinna być stosowana przez 14 dni.
Istnieją przypadki, gdy konieczne jest leczenie operacyjne. Wskazania do leczenia chirurgicznego to przede wszystkim:
- perforacja ściany dwunastnicy;
- krwawienie;
- zwężenie i zniekształcenie dwunastnicy, utrudniające pasaż pokarmu do dalszych części przewodu pokarmowego;
- nieskuteczność prawidłowo prowadzonego leczenia farmakologicznego.
Dieta przy wrzodach dwunastnicy
Należy pamiętać o wspomagającej roli diety w leczeniu wrzodów dwunastnicy. Zaleca się przyjmowanie lekkostrawnych produktów, unikanie obfitych, tłustych posiłków oraz ostrych przypraw.
Zapamiętaj: Wrzodem dwunastnicy określamy ograniczony ubytek, który przekracza blaszkę mięśniową błony śluzowej.
Należy unikać alkoholu o wysokim stężeniu (powyżej 20%). Należy także unikać produktów, które nasilają objawy choroby, takich jak: kawa, mocna herbata, napoje gazowane oraz cebula. Korzystny wpływ mają natomiast następujące produkty spożywcze: kisiel, galaretki, kasze, jasne i czerstwe pieczywo, chude gotowane mięso oraz twarożki. Warto zwracać uwagę na spożywane produkty, ponieważ mogą one mieć wpływ na przebieg leczenia i intensywność objawów. Co więcej, należy zrezygnować z palenia papierosów, które pogarszają gojenie się wrzodów trawiennych.
Leki na wrzody dwunastnicy
Leki na wrzody dwunastnicy najczęściej przepisuje lekarz, który po prawidłowej diagnozie ich przyczyn jest w stanie dobrać odpowiednią kurację medyczną. Te dostępne bez recepty, zmniejszające wydzielanie kwasu solnego w żołądku oraz osłaniające błonę śluzową żołądka niekoniecznie będą skuteczne w leczeniu wrzodów dwunastnicy. Zazwyczaj zmniejszą wyłącznie nieprzyjemne objawy, dlatego w przypadku wystąpienia choroby wrzodowej skonsultujmy się z lekarzem.
Choroba wrzodowa dwunastnicy może wiązać się z poważnymi powikłaniami, które wymagają leczenia operacyjnego, dlatego warto jak najszybciej reagować na niepokojące nas objawy. Jeśli wystąpią u nas objawy sugerujące chorobę wrzodową, to warto jak najszybciej wybrać się do swojego lekarza rodzinnego, który zdecyduje o dalszej diagnostyce. Oprócz leczenia farmakologicznego, należy także przestrzegać zalecanej diety, co będzie dodatkowo sprzyjać gojeniu się wrzodów.