Zapalenie dróg moczowych jest częstą dolegliwością, z którą pacjenci zgłaszają się do lekarza. Problem ten częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Wynika to z budowy anatomicznej – cewka moczowa kobiet jest krótsza, a więc drobnoustroje mają zdecydowanie łatwiejszą drogę do pokonania.
Co to jest zapalenie dróg moczowych?
Zapalenie dróg moczowych to obecność drobnoustrojów w drogach moczowych. W warunkach fizjologicznych drogi moczowe powyżej zwieracza pęcherza (mięsień znajdujący się wokół ujścia cewki moczowej, poniżej pęcherza; pozostając w stałym napięciu zapobiega niekontrolowanemu wypływowi moczu) są jałowe, czyli wolne od bakterii, grzybów, wirusów. Wnikające oraz namnażające się mikroorganizmy przyczyniają się do rozwoju stanu zapalnego. Przeważająca większość incydentów dotyczy pęcherza moczowego. Poważniejsze w skutkach jest spowodowane wniknięciem drobnoustrojów poprzez moczowody odmiedniczkowe zapalenie nerek. Nieleczone może prowadzić do rozsiewu bakterii do krwi i posocznicy, powstania ropni, nadciśnienia tętniczego, niewydolności nerek.
Ryc. 1. Budowa układu moczowego.
Źródło: https://www.mp.pl/pacjent/nefrologia/choroby/chorobyudoroslych/57153,budowa-ukladu-moczowego
Zapalenie dróg moczowych – objawy
Bytowanie drobnoustrojów w drogach moczowych nie zawsze manifestuje się występowaniem typowych objawów. Obecność bakterii w badaniu ogólnym moczu pomimo braku objawów zakażenia wskazują na bakteriomocz bezobjawowy, który wymaga leczenia jedynie w określonych sytuacjach: u kobiet ciężarnych, u mężczyzn przed planowaną przezcewkową resekcją gruczołu krokowego, u pacjentów przed zabiegami urologicznymi, w których może dojść do krwawienia z błony śluzowej dróg moczowych oraz u pacjentów do 6-12 miesięcy po transplantacji nerki.
Wśród typowych objawów zapalenia dróg moczowych wyliczamy:
- ból, pieczenie w czasie oddawania moczu,
- częste oddawanie moczu,
- uczucie parcia na pęcherz,
- ból w podbrzuszu,
- czerwone bądź ciemnobrunatne zabarwienie moczu wynikające z obecności krwi.
Do symptomów wskazujących na odmiedniczkowe zapalenie nerek zaliczamy:
- gorączkę,
- ból w okolicy lędźwiowej,
- nudności, wymioty.
Zapalenie dróg moczowych – przyczyny
Najczęstszym czynnikiem etiologicznym zakażenia układu moczowego jest bakteria Escherichia coli. Pałeczka okrężnicy – bo tak z racji powszechnego bytowania w jelicie grubym jest nazywana wspomniana bakteria – może przedostać się z okolicy odbytu do ujścia cewki moczowej oraz drogą wstępującą do wyższych partii dróg moczowych (pęcherza, moczowodów, nerek). Rzadziej wśród czynników etiologicznych wymienia się bakterie: Staphylococcus saprophyticus (najczęściej u aktywnych seksualnie kobiet), Proteus mirabilis, Klebsiella spp. Zakażenia układu moczowego częściej dotyczą kobiet, co spowodowane jest uwarunkowaniami anatomicznymi: krótszą cewką moczową oraz jej mniejszą odległością od odbytu. Aktywność seksualna oraz stosowanie środków plemnikobójczych także zwiększa ryzyko rozwoju infekcji. Czynnikami predysponującymi do zakażenia układu moczowego u obu płci jest kamica nerkowa, cukrzyca, obecność cewnika w drogach moczowych, wady wrodzone układu moczowego. U mężczyzn przerost gruczołu krokowego może zwiększać ryzyko zapalenia poprzez trudności w odpływie moczu i jego zastój.
Czy wiesz że: u 1 na 5 kobiet w ciągu całego życia przynajmniej raz wystąpi infekcja dróg moczowych? Jest to 50 razy częściej niż u mężczyzn!
Zapalenie dróg moczowych – diagnostyka
Wystąpienie typowych objawów upoważnia lekarza do wysunięcia podejrzenia zakażenia układu moczowego. Podstawowym badaniem laboratoryjnym jest badanie ogólne moczu, w którym występują leukocyty, bakterie, może być obecna krew oraz białko. Posiew moczu wskazuje jakie bakterie oraz w jakiej ilości obecne są w moczu. Możliwe jest także określenie wrażliwości na antybiotyki, co jest pomocne w doborze właściwego leczenia. Podejrzenie nieprawidłowości w układzie moczowym bądź powikłań może skłonić do zlecenia wykonania badań obrazowych:
- USG dróg moczowych, które umożliwia ocenę gruczołu krokowego, pęcherza, pomaga wykazać cechy zastoju moczu (wodonercze, poszerzenie moczowodu), kamicę,
- zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej, które umożliwia identyfikację kamieni moczowych,
- urografia – badanie radiologiczne, służące do obrazowania zaburzeń w obrębie dróg odprowadzających mocz z nerek,
- tomografia komputerowa – badanie radiologiczne, które bywa pomocne w diagnostyce kamicy nerkowej, zwapnień, ropni.
Zapalenie dróg moczowych – leczenie
Niepowikłane zapalenie układu moczowego (to znaczy wywołane przez typowe drobnoustroje, u kobiety z prawidłowym układem moczowo-płciowym oraz bez współistniejących zaburzeń mechanizmów obronnych) odbywa się ambulatoryjnie i polega na doustnym stosowaniu przez 3-7 dni antybiotyków. Przypadkowo wykryty bakteriomocz bezobjawowy (obecność bakterii w moczu w ilości znamiennej bez współistniejących objawów klinicznych zakażenia) nie wymaga leczenia farmakologicznego z wyjątkiem: kobiet ciężarnych, mężczyzn przed planowaną przezcewkową resekcją gruczołu krokowego i u pacjentów przed zabiegami urologicznymi, w czasie których może dojść do krwawienia z błony śluzowej dróg moczowych. Do zalecanych leków stosowanych w leczeniu ZUM należą: kotrimoksazol, trimetoprim, fosfomycyna (podanie jednorazowe), piwmecylinam, ciprofloksacyna, fluorochinolony, amoksycylina z kwasem klawulanowym, cefaklor. W przypadku objawów wskazujących na zakażenie nerek wskazane jest leczenie szpitalne, a antybiotyki podawane są początkowo dożylnie bądź domięśniowo, a po ustąpieniu dolegliwości (gorączka, wymioty) doustnie. Całkowity czas leczenia jest dłuższy – trwa 10-14 dni. Niekiedy konieczne jest leczenie zabiegowe celem zapewnienia odpływu moczu, drenażu ropni. Rzadko jedyną opcją terapeutyczną jest usunięcie zakażonej nerki. W przypadku niepowikłanego zakażenia układu moczowego nie jest konieczne wykonywanie kontrolnych badań po zakończeniu leczenia. Pozostałe przypadki są wskazaniem do wykonania kontrolnego posiewu moczu po 7-14 dniach od zakończenia leczenia przeciwbakteryjnego.
Zapamiętaj: Najczęstszym czynnikiem etiologicznym zakażenia układu moczowego jest bakteria Escherichia coli.
Zastosowanie właściwego leczenia zazwyczaj pozwala na całkowite wyleczenie. Szybkie zgłoszenie się do lekarza pierwszego kontaktu jest kluczowym czynnikiem zapobiegającym progresji zakażenia do wyższych części układu moczowego. Utrzymujące się zakażenie pomimo odpowiedniej terapii może wskazywać na współistniejącą chorobę układu moczowego np. duże kamienie odlewowe. Wtedy niezbędna jest konsultacja urologiczna i rozszerzenie diagnostyki.