Choroba wydaje się błaha, a prawie każdy rodzic miał z nią do czynienia. Za maską niepozornych dolegliwości kryje się jednak również źródło groźnych powikłań dotyczących narządu słuchu oraz ośrodkowego układu nerwowego. Dotyka najczęściej najmłodsze dzieci – te uczęszczające do żłobka i świeżo upieczone przedszkolaki. Jak rozpoznać zapalenie ucha u siebie lub swojej pociechy? Jak je leczyć? Czy istnieje alternatywna terapia domowa, która będzie równie skuteczna?
Zapalenie ucha dotyka zdecydowanie częściej dzieci aniżeli dorosłych. Związane jest to z niedojrzałością układu odpornościowego, częstszymi infekcjami górnych dróg oddechowych, kontaktem z innymi dziećmi oraz czynnikami anatomicznymi ułatwiającymi pasaż bakterii z gardła do ucha. To właśnie te mikroorganizmy, a w szczególności Streptococcus pneumoniae i Haemophilus influenzae są głównymi przyczynami ostrego zapalenia ucha środkowego.
Objawy zapalenia ucha środkowego
Objawy zapalenia ucha środkowego mogą być przeróżne. Na rodzaj pojawiających się u nas dolegliwości wpływa wiele czynników takich jak: etiologia, wiek i własne predyspozycje anatomiczne. Dla dzieci charakterystyczny jest przede wszystkim ból. Możemy się spodziewać uczucia pulsowania w uchu lub jego okolicy (skronie i wyrostek sutkowaty – część kości skroniowej). Kiedy zazwyczaj jest obecna bolesność? W nocy lub podczas odpoczynku, czyli wtedy kiedy przyjmujemy pozycję leżącą. O ile od kilkuletniego malucha z zapaleniem ucha środkowego możemy oczekiwać, że sam przyjdzie do nas i poinformuje o towarzyszących mu dolegliwościach, o tyle najmłodsi, będą po prostu sygnalizować bolesność silnym płaczem.
U dorosłych pulsujący ból również pojawia się dość często. U większości dzieci z procesem zapalnym w obrębie ucha środkowego obecna jest także gorączka, temperatura zazwyczaj jest dość wysoka, najczęściej przekracza 38–39 stopni Celsjusza.
Płaczące maluchy mogą wydawać się wyjątkowo rozpalone – nie zawsze jednak jest to kolejny objaw. Warto uspokoić malca i dopiero wówczas dokonać pomiaru. Szum, tętnienie, pulsowanie to częste objawy wynikające ze zmian naczyniowych zachodzących w uchu w stanie zapalnym. Chore dziecko na pewno nie prześpi spokojnie nocy, również w ciągu dnia może być wyjątkowo pobudzone lub marudne i zmęczone. Brak apetytu jest kolejnym niepokojącym objawem, dość niespecyficznym, jeśli chodzi o zapalenie ucha, jednak zawsze powinien wywołać u rodziców stan podwyższonej czujności. Wymiotujący maluch to często również sygnał problemów w obrębie środkowej części narządu słuchu. Pocieranie ucha często ma na celu zmniejszenie dyskomfortu, dlatego maluchy ze stanem zapalnym będą wykazywały tutaj nadmierną aktywność.
Ubytek słuchu, uczucie zatkania, ciała obcego i pełności to objawy występujące zarówno o młodszych, jak i starszych pacjentów, podobnie jak wysięk z ucha. Charakterystyczną cechą jest częste ustąpienie bólu po wypłynięciu wydzieliny. Może być ona ropna, surowicza, krwista – zależnie od etiologii zapalenia, świadczy o tym, że patologiczny płyn napierał na błonę bębenkową tworząc w uchu środkowym tak wysokie ciśnienie, że błona po prostu pękła. Wydzielina odpływa, natomiast spadek ciśnienia w jamie środkowej przynosi ulgę w dolegliwościach bólowych. Warto też zwrócić uwagę, czy w ostatnim okresie nie przechodziliśmy infekcji górnych dróg oddechowych lub gardła. Najczęstszą drogą szerzenia się czynników sprawczych dla ostrego zapalenia ucha środkowego jest trąbka Eustachiusza, czyli przewód łączący gardło z środkową częścią narządu słuchu. Czasami chorobie towarzyszą także wykwity skórne pokrywające małżowinę uszną: pęcherzyki, plamki, zmiany ropne. Jeżeli zauważamy samą wydzielinę sączącą się z przewodu słuchowego od dłuższego czasu, ale po bólu nie ma żadnego śladu zapalenie mogło niestety przejść w formę przewlekłą.
Co zobaczy lekarz w badaniu otoskopowym?
Laryngolog lub lekarz ogólny zaglądając do ucha za pomocą specjalnego wziernika – otoskopu, zauważy typowe cechy stanu zapalnego, a więc poszerzone naczynia dające wrażenie zaczerwienienia błony bębenkowej. Najczęściej taki obraz sugeruje początkowy etap infekcji. W fazie nieco bardziej zaawansowanej błona będzie także wyraźnie wypukła, co wynika z naporu wydzieliny od jej wewnętrznej strony. Może być widoczne pęknięcie w jej obrębie lub wyciek ropnej treści – to niestety sugeruje już etap zaawansowany.
Leczenie zapalenia ucha środkowego
Pierwsze pytanie brzmi: czy w ogóle warto wdrażać jakąkolwiek terapię, a jeśli tak, to kiedy powinniśmy to zrobić? Zapalenie ucha często ustępuje samoistnie i nie ma konieczności rozpoczynania antybiotykoterapii. Możemy stosować natomiast inne leki,działające objawowo, które zmniejszą towarzyszące procesowi zapalnemu dolegliwości. Obecnie używamy tak zwanej techniki „czujnej obserwacji”. Jeżeli choroba ma ustąpić bez leczenia, w ciągu 1–2 dni od momentu rozpoczęcia się dolegliwości powinna być zauważalna wyraźna poprawa.
Łagodzenie objawów
Takie leczenie stosowane jest zdecydowanie najczęściej. Rezygnujemy z antybiotykoterapii natomiast walczymy z gorączką i bólem stosując dwie podstawowe substancje ibuprofen i paracetamol w postaci doustnej.
Leczenie przyczyny
Leczenie zależne jest oczywiście od etiologii. Podstawą w przypadku infekcji bakteryjnej będzie antybiotykoterapia. Dla ostrego zapalenia ucha środkowego najczęstszymi patogenami sprawczymi są Streptococcus pneumoniae i Haemophilus influenzae – leczymy więc empirycznie, zakładając, że u każdego pacjenta przyczyną problemu jest któraś z tych bakterii. Obecnie najpopularniej stosowanym lekiem jest amoksycylina podawana w wysokich dawkach. Alternatywnie przy braku poprawy lub nadwrażliwości na leki z grupy penicylin, można zastosować amoksycylinę w połączeniu z kwasem klawulanowym lub klarytromycynę w postaci dożylnej lub domięśniowej. Antybiotykoterapię włączymy przy ciężkim przebiegu choroby, wysokiej gorączce i wymiotach, u wszystkich maluchów, u których istnieją czynniki predysponujące do rozwoju choroby i jej częstych nawrotów, u niemowląt do 6. miesiąca życia ze względu na niedojrzałość układu odpornościowego i brak możliwości samodzielnego poradzenia sobie z infekcją, a także u malców do 2. roku życia, u których zapalenie obecne jest w obydwu uszach.
Zapamiętaj: Zapalenie ucha środkowego objawia się m.in. bólem ucha, rozdrażnieniem i wysoką gorączką.
Paracenteza
Jeżeli błona bębenkowa nie pękła samoistnie lekarz może czasami sam wykonać zabieg paracentezy (myringotomii). Ta procedura trwa zaledwie kilka minut, a w leczeniu zapalenia ucha jest niezwykle istotna. Pozwala uzyskać bowiem kilka korzyści jednocześnie:
- pozbywamy się bólu – obniżamy ciśnienie w przedziale środkowym,
- usuwamy ognisko patogenu – ewakuujemy pełną bakterii treść ropną,
- zmniejszamy ryzyko rozwoju powikłań.
Zabieg polega na nacięciu dolnej części błony bębenkowej i następowym odessaniu ropnej treści lub założeniu specjalnego drenu, przez który wydzielina ta będzie mogła odpływać.
Procedura ma jednak charakter inwazyjny. Stosuje się ją przy wystąpieniu powikłań wewnątrzskroniowych lub wewnątrzczaskowych, obecności znacznej ilości treści ropnej lub bardzo nasilonych objawach z tym związanych.
Domowe sposoby na zapalenie ucha
Od metod samodzielnego poradzenia sobie z zapaleniem ucha aż roi się we wszelkiej maści poradnikach dostępnych w księgarniach. Niestety część spośród tych sposobów nie znajduje żadnego potwierdzenia w badaniach klinicznych, a wynika jedynie z własnych doświadczeń autorów.
- Dieta. Naszym sprzymierzeńcem w walce z patologicznymi stanami narządu słuchu są złożone węglowodany, gorące płyny, warzywa i wszystkie zupy wykonywane na bazie tych produktów. Jemy także substancje o działaniu antybakteryjnym tzw. naturalne antybiotyki: czosnek, cebulę, imbir i pijemy dużą ilość wody ułatwiającą odpływ kolonii patogenów zasiedlających jamę ustną czy gardło.
- Okłady. Do ich wykonania potrzebne są dwie rzeczy: substancja o działaniu przeciwbólowym i jednocześnie niszcząca czynnik etiologiczny oraz cienka chusta lub gaza do jej zawinięcia i przytwierdzenia do ucha pacjenta. Świetnie sprawdzają się tutaj jako czynniki aktywne: rumianek, imbir, cebula lub czosnek. Cebulę, imbir i czosnek należy najpierw obrać, a później dość drobno pokroić. Następnie owijamy nasz składnik w gazę lub cienką chustę, ogrzewamy do około 37 stopni Celsjusza, a następnie lokalizujemy na małżowinie usznej. Warto założyć wówczas na głowę czapkę, która zwiększy powierzchnię przylegania kompresu do skóry. Powinien on pozostać na ciele przez około godzinę. Gazę zamiast cebulą czy czosnkiem można także wypełnić suszonym rumiankiem. Taki okład należy jednak wcześniej umieścić w zamkniętym naczyniu nad kąpielą wodną, aby znacznie go ogrzać i sprawić, by stał się wilgotny. Trzymamy go w okolicy ucha przez około 45min–1h.
- Olejki. Przygotowywane samodzielnie na bazie oliwy z dodatkiem substancji antybakteryjnej (imbir, czosnek) lub bez niej. Zależy nam na uzyskaniu konsystencji umożliwiającej dostarczenie kilku kropli do ucha pacjenta. Najlepiej przed podaniem nieco podgrzać specyfik, pamiętajmy jednak aby nie oparzyć chorego, skontrolujmy temperaturę substancji aplikując ją najpierw na grzbiet dłoni lub przedramię. Roztworem można nasączyć wacik, uformować z niego tampon i włożyć do ucha. Znane są również wspaniałe właściwości olejku z drzewa herbacianego, który aplikujemy albo bezpośrednio do ucha, albo nakładając na bawełniany sączek.
- Ekstrakty. W moździerzu możemy rozetrzeć ząbki czosnku lub cebuli, uzyskaną miazgę przeciskamy przez gazę, a kilka kropli soku aplikujemy następnie do ucha zajętego przez stan zapalny.
- Ciepło. W każdej postaci jest sprzymierzeńcem pacjentów z zapaleniem ucha. Podgrzewamy kompresy, z substancji wymienionych powyżej, lub zwykłe chusty zwilżone ciepłą wodą, ogrzewamy ucho suszarką, nosimy czapki, owijamy głowę w linii uszu szalem.
Czy wiesz że: zapalenie ucha środkowego to przypadłość, która bardzo często dotyka dzieci?
Pamiętajmy, aby nigdy nie robić dwóch rzeczy. Nie wydmuchujemy nosa z całej siły – powodujemy w ten sposób przedostawanie się patogenów do ucha środkowego. Nie używamy również patyczków do czyszczenia ucha poza jego częścią zewnętrzną, gdyż w ten sposób nie tylko przenosimy tam bakterie, ale i ryzykujemy wytworzeniem czopa woskowinowego.
Objawy zapalenia ucha warto znać, szczególnie te które pojawiają się u dzieci, gdyż często nie są one traktowane jako symptom choroby mogącej przynieść bardzo groźne powikłania. Pamiętajmy o technice czujnej obserwacji, jednak nie ryzykujmy próbami samodzielnego leczenia najmłodszych poniżej 6. miesiąca życia.