Candida albicans to powszechny drobnoustrój komensalny (czyli taki, który żyje w symbiozie z drugim organizmem czerpiąc z niego korzyści bez wyrządzania szkody) wchodzący w skład fizjologicznej flory przewodu pokarmowego ok. 40–80 % populacji zdrowych osób. Nieszkodliwy dla prawidłowo funkcjonującego organizmu, może jednak w sprzyjających ku temu warunkach szybko stać się przyczyną groźnych dla życia infekcji.
Candida albicans to gatunek drożdży z rodzaju Candida, którego obecność można stwierdzić w niewielkich ilościach w :
- przewodzie pokarmowym,
- jamie ustnej,
- drogach moczowo-płciowych,
- skórze zdrowego człowieka.
Nie stanowi on zagrożenia dla prawidłowo funkcjonującego organizmu z wydolnym układem odporności. Zatem kiedy może stać się dla nas groźny? Przede wszystkim gatunek ten jest odpowiedzialny za wywoływanie zakażeń oportunistycznych, czyli takich, których przyczyną są patogeny (wirusy, bakterie, grzyby) bytujące w naszym organizmie. Nie stanowią zagrożenia dla prawidłowo funkcjonującego organizmu. Jednak dysfunkcja układu odpornościowego może skutkować niekontrolowanym rozrostem patogenu, co prowadzi do rozwoju groźnych infekcji.
Candida albicans – przyczyny i objawy
Do rozwoju drożdżycy może dojść przede wszystkim na skutek:
- zaburzenia funkcji immunologicznych mechanizmów obronnych,
- zaburzeń w składzie mikroflory przewodu pokarmowego.
Istnieje wiele przyczyn, w wyniku których dochodzi do upośledzenia funkcji układu odpornościowego, do których należą:
- immunosupresja (często w przebiegu chorób nowotworowych lub jak efekt leczenia),
- przewlekłe choroby wyniszczające,
- długotrwała antybiotykoterapia (prowadzi do zaburzenia składu flory jelitowej umożliwiając niekontrolowany rozrost Candida),
- leczenie steroidami,
- otyłość,
- cukrzyca,
- ciąża,
- zabiegi inwazyjne,
- ciężkie oparzenia,
- zaburzenia endokrynologiczne,
- zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego.
Jednakże należy pamiętać, że nie tylko zaburzenia funkcji organizmu przyczyniają się do rozwoju kandydoz. Kolonizacja tkanek oraz błon śluzowych przez grzyby z rodzaju Candida możliwa jest dzięki obecności szeregu czynników zjadliwości, czyli takich cech, które umożliwiają wywołanie choroby w organizmie gospodarza, do których należą:
- adhezja (czyli zdolność przylegania do komórek gospodarza),
- mimikra molekularna (pozwala na unikanie mechanizmów obronnych organizmu, dzięki podobieństwie antygenów grzyba do antygenów gospodarza),
- aktywność enzymatyczna (produkcja enzymów, toksyn uszkadzających komórki, umożliwiających penetrację, rozprzestrzenianie się zakażenia w organizmie),
- złożoność budowy ściany komórkowej (pozwala na modulowanie odpowiedzi komórkowej),
- dimorfizm (występowanie w postaci dwóch form – nitkowatej lub blastospor, w zależności od fazy zakażenia).
Objawy związane z zakażeniem drożdżycą są różnorodne, często nietypowe, zależne od umiejscowienia zakażenia.
Ze względu na obszar zajęty przez drożdże, kandydozy dzielimy na:
- powierzchniowe,
- układowe.
Najczęstszą występującą postacią jest kandydoza powierzchniowa – skóry, paznokci, mieszków włosowych, a także błon śluzowych gardła, jamy ustnej, przełyku, jelit oraz warg sromowych, pochwy (często u kobiet w ciąży), żołędzi i napletka.
Tabela 1. Postacie kandydozy powierzchownej.
| Drożdżyca wyprzeniowa fałdów skórnych | Sączenia, pęknięcia w obrębie fałdów pachwinowych, na brzuchu, podsutkowych |
| Drożdżyca mieszków włosowych | Przymieszkowe wykwity krostowe w obrębie brody |
| Drożdżyca paznokci | Stan zapalny, obrzęk, bolesność w obrębie wału paznokciowego. Zmiana barwy, rogowacenie, złuszczanie podpaznokciowe. |
| Drożdżakowe zapalenie jamy ustnej | Białawe naloty, obrzmiały język |
| Drożdżakowe zapalenie czerwieni wargowej | Obrzękłe wargi z głębokimi pęknięciami, nadżerki, złuszczanie, sączenie |
| Drożdżakowe zapalenie pochwy i sromu | Zaczerwienienie i obrzęk błony śluzowej, białe naloty, serowate upławy, świąd i pieczenie |
| Drożdżakowe zapalenie żołędzi i napletka | Stan zapalny, biały nalot, nadżerki |
Kandydoza układowa stanowi poważny problem, gdyż charakteryzuje się wysokim stopniem śmiertelności. Rozwija się u pacjentów z upośledzoną funkcją układu immunologicznego (hospitalizowanych, przebywających na oddziale intensywnej terapii, leczonych z powodu chorób nowotworowych, chorych na cukrzycę czy zakażonych wirusem HIV).
Niekontrolowany rozrost grzyba, który następnie przedostaje się do krwi, prowadzi do rozsiewu zakażenia w całym organizmie (kolonizacji), czego skutkiem jest:
- zapalenie płuc, oskrzeli (kandydoza układu oddechowego),
- zapalenie pęcherza moczowego, odmiedniczkowe zapalenie nerek (kandydoza układu moczowego),
- zapalenie jelita grubego, któremu mogą towarzyszyć zaparcia lub biegunki, bóle brzucha, nieprzyjemny zapach z ust (kandydoza przewodu pokarmowego),
- zapalenia wsierdzia (u pacjentów ze sztucznymi zastawkami),
- zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, ropnia mózgu (kandydoza ośrodkowego układu nerwowego).
Objawy kandydozy uogólnionej nie są charakterystyczne, stąd prawidłowe rozpoznanie przysparza wiele trudności i wymaga wnikliwej oceny. Najczęstszym objawem jest długotrwała gorączka, nie ustępująca pomimo zastosowania antybiotykoterapii.
Candida albicans – leczenie
Większość postaci zakażeń powierzchownych wywołanych przez drożdżaki (kandydoza gardła, jamy ustnej, przełyku, czy pochwy) leczonych jest za pomocą kremów, maści, doustnych preparatów lub czopków, w których skład wchodzą:
- nystatyna,
- ketokonazol,
- mikonazol,
- flukonazol,
- klotrymazol.
W przypadku kandydozy układowej stosowana są preparaty o długim działaniu zawierające:
- flukonazol,
- itrakonazol,
- flucytozynę,
- amfoterycynę B.
W ciężkich postaciach kandydozy inwazyjnej leczenie przeprowadzane jest wyłącznie w warunkach szpitalnych, przy zastosowaniu amfoterycyny B często w połączeniu z flucytozyną podawaną drogą pozajelitową (np.domięśniowo lub dożylnie).
Candida albicans – dieta
Każdą dietę należy dobierać indywidualnie do pacjenta, aby móc zapewnić odpowiednią dla niego dawkę energetyczną, umożliwiającą prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Przede wszystkim należy unikać produktów o dużej zawartości węglowodanów z wysokim indeksem glikemicznym. Niska zawartość węglowodanów w diecie umożliwia utrzymanie prawidłowej mikroflory bakteryjnej oraz funkcję trawienne wątroby i trzustki.
Candida albicans – testy
W przypadku kandydoz powierzchniowych rozpoznanie choroby często oparte jest na podstawie objawów klinicznych występujących u pacjenta. Potwierdzenie postawionej diagnozy można uzyskać poprzez mikroskopowe badanie zmienionych chorobowo fragmentów naskórka, skóry lub błony śluzowej po utrwaleniu w KOH oraz wykonanie posiewu w laboratorium mikrobiologicznym.
Badania laboratoryjne w przebiegu kandydoz układowych to jedyny sposób umożliwiający identyfikację patogenu odpowiedzialnego za występowanie objawów klinicznych oraz określenie wrażliwości na stosowane leki. W zależności od umiejscowienia zakażenia, materiałem wykorzystanym do izolacji grzyba może być:
- mocz
- kał
- plwocina
- krew
- płyn mózgowo-rdzeniowy
- fragment zajętej tkanki/błony śluzowej,
umieszczony w jałowym pojemniku.
Pobrany materiał może zostać poddany badaniu mikroskopowemu lub wykorzystany do posiewu, a następnie hodowli na odpowiednich podłożach wzrostowych (identyfikacja na podstawie cech morfologicznych oraz biochemicznych z wykorzystaniem odpowiednich odczynników).
Wykonywane są również testy serologiczne (w surowicy krwi, w płynach z jam ciała) wykrywające swoiste przeciwciała skierowane przeciwko antygenom C.albicans (testy ELISA). Również zastosowanie w diagnostyce znajdują wysoko czułe i swoiste metody biologii molekularnej, identyfikujące materiał genetyczny patogenu (test PCR).
Grzybice wywołane przez grzyby z gatunku Candida albicans stanowią ogromny problem kliniczny, szczególnie w przebiegu leczenia chorób przewlekłych, co nierzadko prowadzi do śmierci pacjenta. Jednak należy pamiętać o tym, że również dieta, częste leczenie antybiotykami, stres, brak snu mogą stać się przyczyną niekontrolowanego rozrostu C. albicans w naszym organizmie.