Zespół Hortona nazywany również klasterowym bólem głowy należy do jednych z najsilniejszych bólów głowy. Nawracające cyklicznie objawy stają się uciążliwe dla chorego i utrudniają mu normalne funkcjonowanie.
Ból głowy Hortona
Bóle głowy Hortona (bóle klasterowe) zalicza się do pierwotnych bólów głowy. Oznacza to, że objawy takie powstają samoistnie, nie możemy się tutaj doszukać przyczyny w postaci innego schorzenia. Prawdopodobnie za ból jest odpowiedzialne podrażnienie nerwu trójdzielnego w trakcie aseptycznego zapalenia zatoki esowatej. Inna hipoteza mówi o patologicznych procesach toczących się w płacie tylnym przysadki mózgowej. Daje to objawy z grupy trójdzielno-autonomicznych bólów głowy, ponieważ oprócz samego bólu obserwujemy tutaj łzawienie i zaczerwienienie spojówek, pocenie twarzy, wyciek i uczucie zatkania nosa, opadanie powieki i zwężenie źrenicy po stronie występowania bólu. Na obraz choroby ma również wpływ uwalnianie histaminy (inna nazwa choroby Hortona to histaminowe bóle głowy). Dlatego spożywanie produktów powodujących jej uwalnianie, na przykład czerwonego wina, może być przyczyną wystąpienia napadu. Również produkty zawierające tyraminę (sery, czerwone mięso, czekolada) mogą dawać histaminowe bóle głowy.
Zapamiętaj: Zespół Hortona to niezwykle intensywny (wręcz nie do zniesienia) ból głowy.
Ból głowy Hortona jest rzadką dolegliwością. Dotyka 0,05–0,3% populacji ogólnej.
Mężczyźni są siedmiokrotnie bardziej narażeni na zachorowanie niż kobiety. Nie bez znaczenia jest również podłoże genetyczne. Rodzina chorych jest obciążona ryzykiem ośmiokrotnie większym niż populacja ogólna. Najczęściej choroba ujawnia się między 20. a 40. rokiem życia. Nie znaczy to, że nie może wystąpić u starszych lub młodszych. Opisano przypadek klasterowych bólów głowy u rocznego dziecka.
Objawy choroby Hortona
Jak już wspomniano ból w chorobie Hortona jest bardzo silny. Ból opisywany jest jako jeden z najsilniejszych bólów głowy. Ma charakter palący, wiercący, rozrywający lub kłujący. Napad choroby bardzo utrudnia chorym normalne funkcjonowanie. Podczas występowania objawów obserwuje się agresywne zachowanie. Chory może uderzać głową o ścianę, opisywano podejmowanie prób samobójczych w związku z nasileniem bólu. W związku z tym choroba Hortona jest czasem nazywana ,,chorobą samobójców”.
Charakterystyczny ból Hortona umiejscawia się tylko po jednej stronie głowy. Najczęściej w okolicy czołowej, oczodołowej (ból za okiem), ciemieniowej i skroniowej. Rzadko może promieniować do szyi lub barku. Ból pojawiają się nagle i narastają do swojego maksymalnego nasilenia w ciągu około 5 minut. Większość chorych nie zauważa żadnych objawów przepowiadających nadejście ataku bólu, choć ostatnio postulowana jest teoria o możliwości występowania aury podobnej do tej obecnej w napadach migreny. Zjawisko takie zauważa u siebie 20% badanych.
Kolejną cechą charakterystyczną bólów Hortona jest ich napadowość. Napady występują od 1 na 2 dni do 8 w ciągu dnia. Najczęściej pojawiają się z częstotliwością 3–4 napadów na dobę. Długość napadu jest zróżnicowana. Może trwać od 15 do 180 minut. Pacjenci kojarzą napady z określoną porą dnia. Często występują podczas snu, są tak silne, że budzą chorego w nocy. Czynnikiem predysponującym wystąpienie ataku jest spożywanie alkoholu lub przyjęcie mitratów (leków stosowanych w chorobie niedokrwiennej serca). Nie bez znaczenia jest również palenie tytoniu. Okazuje się, że osoby regularnie palące papierosy są zdecydowanie bardziej narażone na zachorowanie na chorobę Hortona.
Napady mogą występować codziennie przez dłuższy czas. Okresy takie nazywa się klasterami (z ang. cluster- zgrupowanie). Mogą one trwać od 14. dni do roku. Po tym czasie następuje remisja, która trwa zróżnicowanie długo, aż do następnego napadu otwierającego kolejny klaster.
W 10–20% przypadków obraz choroby jest nietypowy. Nie wyróżnia się tu typowych klasterów i okresów remisji, a codzienne lub prawie codzienne napady bólów głowy Hortona. Gdy choroba przebiega tak od samego początku mówimy o pierwotnych przewlekłych klasterowych bólach głowy. Z kolei gdy początkowe dolegliwości rozciągają się w czasie dając powyższe objawy – mowa o wtórnych klasterowych bólach głowy.
Poza bólami głowy napadom towarzyszą objawy wegetatywne:
- łzawienie,
- przekrwienie spojówek,
- zwężenie źrenic,
- uczucie zatkania nosa,
- wyciek z nosa,
- obrzęk powiek,
- zwężenie szpary powiekowej.
Ich przyczyną jest podrażnienie włókien przywspółczulnych nerwów autonomicznych. Może dojść do wystąpienia objawów zespołu Hornera po bolącej stronie, na który składają się:
- opadnięcie powieki,
- zwężona źrenica,
- zapadnięta gałka oczna.
Leczenie choroby Hortona
Ze względu na rzadkie występowanie choroby Hortona pacjent często pozostaje długo niezdiagnozowany. Z drugiej strony pacjenci próbują tylko leczyć ból objawowo. Należy jednak pamiętać, że zespół Hortona rzadko ustępuje samoistnie, więc bardzo ważne jest efektywne leczenie.
Czy wiesz że: na zespół Hortona (inaczej klasterowy ból głowy) chorują zwykle osoby po 50 roku życia?
W przypadku ostrego napadu konieczny jest kontakt z lekarzem, samoleczenie niestety nie jest skuteczne.
Istnieją trzy sposoby leczenia zespołu Hortona. Pierwszy polega na leczeniu doraźnym każdego napadu. Stosuje się czysty tlen w dawce 7l./min przez 10–15min podawany na maseczkę. Dodatkowo można podać sumitriptan (Sumatryptan działa w mechanizmie zwężania naczyń wewnątrzczaszkowych i hamowania aktywności nerwu trójdzielnego.)Ulgę może przynieść uciskanie bolesnego miejsca i chodzenie. Przyjęcie pozycji leżącej powoduje nasilenie dolegliwości.
Drugim sposobem jest przerwanie klasteru. W tym celu na początku okresu napadowego podaje się sterydy. Początkowo dożylnie, a następnie drogą doustną.
Trzeci sposób należy stosować równolegle z drugim. Polega on na profilaktyce kolejnych napadów. Skuteczne okazały się sole sodowe kwasu walproinowego (lek przeciwpadaczkowy). Stosuje się również werapamil (antagonista wapnia, używany jako lek m.in. na nadciśnienie i w zaburzeniach rytmu serca) oraz sole litu ( stosowane również w psychiatrii, w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej).
Od niedawna próbuje się leczenia inwazyjnego. W celu osłabienia aktywności nerwu trójdzielnego nastrzykuje się go alkoholem lub glicerolem. Można też leczyć chirurgicznie lub naświetlaniami. Należy jednak pamiętać o powikłaniach płynących z tak radykalnej terapii. Po takim leczeniu może dojść między innymi do zaburzeń czucia części twarzy.