Zaparcia to częsty problem, który dotyka 20-50% społeczeństwa, a łatwy dostęp do środków przeczyszczających, stanowi główny problem nadużywania tych leków, zaraz po środkach przeciwbólowych. Według badań najczęściej problem ten dotyka osób po 50 roku życia, z czego głównie są to kobiety. Jak wskazują również statystyki 9 na 10 pacjentów z tą dolegliwością, udaje się po poradę właśnie do apteki. Może problem z zaparciami dotyczy właśnie ciebie i nie wiesz co powinieneś zrobić? Jakie leki stosowane na zaparcia znajdziesz w aptece? Kiedy problem jest poważny i konieczna będzie konsultacja lekarska? Czy dieta w zaparciach może pomóc?
Kiedy stosować leki na zaparcia?
Zacznijmy od początku, czyli czym są zaparcia i jak możemy je u siebie rozpoznać? Zaparcia to mała częstotliwość wypróżnień (mniej niż 2 wypróżnienia w ciągu tygodnia). Ponadto mogą im towarzyszyć uporczywe objawy takie jak: nasilone parcie w trakcie defekacji, twarde, bryłowate stolce, uczucie blokady i niepełnego wypróżnienia.
Czy wiesz że: u osób leczonych lekami opioidowymi występują tzw. zaparcia poopioidowe? Leczenie tego typu zaparć substancjami drażniącymi błonę śluzową jelit jest nieskuteczne, w takim przypadku konieczne jest zastosowanie antagonisty receptorów opioidowych dostępnego z przepisu lekarza takiego jak naltrekson.
Jeśli częstotliwość wypróżnień jest niska, a ponadto wystąpi choć jeden z wyżej opisanych objawów wówczas mamy do czynienia właśnie z zaparciami. Jeśli zaobserwujesz u siebie dodatkowo takie symptomy jak: wymioty, krew w kale, niezamierzony spadek masy ciała, rozdęcie brzucha lub jesteś po 50 roku wizyta u lekarz będzie nieunikniona. Przyczyny zaparć bywają bardzo różne, ale to właśnie od nich będzie zależeć to, jakie leczenie jest dla nas właściwe. Można je podzielić na dwie grupy, jedną z nich są zaburzenia jelitowe polegające na nieprawidłowej pracy układu trawiennego o nieznanej pochodzeniu, natomiast drugą grupą są czynniki środowiskowe bądź biologiczne takie jak: styl życia (dieta uboga w błonnik, niska ilość spożywanych płynów w trakcie dnia oraz siedzący tryb życia), ciąża, leki, choroby współistniejące.
Jakie leki na zaparcia?
Ze względu na to jak różne mogą być przyczyny, nie istnieje uniwersalny schemat leczenia zaparć. Postępowaniem pierwszego rzutu jest działanie ogólne, które obejmuje zmianę diety na lekkostrawną i bogatoresztkową (otręby, pieczywo pełnoziarniste itd.), następnie włączenie odpowiedniej ilości błonnika i płynów oraz wzrost aktywności fizycznej. Więcej informacji na temat diety w trakcie zaparć uzyskasz w tym artykule (https://medovita.pl/dieta-na-zaparcia-czyli-co-jesc-na-zaparcia/). Natomiast jeśli zmiana diety nie przyniesie zamierzonego skutku konieczne będzie włączenie farmakoterapii. Schemat leczenia zaparć obejmuje 3 stopnie, który powinny być stosowane w zależności od długości trwania objawów oraz ich nasilenia. W poniższej tabeli przedstawiono podstawowe grupy leków oraz ich działanie:
| Lek | Działanie | ||
| Leczenie I rzutu | |||
| Pęczniejące środki przeczyszczające (alginiany, metyloceluloza, błonnik, otręby itp.) | Chłoną wodę, dzięki czemu zwiększają masy kałowe, a w wyniku rozszerzenia okrężnicy następuje defekacja. | ||
| Leczenie II rzutu | |||
| Osmotyczne środki przeczyszczające | |||
| Solne środki przeczyszczające: Siarczan magnezu Cytrynian magnezu Siarczan sodu | Zatrzymują wodę oraz powodują jej napływ do światła jelita cienkiego zwiększając w nim pasaż treści, a tym samym zwiększając ilość treści w w okrężnicy. Rozszerzenie okrężnicy powoduje efekt przeczyszczający. | ||
| Makrogole | Podobne jak w przypadku solnych środków przeczyszczających. | ||
| Laktuloza | Rozkładana przez bakterie w świetle jelita grubego na trudno wchłanialną galaktozę i fruktozę, które ulegają fermentacji w wyniku której powstaje kwas mlekowy i octowy, które działają osmotycznie. | ||
| Poślizgowe środki przeczyszczające | |||
| Parafina ciekła | Pokrywa powierzchnię kału i błony śluzowej cienką warstwą powodując zmiękczenie mas kałowych, a w efekcie łatwiejszą defekacje | ||
| Dokuzan sodowy | Ułatwia wnikanie wody i tłuszczu w głąb mas kałowych. | ||
| Glicerol | Pobudza kurczliwość bańki odbytnicy dzięki czemu ułatwia wypróżnianie. | ||
| Drażniące środki przeczyszczające | |||
| Olej rycynowy | W wyniku trawienia oleju rycynowego powstaje kwasy rycynolowy (oraz jego sole), który pobudza wydzielanie gruczołów jelitowych, upłynnia treść jelitową, co przyspiesza defekacje. | ||
| Glikozydy antrachinonowe (liść senesu, kłącze rzewienia, kora kruszyny, kora szakłaku, alona) | Glikozydy docierają do okrężnicy, gdzie ulegają hydrolizie pod wpływem bakterii. Powstają aglikony, które nasilają perystaltykę jelit oraz pobudzają wydzielanie wody i elektrolitów. | ||
| Leczenie III rzutu | |||
| Drażniące środki przeczyszczające | |||
| Bisakodyl | Drażni błonę śluzową odbytnicy, powodując nasiloną perystaltykę. | ||
| Pikosiarczan sodu | Ulega aktywacji pod wpływem bakterii znajdujących się w okrężnicy, a następnie pobudza ruch jelit. | ||
| Inne leki przeczyszczające (wydawane na receptę) | |||
| Prukaloprid | Stosowany u kobiet z przewlekłymi zaparciami, których nie udało się zniwelować innymi lekami przeczyszczającymi. | ||
| Linaklotyd | Zwiększa wydzielanie jonów chlorkowych i wodorowęglanowych do światła jelita, dzięki czemu zwiększa się objętość treści jelitowej, co przyspiesza pasaż jelita. | ||
Tabletki bez recepty na zaparcia
W aptece wybór preparatów na zaparcia to naprawdę szeroka gama, ale jak wybrać te właściwe? Wśród substancji, które możemy znaleźć w postaci tabletek, bądź kapsułek mamy: bisakodyl, pikosiarczan sodu, dokuzynian sodu oraz surowce roślinne.
- Bisakodyl – wskazany jest w krótkotrwałym leczeniu zaparć oraz przed zabiegami diagnostycznymi. Powinno się go stosować tuż przed snem w dawkach od 5 do 10 mg, u osób dorosłych a czas oczekiwania na efekt może wynieść 6-12 godzin. Lek ten jest przeciwwskazany u dzieci poniżej 4 roku życia oraz w trakcie ciąży. Długotrwałe stosowanie bisakodylu może prowadzić do przewlekłych zaparć oraz zaburzeń elektrolitowych. Maksymalny czas stosowania preparatów zawierających bisakodyl to 5 dni.
- Pikosiarczan sodu – jest substancją o podobnym mechanizmie działania do bisakodylu. Dawkowanie to 5-7,5 mg u osób dorosłych oraz u dzieci powyżej 10 roku życia przyjętej przed snem. Czas stosowania go nie powinien przekraczać trzech dni. U dzieci poniżej 4 roku życia stosowanie tego leku nie jest wskazane.
- Dokuzynian sodu – zaleca się jego stosowanie w leczeniu zaparć u osób, u których wysiłek podczas oddawania stolca nie jest wskazany (np. osoby z guzkami krwawniczymi i szczelinami odbytu). Zalecana dawka to 50 do 200 mg na dobę, popita szklanką wody lub soku owocowego. Może być również stosowany u dzieci od 6 roku życia, a dawką zalecana jest 50-100 mg na dobę. Na efekt jednak trzeba będzie poczekać, bo aż od 1 do 3 dni od przyjęcia pierwszej dawki. Nie należy stosować go dłużej niż 7 dni.
- Glikozydy antrachinonowe – dawkowanie ich jest zależne od zastosowanego preparatu oraz zawartego w nim surowca, jednak należy pamiętać, że są to leki do doraźnego stosowania gdyż ich przewlekłe stosowanie może doprowadzić do nadmiernej utraty potasu z organizmu, która może objawiać się skurczami mięśni, kołataniem serca, ogólnym osłabieniem oraz paradoksalnie zaparciami. Efekt działania można zauważyć od 6-12 h po zaordynowania leku. Przeczyszczające surowce roślinne są przeciwwskazane u dzieci poniżej 12 roku życia oraz u kobiet w ciąży.
Syrop na zaparcia
Wśród syropów, substancjami które możemy spotkać właśnie w tej postaci są: makrogole oraz laktuloza.
- Makrogole – działanie zależne jest od ich masy cząsteczkowej, najczęściej jest to około 4000 daltonów. Związki te nie wchłaniają się w jelicie i mają właściwości wiążące wodę, co przyczynia się do ich działania osmotycznego. Powodują one wnikanie wody w głąb mas kałowych wody w efekcie czego stają się one rozluźnione i bardziej płynne. W preparatach w aptece makrogole spotykane są w postaci granulatów często z elektrolitami, co zapobiega ich nadmierną utratę oraz w postaci syropów. Dawkowanie jest zależy od wieku pacjenta, u dorosłych jest to zazwyczaj jedna dawka (150 ml) dziennie. Działanie zauważalne jest po 1-3 dni od rozpoczęcia terapii. Nie powinny być stosowane dłużej niż 3 miesiące.
- Laktuloza – jest dwucukrem, który jest odporny na rozkład przez enzymy w jelicie cienkim dlatego w niezmienionej formie dociera do jelita grubego. Tam rozkładana jest przez florę bakteryjną na dwutlenek węgla i kwasy organiczne. Produkty właśnie tego rozkładu działają osmotycznie,powodując podobnie jak w przypadku makrogoli napływ wody do mas kałowych, a w efekcie ich zmiękczenie. Działanie laktulozy może być zauważalne po 24 godzinach, jednak jak w przypadku innych leków stosowanych właśnie na te dolegliwości trzeba uzbroić się w cierpliwość. Laktuloza ponadto może być stosowana już u niemowląt, a dawkowanie w przypadku tego leku zależy od stosowanego preparatu. Należy ją stosować aż do ustąpienia objawów. Syrop z laktulozą można rozcieńczyć niewielką ilością wody bądź soku owocowego.
Czopki glicerolowe na zaparcia
W aptece poza granulatami, tabletkami, syropami i płynami możemy spotkać się również z czopkami. Czopki występują w dwóch gramaturach 1 i 2 gramowe. Czopki 1 gramowe przeznaczone są dla dzieci od pierwszego roku życia. Dawkowanie takich czopków zależy od wieku dziecka. W grupie wiekowej od 1-3 lat jest to połowa czopka krojonego wzdłuż stosowane na noc, natomiast powyżej 3 roku życia to od 1 do 2 czopków. Czopki 2 gramowe stosowane są natomiast u dorosłych. Jest to jeden z najszybciej działających leków przeczyszczających. Efekt można uzyskać już od 15 do 60 min po zaordynowaniu. Należy jednak pamiętać, że nie powinny być one stosowane w chorobie nowotworowej odbytnicy, zapaleniu wyrostka robaczkowego oraz przy ostrej niewydolności nerek.
Leki na zaparcia – przeciwwskazania
Przeciwwskazaniami, które najczęściej pojawiają się w informacjach dołączonych do leków, są przede wszystkim ostre zapalenie jelit, czy zapalenie wyrostka robaczkowego. Ponadto stosowanie ich nie jest wskazane jeżeli jesteśmy odwodnieni lub mamy problemy z nerkami. Nie powinniśmy sięgać po leki na zaparcia również wtedy gdy towarzyszą im niepokojące objawy takie jak krew w kale, mdłości, wymioty, a spadek masy ciała jest wyższy niż 10%.
Zapamiętaj: Głównym problemem związanym ze stosowaniem środków przeczyszczających, jest również ich nadużywanie.
Głównym problemem związanym ze stosowaniem środków przeczyszczających, jest również ich nadużywanie. Kiedy zdecydowanie nie powinniśmy stosować leków na zaparcia? Pierwszy przykład, o którym warto wspomnieć jest chęć zrzucenia kilku nadprogramowych kilogramów. Opierając proces odchudzania wyłącznie na stosowaniu środków, które będą przyspieszać perystaltykę jelit. Efekt zamierzony został osiągnięty więc sięgamy dalej po więcej, a gdy już chcemy odstawić leki na zaparcia okazuję się, że problem wrócił więc znów po nie sięgamy. Dlatego w leczeniu zaparć powinniśmy zachować rozwagę i jeśli problem trwa zbyt długo koniecznie powinniśmy umówić się na wizytę u lekarza. Poniższy schemat przedstawia “błędne koło” nadużywania leków przeczyszczających. Nadmierne stosowanie leków na zaparcia, wpływa na zachwianie równowagi elektrolitowej co skutkuje utratą wody i sodu (a to w konsekwencji może prowadzić do odwodnienia), zmiany te prowadzą dalej do wzrostu poziomu aldosteronu, który tym samym wpływa na spadek stężenia potasu (hipokaliemia). Próbując pozbyć się problemu możemy nieświadomie znów go wywołać.
Zaparcia to problem na skalę społeczną, który dotyczyć może kiedyś każdego z nas. Dobrze wiedzieć więc jak sobie z nim poradzić jakie mamy dostępne leki w aptece oraz czego unikać, aby nie dać się wprowadzić w błędne koło. Bardzo ważną rzeczą jest to by dać sobie pomóc, skorzystać z wiedzy farmaceuty w aptece, który pomoże Ci dobrać właściwy lek do Twoich potrzeb. Jednak jeśli leki dostępne w aptece nie pomagają, a problem trwa dłużej niż 3 miesiące, bądź towarzyszą mu niepokojące objawy nie powinniśmy tego bagatelizować, ale koniecznie skorzystać w takiej sytuacji z porady lekarskiej.