Grzybica jest jedną z najczęstszych chorób skóry, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarzy rodzinnych i dermatologów. Najczęściej występującym typem jest grzybica stóp, na którą szczególnie narażeni są sportowcy, u których częstość zakażeń sięgać może 70%. Skóra posiada naturalne mechanizmy obronne przed zakażeniami, jednak wszelkie zachwiania równowagi organizmu i spadek odporności mogą umożliwić grzybom wnikanie do niej. Szerokie stosowanie antybiotyków, kortykosteroidów i choroby upośledzające odporność wpływają na wzrost liczby zachorowań na niektóre typy grzybicy.
Najczęstszymi grzybami chorobotwórczymi powodującymi grzybicę skóry są dermatofity i drożdżaki.
Do grzybic wywoływanych przez dermatofity (dermatofitoz) zaliczamy:
- grzybice skóry owłosionej;
- grzybice skóry gładkiej;
- grzybice stóp;
- grzybice paznokci.
Grzybice wywoływane przez drożdżaki dzielimy na:
- kandydoza błon śluzowych;
- kandydoza kątów ust (zajady);
- wyprzenia drożdżakowe;
- kandydoza wałów i płytek paznokciowych;
- łupież pstry.
Objawy grzybicy skóry
Objawy grzybicy uzależnione są od jej typu i lokalizacji. Niektóre z nich ustępują szybko, inne natomiast obecne są przez wiele lat.
Objawy dermatofitoz – w przypadku grzybic skóry owłosionej pojawiają się ogniska o charakterze złuszczającym, tarczki (żółte strupy) lub ostro odgraniczone od otoczenia guzy. W przypadku tych ostatnich z mieszków włosowych wydobywa się treść ropna. Włosy w obrębie zakażonego obszaru łamią się lub całkowicie wypadają. W większości przypadków goją się bez pozostawienia trwałych blizn.
Grzybice skóry gładkiej natomiast charakteryzują się występowaniem zmian rumieniowo-złuszczających wyraźnie odgraniczonych od otoczenia z obwodowo pojawiającymi się wykwitami o charakterze grudek, krostek lub pęcherzyków. Może występować różnie nasilony świąd. Mogą mieć przebieg przewlekły. Najczęstszą lokalizacją jest skóra nieosłonięta – twarz, ręce i szyja, jednak typowo występują również w okolicy pachwin. Niektóre z nich mają przebieg przewlekły i nawrotowy.
Objawami grzybicy stóp są zmiany, które oprócz charakteru rumieniowo-złuszczającego wiążą się z występowaniem pęcherzyków i objawami wysiękowymi.
Wyróżniamy 3 odmiany tej grzybicy:
- międzypalcowa – najczęściej zajmuje trzecią i czwartą przestrzeń międzypalcowa, wiąże się ze znaczną maceracją naskórka;
- złuszczająca – lokalizuje się głównie na podeszwach i bocznych częściach stóp, a zmiany charakteryzują się nadmiernym rogowaceniem i pękaniem skóry;
- potnicowa – charakteryzuje się zmianami rumieniowo-wysiękowymi w okolicy śródstopia z obecnością licznych pęcherzyków;
Grzybica paznokci wiąże się z pogrubieniem, przebarwieniem, zwiększoną łamliwością i nadmiernym rogowaceniem płytek paznokciowych. Zmiany początkowo dotyczą wolnego brzegu płytki paznokciowej lub jej części bocznej. Przybiera ona kolor żółtobrunatny lub zielonkawy. Stopniowo ulegają częściowemu wykruszeniu. Okres trwania tej grzybicy jest długi, nierzadko wieloletni. Często zdarzają się nawroty nawet po ustąpieniu objawów.
Czy wiesz że: najczęstszą drogą zarażenia się grzybicą skóry jest dotyk?
Objawy zakażeń drożdżakowych
- Kandydoza błon śluzowych przebiega z wystąpieniem białawych plam na błonie śluzowej przypominających ścięte mleko, po których usunięciu uwidacznia się rumień. Towarzyszy im ból i pieczenie. Najczęstszą lokalizacją jest jama ustna, a u kobiet również srom i pochwa.
- Kandydoza kątów ust (zajady) charakteryzuje się wystąpieniem nadżerek i pęknięć.
Zmiany występują zazwyczaj obustronnie, wiążą się z bolesnością i bez leczenia mogą się długo utrzymywać. - Wyprzenia drożdżakowe to ogniska rumieniowo-wysiękowe i złuszczające. Towarzyszą im często tzw. ogniska satelitarne w postaci pęcherzyków lub nadżerek. Dotyczą okolic międzypalcowych i fałdów skórnych w obrębie pachwin, pach, pępka, okolic podsutkowych i pośladków.
- Kandydoza wałów i płytek paznokciowych początkowo wiąże się z obrzękiem, zaczerwienieniem i bolesnością wałów paznokciowych. Ucisk może powodować pojawienie się treści ropnej. W późniejszym okresie zajęciu ulegają płytki paznokciowe, które tracą połysk, ulegają przebarwieniu i rozwarstwieniu.
- Łupież pstry zajmuje naskórek i przebiega z pojawieniem się jasnobrązowych lekko złuszczających plam na klatce piersiowej, szyi i kończynach górnych. Ekspozycja na słońce powoduje odbarwienie się zmian.
Przyczyny grzybicy skóry
Do przyczyn zwiększonego ryzyka wystąpienia zakażenia grzybiczego zaliczamy:
- choroby przebiegające z osłabieniem odporności (np. zakażenie wirusem HIV);
- stosowanie leków takich jak antybiotyki, kortykosteroidy, leki immunosupresyjne;
- przewlekłe choroby metaboliczne (np. cukrzyca);
- zaburzenia hormonalne (np. zespół Cushinga);
- mikrourazy naskórka;
- nadmierna potliwość;
- awitaminozy (np. niedobór witamin z grupy B w przypadku zajadów);
- noszenie gumowego lub niedopasowanego (powodującego drażnienie mechaniczne) obuwia;
- korzystanie z ogólnodostępnych pryszniców i umywalek.
Zapamiętaj: Aby zminimalizować ryzyko zakażenia grzybicą skóry nie głaszcz bezdomnych psów i kotów oraz zabieraj zawsze własne klapki na basen, saunę, czy też do łaźni.
Leczenie grzybicy skóry
Do walki z zakażeniami grzybiczymi dostępne są preparaty zarówno do stosowania miejscowego, jak i ogólnoustrojowego (doustnego i dożylnego). W zależności od typu i rozległości zmian lekarz decyduje o formie podania. Duża rozległość i przewlekły przebieg są jednymi ze wskazań do zastosowania leczenia ogólnego.
Do leków przeciwgrzybiczych zaliczamy:
- Antybiotyki polienowe np. amfoterycyna B, nystatyna, natamycyna
- Pochodne azolowe
– do stosowania miejscowego np. klotrimazol, ekonazol
– do stosowania ogólnego – np. worykonazol, flukonazol
– do stosowania zarówno miejscowego jak i ogólnego – np. ketokonazol - Alliloaminy np. terbinafina
- Echinokandyny np. kaspofungina
- Inne leki przeciwgrzybicze np. gryzeofulwina, flucytozyna
Przykłady leków przeciwgrzybiczych
- Ketokonazol (Nizoral) – uszkadza błony komórkowe grzybów, co za tym idzie ma działanie grzybobójcze. Jest skuteczny przeciwko wszystkim dermatofitom i drożdżakom. Czas trwania leczenia grzybicy skóry owłosionej tym preparatem trwać może kilka miesięcy, natomiast grzybicy skóry gładkiej zaledwie ok. 2 tygodni.
- Flukonazol – jest wielokrotnie silniejszy niż ketokonazol, stosuje się go ogólnoustrojowo. Szczególną skuteczność ma w zwalczaniu zakażeń drożdżakami, a najlepsze wyniki przynosi w leczeniu kandydozy jamy ustnej i pochwy. Stosowany jest również w leczeniu grzybicy paznokci.
- Terbinafina – ma działanie grzybobójcze względem dermatofitów, natomiast hamuje rozwój drożdżaków. Jej skuteczność w leczeniu zakażeń grzybiczych skóry gładkiej to 90%, natomiast paznokci 50–70%
Niezmiernie istotne w zapobieganiu rozwojowi zakażeń grzybiczych jest zwrócenie uwagi na profilaktykę, na którą składają się między innymi odpowiedni dobór obuwia, unikanie bezpośredniego kontaktu z podłogą w miejscach ogólnodostępnych takich jak baseny czy sauny, dokładne mycie stóp i fałdów skóry, oraz stosowanie probiotyków podczas antybiotykoterapii.