Sezon wakacyjny właściwie już rozpoczęty, coraz więcej Polaków decyduje się na wyjazd poza granice naszego kraju, a nawet poza granice Europy. Większość społeczeństwa nie jest świadoma, że jadąc na wakacje do Egiptu, czy innych państw północnej części Afryki należy się szczepić. Ostatnimi czasy powodzeniem cieszą się również bardziej egzotyczne rejony kuli ziemskiej i w tym przypadku temat szczepień jest bardziej istotny.
Czym jest medycyna podróży?
Medycyna podróży jest dynamicznie rozwijającą się specjalizacją, która koncentruje się na prewencyjnej opiece zdrowotnej pacjentów, wybierających się w dalekie rejony Ziemi.
Czy wiesz że: najgroźniejszą z chorób tropikalnych jest malaria? Występuje w ponad 110 krajach, a rocznie choruje na nią 300-500 mln ludzi, z czego 1,2-1,5 mln umiera. Także w Polsce zdarza się co roku średnio jeden zgon z powodu przywiezionej z tropików malarii.
Główną istotą medycyny podróży jest kompleksowa ocena ryzyka dla każdego podróżującego. Na ten proces składa się wiele czynników takich jak: destynacja podróży, trasa, rodzaj transportu, odporność danego organizmu na infekcje, przebyte choroby w przeszłości. W wiele dalekich regionów świata wymagane są szczepienia. Czasami wybór szczepienia jest indywidualny dla każdego pacjenta i jest zależny od stosowanych szczepień i surowic w przeszłości, a także czasu, który pozostał do wyjazdu.
Przeciwko jakim chorobom zaszczepić się przed wyjazdem za granicę?
Dobór szczepienia zależy przede wszystkim od konkretnego regionu świata, do którego pacjent się wybiera. Podróżujący szczepią się zwykle przed wyjazdem do krajów afrykańskich (np. Ghana, Kongo, Mali, Kamerun, Wybrzeże Kości Słoniowej).
Szczepienia należy wdrożyć nie później niż 6 tygodni przed planowanym wyjazdem. Miejscami, które również wymagają czujności ze strony podróżujących jest Gambia, Libia oraz Arabia Saudyjska.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A
Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest chorobą tzw. brudnych rąk (głównym źródłem zakażenia jest droga pokarmowa) i jest zagrożeniem dla podróżujących do krajów klimatu ciepłego i tropikalnego. Ryzyko zakażenia wynosi 3% dla nieuodpornionych osób wyjeżdżających w rejony, gdzie zapadalność na WZW typu A jest wysoka. Proces immunizacji, czyli uodparniania organizmu polega na podaniu dwóch dawek szczepionki w odstępie 6-12 miesięcznym. Osoby, które wcześniej nie były zaszczepione przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B powinny otrzymać preparat uodparniający zarówno przeciwko żółtaczce pokarmowej jak i wszczepiennej.
Wirusowe zapalenie wątroby typu B jest niebezpieczną i zakaźną chorobą. Nazywa się ją również żółtaczką wszczepienną. Każdy, kto nie jest szczepiony może czuć się zagrożony. Choroba jest wszechobecna zwłaszcza w krajach nisko rozwiniętych. Najwięcej zachorowań odnotowuje się w Afryce i wielu krajach Azji. Również w Chinach choroba ta występuje bardzo często. Immunizacja polega na podaniu trzech dawek szczepionki według schematu 0 – 1 – 6 miesięcy. Istnieje możliwość przyspieszonego cyklu immunizacyjnego: 0 – 7- 21 dzień, jednak wymagana jest wtedy czwarta, dodatkowa dawka po roku.
Żółta gorączka
Żółta gorączka jest poważną chorobą wywoływaną przez wirusa żółtej febry. Występuje w niektórych częściach Afryki i Ameryki Południowej. Rozprzestrzenia się poprzez ukąszenie komara przenoszącego wirus. Nie może być przenoszona z osoby na osobę przez bezpośredni kontakt. Chorzy na żółtą gorączkę zazwyczaj muszą być hospitalizowani. Objawy żółtej gorączki to:
- gorączka i objawy grypopodobne;
- żółtaczka (żółte zabarwienie skóry lub oczu);
- krwawienie z wielu miejsc ciała;
- niewydolność wątroby, nerek, układu oddechowego i innych narządów;
- śmierć (20% – 50% poważnych przypadków).
Nie ma leczenia przyczynowego, możemy zapobiec chorobie jedynie poprzez szczepienie. Uodpornienie polega na podaniu podskórnym lub domięśniowym jednej dawki tzw. żywej szczepionki (żywy, osłabiony wirus). Okres protekcyjny trwa przez wiele lat, jednak zgodnie z wymogami prawnymi należy po 10 latach powtórnie się zaszczepić. Immunizacja jest obowiązkowa przy wyjazdach do wielu krajów afrykańskich i do Gujany Francuskiej.
Dur brzuszny
Dur brzuszny jest ciężką chorobą bakteryjną, przenoszoną drogą pokarmową. Podobnie jak WZW A należy do chorób tzw. brudnych rąk. Zakaźne pałeczki Salmonella typhi mogą się znajdować na pokarmach lub w wodzie. Zakażenie może nastąpić również z osoby na osobę przez kontakt bezpośredni z osobą chorą lub nosicielem. Medycyna podróży w Polsce wykorzystuje szczepionkę przeciwko durowi brzusznemu. Immunizacja polega na podaniu jednej dawki. Okres protekcyjny wynosi od 3 do 5 lat.
Błonica, tężec i poliomyelitis
Szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i poliomyelitis są realizowane według Programu Szczepień Ochronnych do 19. roku życia. W przypadku wyjazdu do krajów tropikalnych, jeżeli minęło 8-10 lat od ostatniej dawki szczepionki zaleca się podanie jednej dawki przypominającej. Wykorzystuje się w tym przypadku zarejestrowane w Polsce szczepionki, wieloskładnikowe: przeciwko tężcowi, błonicy i poliomyelitis lub przeciw tężcowi, błonicy, krztuścowi i poliomyelitis.
Wścieklizna
Wścieklizna jest ostrą infekcyjną chorobą układu nerwowego prowadzącą nieuchronnie do śmierci. Epidemiologicznie można wyróżnić wściekliznę leśną (wirus głównie przenoszony przez lisy, jenoty, kuny) i miejską (wirus przenoszony przez psy i koty). Nie można zapominać, że zagrożenie stanowią także nietoperze (głównie w jaskiniach, przeważnie w Ameryce Łacińskiej).
Ocenia się, że ponad 99% zachorowań występuje w krajach klimatu subtropikalnego i tropikalnego gdzie panuje wścieklizna miejska. Chorobie można zapobiegać dzięki szczepieniom. Przedwyjazdowa profilaktyka przeciwko wściekliźnie składa się z trzech dawek wg schematu 0 – 7 – 28 dzień lub 0 – 7 – 21 dzień. W celu przedłużenia odporności na wiele lat należy przyjąć dawkę przypominającą po roku lub po 2-5 latach. Szczepienia są wskazane przy wyjazdach do krajów gdzie panuje wścieklizna miejska oraz dla osób planujących eksplorowanie jaskiń.
Zakażenie spowodowane przez meningokoki
Zakażenie spowodowane przez meningokoki może doprowadzić do ciężkiej sepsy lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. Źródłem patogenu są osoby chore lub bezobjawowi nosiciele. Nosicielstwo meningokoków jest bardzo często spotykane. Powikłania inwazyjnej choroby meningokokowej są ciężkie i należą do nich: ubytki neurologiczne, niewydolność nerek, uszkodzenie słuchu, padaczka, uszkodzenia stawów i kości.
Zapadalność na inwazyjną chorobę meningokokową w Polsce wynosi około 0,7 na 100 tys., natomiast w krajach azjatyckich 25 na 100 tys., a w krajach afrykańskich w okresie epidemii do 1000 na 100 tys. Zakażeniom meningokokowym możemy zapobiegać poprzez szczepienia. Zalecane jest podanie szczepionki osobom podróżującym. Jedna powoduje uodpornienie na co najmniej 5 lat. Królestwo Arabii Saudyjskiej wprowadziło obowiązek posiadania uodpornienia przeciwko zakażeniom meningokokowym przy wjeździe do kraju. Zaświadczenie o szczepieniu jest warunkiem otrzymania wizy do tego kraju.
Cholera
Cholera jest groźną bakteryjną chorobą zakaźną, szerzącą się epidemicznie. Przeważającym objawem jest obfita, wodnista biegunka, doprowadzająca do odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych a w najgorszym wypadku także do śmierci. Ostatnio odnotowane duże epidemie w Zimbabwe, Gwinei Bissau oraz na Haiti świadczą, że nie jest to historyczna jednostka chorobowa. W Polsce dostępna jest doustna, inaktywowana (bakterie w formie nieczynnej) szczepionka przeciwko cholerze.
Podstawowa immunizacja dzieci od 6 roku życia i dorosłych składa się z dwóch dawek podanych w odstępie 1 – 6 tygodni. Dzieci w wieku od 2 do 6 lat powinny otrzymać 3 zredukowane o 50% dawki szczepionki w odstępach 1 – 6 tygodniowych oraz czwartą dawkę po 6 miesiącach. Szacuje się, że obecnie około 90% przypadków cholery przebiega łagodnie i zazwyczaj ciężko odróżnić czy przyczyną jest zakażenie bakteryjne cholerą czy mamy do czynienia z innymi przyczynami biegunki. Zalecane jest podanie doustnej inaktywowanej szczepionki przeciwko cholerze osobom podróżującym. Szczepionka zapobiegająca cholerze podawana w Polsce dodatkowo uodparnia na toksyczny szczep E.coli odpowiadający często za biegunkę podróżnych.
Jak zabezpieczyć się przed chorobami na które nie ma szczepień?
Malaria
Malaria jest poważną chorobą, która rozprzestrzenia się poprzez ugryzienie niektórych komarów. Występuje głównie w klimatach tropikalnych i subtropikalnych. Może powodować wysoką gorączkę, dreszcze, objawy grypopodobne i niedokrwistość. W przypadku podróży do miejsca, w którym często występuje malaria, potrzebne są leki zapobiegające chorobie takie jak preparaty przeciwmalaryczne (najczęściej jest to chlorochina). Leki te są przyjmowane przed wyjazdem, podczas podróży i przez krótki okres po powrocie. Działanie leków w większości przypadków pozwala na skuteczne zapobieganie choroby. Należy również podjąć kroki, aby zapobiec ukąszeniom owadów, poprzez stosowanie środków odstraszających komary.
Wirus Zika
Zika to wirus przekazywany ludziom przez ukąszenie zainfekowanych komarów. Obecnie choroba rozprzestrzenia się w niepokojąco szybkim tempie w Ameryce Południowej i Środkowej. W Ameryce Południowej pierwsze zakażenia zika potwierdzono w Brazylii w 2015 roku. Objawy obejmują gorączkę, ból stawów, wysypkę i zaczerwienienie oczu. Nie istnieje szczepionka zapobiegająca Zika. Uważa się, że istnieje związek między matkami z zakażeniem Zika, a dziećmi urodzonymi z małogłowiem i innymi wadami wrodzonymi. Zika może rozprzestrzeniać się z matki na dziecko przez łożysko lub w momencie porodu. Homoseksualny mężczyzna zarażony wirusem może rozprzestrzenić chorobę na swoich partnerów seksualnych. Istnieją doniesienia o rozprzestrzenianiu się Ziki poprzez transfuzję krwi.
Aby zapobiec zarażeniu wirusem Zika, należy podjąć kroki w celu uniknięcia ukąszeń komarów. Przenoszeniu wirusa drogą płciową można zapobiec, stosując prezerwatywy lub unikając kontaktów seksualnych z osobą, która może być zarażona. W celu zapobiegania ukąszeniom komarów i innych owadów należy:
- Stosować środek odstraszający owady, gdy przebywa się na zewnątrz, ale trzeba pamiętać o bezpiecznym jego używaniu zgodnie z instrukcją.
- Używać moskitier w łóżku podczas snu, a także w oknach i drzwiach.
- Nosić lekkie, przewiewne ubranie zakrywające najlepiej całe ciało, zwłaszcza po zmierzchu.
- Zaleca się również w miarę możliwości na terenach największego zagrożenia malarią i wirusem Zika ograniczenie stosowania perfum.
Szczepienia obowiązkowe przed wyjazdem za granicę
W przypadku planowanych podróży do krajów strefy tropikalnej niezbędna jest uprzednia wizyta w przychodni medycyny podróży i kontakt z lekarzem chorób zakaźnych, medycyny tropikalnej lub medycyny podróży, co pozwoli uzyskać niezbędne informacje dotyczące przygotowania się do wyjazdu i pobytu w kraju docelowym. Wizyta u lekarza specjalisty powinna odbyć się nie później niż 6-8 tygodni przed planowaną podróżą. Pozwoli to odpowiednio wczesne wprowadzenie immunizacji w postaci szczepień albo profilaktycznego przyjęcia leków w przypadku malarii.
Zapamiętaj: Szczepienia przed podróżą - zwłaszcza do egzotycznych miejsc to gwarancja bezpiecznego i spokojnego pobytu.
Zalecane i obowiązkowe szczepienia zależą od kraju, do którego się wybieramy i sytuacji, która tam panuje. Szczepienie przeciwko żółtej gorączce jest szczepieniem wymaganym (obowiązkowym) przy wjeździe do niektórych krajów strefy tropikalnej, przede wszystkim w Afryce i Ameryce Południowej. W tych krajach potwierdzenie posiadania wymaganych szczepień stanowi Międzynarodowa Książeczka Szczepień (tzw. żółta książeczka). Pozostałe wykonane szczepienia dokumentowane są w Międzynarodowej Książeczce Szczepień przez lekarza.
Należy podkreślić, że wyjazd za granicę może, a nawet powinien być okazją dla uzupełnienia również podstawowych szczepień przeciwko chorobom zakaźnym, które mogą wystąpić na całym świecie niezależnie od regionu podróży, jak również w naszym kraju. Są to :
- tężec, błonica i krztusiec;
- wirusowe zapalenie wątroby typu B;
- odra, świnka i różyczka;
- poliomyelitis.
Kiedy rozpocząć szczepienie przed podróżą?
Zaleca się zgłoszenie do lekarza specjalisty na dwa miesiące przed planowanym wyjazdem a następnie stosować się do jego zaleceń. Z reguły szczepienia należy rozpocząć na 6 do 8 tygodni przed podróżą. Odporność pojawi się po 2-4 tygodni, a odstęp między różnymi szczepionkami powinien wynosić co najmniej 4 tygodnie.
Gdzie można zaszczepić się przed podróżą?
Szczepienia ochronne wykonywane są w stacjach sanitarno-epidemiologicznych i innych wyspecjalizowanych punktach szczepień wojewódzkich i regionalnych. Adresy i telefony stacji sanitarno-epidemiologicznych dostępne są na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Sanitarnego.
Dzięki dynamicznie rozwijającemu się przemysłowi podróży coraz dalsze i jeszcze nie do końca odkryte rejony świata stają się dla nas dostępne. Możemy zorganizować wyprawę bez wychodzenia z domu przez internet w krótkim czasie. Nie można zapominać, że zdrowie i życie mamy tylko jedno i należy zadbać o nie z wymaganym wyprzedzeniem i udać się do najbliższej przychodni medycyny tropikalnej czy gabinetu lekarza medycyny podróży. Organizacja dalekiej wyprawy potrafi dostarczyć wiele emocji, lecz nie zapominajmy o zdrowym rozsądku i równocześnie z zarezerwowaniem biletu lotniczego sprawdźmy adres miejsca, gdzie uzyskamy wszystkie informacje na temat bezpiecznej dla zdrowia podróży.