Na świecie dzięki postępowi nauki udało się ograniczyć występowanie niektórych chorób zakaźnych. Nieoceniony wpływ odegrały w tym przypadku szczepienia ochronne. Dzięki nim o przebiegu wielu chorób wirusowych i bakteryjnych możemy się dzisiaj dowiedzieć jedynie z książek. Szczepienie polega na wprowadzeniu do organizmu fragmentu patogenu, który stymuluje układ odpornościowy do produkcji swoistych przeciwciał. Ich obecność we krwi umożliwia szybkie wyłapanie prawdziwego drobnoustroju, co zapobiega rozwojowi choroby.
Co to jest błonica?
Jest to choroba bakteryjna wywoływana przez maczugowca błonicy. Aktualnie w Europie stwierdza się około 20-30 przypadków rocznie. Ma to związek z wprowadzeniem obowiązkowych szczepień ochronnych. W przypadku osób niezaszczepionych choroba może mieć bardzo ciężki przebieg i doprowadzić do zagrażających życiu powikłań. Na świecie ogniska zakażenia stwierdza się nadal w krajach Azji Południowo-Wschodniej, Afryki, Ameryki Środkowej, a także na Bliskim Wschodzie.
Objawy błonicy
Typowe dla błonicy jest powstawanie na śluzówkach dróg oddechowych ściśle przylegających, szarobrązowych błon rzekomych. Podczas próby ich oderwania pojawia się krwawienie. Podobnie jak w przypadku innych chorób zakaźnych na początku rozwijają się objawy grypopodobne: uczucie zmęczenia, osłabienie, stan podgorączkowy lub gorączka oraz ból mięśni i stawów. Najczęściej rozpoznaje się błonicę gardła. Typowe dla niej są następujące objawy:
- Obecność na tylnej ścianie gardła, migdałkach podniebiennych oraz podniebieniu miękkim szarobrązowych błon rzekomych;
- Trudności w połykaniu;
- Ból gardła;
- Cuchnący oddech;
- Bolesne powiększenie węzłów chłonnych szyjnych;
- Ślinotok;
- Obrzęk tkanek miękkich w obrębie szyi – tzn. szyja bawola.
W tej postaci choroby istnieje ryzyko zaaspirowania oderwanego fragmentu błony rzekomej, co grozi uduszeniem. Błonica może zająć również krtań i tchawicę. W tym przypadku pojawia się: chrypka, bezgłos, „szczekający” kaszel oraz duszność. Zdecydowanie łagodniejszy przebieg cechuje błonicę nosa. Wówczas błony rzekome obejmują tylko przegrodę nosa.
Czy wiesz że: każdy przypadek błonicy wymaga zgłoszenia do państwowej stacji sanitarno-epidemiologicznej?
Pojawia się również krwisto-ropna wydzielina z otworów nosowych. Błonica może zająć także skórę. Do zakażenia dochodzi w obrębie rany, w jej dnie pojawia się szarobrązowy nalot, mogą wystąpić również masy martwicze. W przypadku zajęcia błon śluzowych górnych dróg oddechowych istnieje ryzyko pojawienia się groźnych dla życia powikłań. Choroba może zająć mięsień sercowy i doprowadzić do jego zapalenia, ostrej niewydolności, czy zaburzeń rytmu. Dotknięty może również zostać układ nerwowy (porażenia nerwów czaszkowych i obwodowych), nerki oraz spojówki. Błonica skóry ma raczej przebieg miejscowy i nie prowadzi do rozwoju powikłań ogólnoustrojowych.
Przyczyny błonicy
Choroba jest wywołana przez Gram-dodatnią bakterię – maczugowca błonicy (Corynebacterium diphtheriae). Patogen namnaża się w obrębie śluzówki dróg oddechowych (lub w dnie rany w przypadku błonicy skóry), a następnie wytwarza toksynę. To właśnie ona jest odpowiedzialna za powstanie objawów choroby. Toksyna hamuje syntezę białek, w wyniku czego dochodzi do śmierci komórek. W ten sposób dochodzi do powstania błon rzekomych. Toksyna wraz z krwią dostaje się do odległych narządów – serca, nerwów czaszkowych, czy nerek – a choroba przybiera wymiar ogólnoustrojowy. W przypadku błonicy skóry bakterie oraz produkowana przez nie egzotoksyna pozostają w obrębie rany, co utrudnia jej gojenie się.
Czy błonica jest zaraźliwa?
Błonica jest chorobą zakaźną. Szerzy się jedynie z człowieka na człowieka. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, ale również przez bezpośredni kontakt z wydzieliną z górnych dróg oddechowych oraz z owrzodzeniem (w przypadku błonicy skóry). Okres inkubacji (okres, w którym patogen jest w organizmie człowieka, ale nie daje jeszcze żadnych objawów) wynosi od 1-10 dni (średnio 2-4 dni). Osoba zainfekowana zakaża 2 dni przed pojawieniem się objawów, przez cały okres ich występowania oraz 4 dni po ustąpieniu choroby. W przypadku niezastosowania odpowiedniego leczenia okres zakaźności wydłuża się do 2-3 tygodni.
Leczenie błonicy
U osób, które zostały zaszczepione przeciw błonicy, choroba ma dość łagodny przebieg. Inaczej to wygląda u pacjentów, którzy nie poddali się szczepieniu ochronnemu. W ich przypadku choroba może mieć bardzo ciężki przebieg i konieczne jest intensywne leczenie przyczynowe.
Zapamiętaj: Błonica jest nazywana również dyfterytem, krupem lub dławcem.
Wówczas podaje się dożylnie antytoksynę końską, czyli przeciwciała skierowane bezpośrednio przeciw toksynie produkowanej przez maczugowca. Ponadto podobnie, jak w każdej infekcji bakteryjnej włącza się antybiotykoterapię. Lekiem pierwszego wyboru jest penicylina prokainowa podawana domięśniowo lub erytromycyna aplikowana dożylnie (ewentualnie doustnie). Antybiotyk stosuje się 2 tygodnie. Dodatkowo w okresie rekonwalescencji pacjent powinien zostać zaszczepiony. Ze względu na ciężki przebieg choroby niejednokrotnie konieczne jest również leczenie objawowe. Polega ono przede wszystkim na utrzymaniu drożności dróg oddechowych i zapobieganiu ciężkim powikłaniom ze strony serca.
Szczepionka przeciw błonicy
Szczepienie przeciw błonicy jest w Polsce obowiązkowe. Zgodnie z kalendarzem szczepień do 19. r.ż. przewiduje się podanie 7 dawek nieaktywnej toksyny błoniczej. Szczepienie to jest realizowane w postaci szczepionki skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. U osób dorosłych podróżujących do krajów endemicznego występowania choroby zaleca się podawanie dawki przypominającej raz na 10 lat. Szczepionka przeciw błonicy wywołuje mało działań niepożądanych. Zalicza się do nich przede wszystkim: zaczerwienienie i obrzęk w miejscu podania, podwyższoną temperaturę ciała oraz uczucie rozbicie. Zazwyczaj ustępują one w ciągu 24h.
Błonica jest niebezpieczną chorobą zakaźną, która może doprowadzić do zgonu pacjenta. Istnieje tylko jedna skuteczna metoda uchronienia się przed wystąpieniem zagrażających życiu powikłań. Są to szczepienia ochronne. Dzięki ich obowiązkowi w Europie udało się ograniczyć liczbę zachorowań do kilkudziesięciu rocznie. Każda szczepionka niesie za sobą ryzyko powikłań. Jednak w większości przypadków są one miejscowe i ustępują w ciągu doby. Korzyści, jakie niesie szczepienie, są niewspółmierne z ryzykiem pojawienia się działań niepożądanych. Najgroźniejsza jest sytuacja zakażenia błonicą, przy braku odporności uzyskanej dzięki szczepieniom. W tym przypadku choroba może doprowadzić do nieodwracalnych powikłań narządowych, a nawet śmierci chorego.