Szacuje się, że odsetek kleszczy mogących roznosić boreliozę wynosi w Polsce 6–15%. Sezon letni za pasem, więc warto przypomnieć sobie, czym jest borelioza, jakie są jej objawy oraz jak możemy leczyć tę groźną chorobę.
Co to jest borelioza?
Borelioza, zwana też chorobą z Lyme, jest wielonarządową chorobą zapalną przenoszoną przez kleszcze z rodzaju Ixodes, zainfekowane krętkami z rodzaju Borrelia. W Europie występują najczęściej gatunki: Borrelia garinii, B. afzelii oraz B. burgdorferi. Zakażenie następuje poprzez ukłucie przez zainfekowanego kleszcza. Niebezpieczne jest także ugryzienie przez tzw. obrzeżki gołębie – są to kleszcze, które bytują na różnych gatunkach ptaków i mogą roznosić boreliozę.
Objawy boreliozy
Borelioza przebiega w 3 stadiach:
- stadium wczesne ograniczone – po kilku-kilkunastu dniach (do 30) od ugryzienia na skórze pojawia się charakterystyczny rumień w postaci czerwonego okręgu, którego środkiem jest miejsce ugryzienia; rumień ten nie boli i nie swędzi, ale z biegiem czasu powiększa swoje rozmiary (tzw. rumień wędrujący). Jeśli miejscem ugryzienia było ucho, brodawka sutkowa lub moszna, może wystąpić chłoniak limfocytowy skóry w postaci małego, niebolesnego guzka; oprócz wymienionych symptomów mogą wystąpić również objawy grypopodobne (dreszcze, poty, uderzenia gorąca).
- stadium wczesne rozsiane (narządowe) – stadium to rozwija się kilka tygodni-miesięcy po zakażeniu; celem ataku krętków stają się układy oraz narządy wewnętrzne: serce, stawy i układ nerwowy. Efektem uszkodzenia mięśnia sercowego mogą być zaburzenia przewodnictwa i rytmu (odczuwalny jest ból w klatce piersiowej oraz wahania ciśnienia). Zapalenie stawów dotyczy najczęściej większych stawów (kolanowy, skokowy) i charakteryzuje się nawracającymi zaostrzeniami. Zajęcie układu nerwowego przez krętki Borrelia może objawiać się bólami głowy, zaburzeniami widzenia oraz słuchu, zaburzeniami mimiki twarzy, sztywnością karku, objawami depresyjnymi.
- stadium późne – w stadium tym mogą pojawić się fioletowoczerwone zmiany na skórze dystalnych części kończyn (początkowo występuje stan zapalny, potem zanik; zmiany tego typu występują głównie po wielu latach od zarażenia krętkiem Borrelia afzelii), może także dojść do przewlekłego zapalenia stawów, ścięgien oraz przewlekłego zapalenia układu nerwowego (polineuropatia obwodowa, przewlekłe zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego).
W przebiegu boreliozy nie zawsze da się zauważyć wszystkie 3 stadia. Dla przykładu – stadium 1. może nie manifestować się żadnymi objawami, przez co choroba zostanie wykryta zacznie później niż powinna.
Przyczyny boreliozy
Jak to już zostało powiedziane boreliozę wywołuje bakteria Borrelia burgdorferi. Jest to bakteria z rodziny krętków, która jest przenoszona przez kleszcze, co nie znaczy, że ugryzienie każdego kleszcza będzie skutkowało tym, że zachorujemy na boreliozę. Niemniej jednak, zarówno dorosła postać kleszcza jak i jego larwa (nimfa) może przenosić tę chorobę, stąd też tak wiele mówi się o tym, by zabezpieczać widoczne części ciała, jeżeli planujemy wybrać się do lasu. Najczęściej spotkać je można w lasach liściastych i mieszanych, ale także w przydomowych zaroślach, czy roślinności łąkowej – wszędzie tam gdzie wilgotność powietrza wynosi ok 80 – 100 %.
Leczenie boreliozy
Wszystkie stadia boreliozy leczy się antybiotykami, ponieważ jest to choroba bakteryjna.
Jak długo leczy się boreliozę?
Istotne jest, że najłatwiej jest wyleczyć boreliozę w pierwszym stadium. Podaje się wówczas amoksycylinę, doksycyklinę, cefuroksym, klarytromycynę lub penicylinę przez 14–21 dni. Można także stosować azytromycynę przez 7–10 dni.
W przypadku stwierdzenia zapalenia stawów podaje się amoksycylinę, doksycyklinę lub cefuroksym przez 14–28 dni. W przypadku zapalenia układu nerwowego, mięśnia sercowego lub powtórnego zapalenia stawów, stosuje się ceftriakson, cefotaksym lub penicylinę benzylową przez 14–28 dni.
W przypadku zajęcia skóry (trzecie stadium choroby), podaje się amoksycylinę, doksycyklinę, cefotaksym, ceftriakson lub penicylinę benzylową przez 14–28 dni. Niestety, czasem leczenie jest nieskuteczne i zdarzają się nawroty choroby. Stosuje się wówczas drugi cykl leczenia antybiotykami.
Borelioza jest niezwykle groźną chorobą, której objawy łatwo zbagatelizować. Pamiętajmy więc, aby podczas wycieczek na łąkę czy do lasu zakładać odzież całościowo zasłaniającą ciało. Po powrocie do domu należy skontrolować całą skórę i w razie stwierdzenia obecności kleszcza – usunąć go specjalnym urządzeniem. Gdy w ciągu miesiąca wokół miejsca ugryzienia pojawi się czerwony rumień – należy niezwłocznie zwrócić się do lekarza w celu wdrożenia antybiotykoterapii.
Skutki nieleczonej boreliozy
Skutki nieleczonej boreliozy mogą sprawić, że po latach zamieni się ona w formę przewlekłą. Przez wiele lat może ona nawet nie dawać żadnych objawów. Uaktywniona bakteria, nawet po 10 latach od zakażenia, może zaatakować serce i ośrodkowy układ nerwowy, co w konsekwencji może zagrażać życiu człowieka.
Jak wykryć boreliozę?
Jak wcześniej wspomniano borelioza to choroba, która dotyka wiele narządów i układów, stąd objawy jej towarzyszące są często mało specyficzne, co znacznie utrudnia szybkie rozpoznanie. Jak wykryć boreliozę, by móc ustrzec się przed jej negatywnymi skutkami?
Pierwszym, widocznym objawem, który jednoznacznie sugeruje możliwość zakażenia, jest pojawiający się w przeciągu 1 do 3 tygodni od ukąszenia (nie wcześniej niż 2–3 dni od ukąszenia) w miejscu ukłucia rumień wędrujący (zaczerwienienie z centralnym przejaśnieniem). Nie zawsze jednak dochodzi do powstawania rumienia, pomimo obecności zakażenia.
Wg zaleceń WHO, rumień stanowi wczesny objaw kliniczny wczesnej, miejscowej postaci boreliozy, który nie wymaga potwierdzenia laboratoryjnego, pozwala na postawienie rozpoznania i zastosowanie antybiotykoterapii. Często wczesnemu zakażeniu mogą również towarzyszyć objawy grypopodobne.
Zbyt późne rozpoznanie i wdrożenie leczenia może prowadzić do rozsiewu zakażenia w organizmie, któremu mogą towarzyszyć:
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, rdzenia kręgowego (neuroborelioza),
- ostre oraz przewlekłe zapalenie stawów (borelioza stawowa),
- rumień mnogi, zanikowe zapalenie skóry (borelioza rozsiana skórna),
- zapalenie mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca (układ krążenia),
- chłoniak limfocytarny (łagodny nowotwór).
Najczęściej pacjenci z wczesną lub późną postacią rozsianego zakażenia skarżą się na uczucie przewlekłego zmęczenia, mimo prowadzenia „normalnego” trybu życia.
Zapamiętaj: Borelioza to choroba, którą bardzo trudno zdiagnozować, jej objawy często mylone są z grypą.
Istotne znaczenie ma wczesne rozpoznanie zakażenia, które umożliwia całkowite wyleczenie choroby.
Jakie badania na boreliozę?
Aby móc prawidłowo rozpoznać zakażenie, istotne znaczenie mają informacje dotyczące ukąszenia, występujących objawów klinicznych oraz otrzymane wyniki badań laboratoryjnych. Duża zmienność antygenowa bakterii Borelii utrudnia jednoznaczny wybór metody, która w stu procentach potwierdzi bądź wykluczy zakażenia. Jednakże istnieje szereg testów diagnostycznych, które pozwalają potwierdzić obecność zakażenia u wielu pacjentów. Test na boreliozę warto wykonać zawsze wtedy, kiedy podejrzewamy u siebie tę chorobę, lub mieliśmy styczność z kleszczem.
Czy wiesz że: rumień będący jednym z charakterystycznych objawów boreliozy występuje tylko u 30% chorych?
Pierwszy etap diagnostyki obejmuje testy serologiczne (ELISA) – pozwalają na wykrycie odpowiedzi układu odpornościowego (odpowiedzi humoralnej – wytwarzanie przeciwciał) skierowanej przeciwko obecnemu patogenowi w organizmie.
Ogólnie rzecz biorąc, około 2–4 tygodni od zakażenia pojawiają się przeciwciała klasy IgM (odpowiedni wzrost ich miana świadczy o wczesnym zakażeniu), których ilość z czasem istotnie spada. Około 4–6 tygodni od zakażenia (przedłużające się zakażenie) produkowane są przeciwciała klasy IgG.
Testy immunoenzymatyczne ELISA (test ilościowy lub półilościowy) pozwalają na wykrycie obecności przeciwciał zarówno swoistych (skierowanych przeciw antygenom Borelli), jak i nieswoistych (skierowanych do antygenów występujących również u innych bakterii), najczęściej w surowicy krwi. Jest to test przesiewowy, który służy jedynie do wstępnego stwierdzenia obecności przeciwciał (nie służy do potwierdzenia zakażenia). Wyniki graniczne oraz dodatnie należy zweryfikować za pomocą czulszych testów diagnostycznych – np. Western Blot.
Głównym celem wykonania testu potwierdzenia, np. Western Blot jest odrzucenie wyników fałszywie dodatnich. Test ma charakter wyłącznie jakościowy – wykrywa swoiste przeciwciała skierowane przeciwko konkretnym białkom-antygenom bakterii (kompleks swoistego przeciwciała z konkretnym antygenem bakterii).
Nie można zastosować żadnych z tych testów pojedynczo, w celu rozpoznania bądź wykluczenia choroby.
Istnieją metody pozwalające na wykrycie DNA bakterii (metoda PCR). Materiałem badanym może być płyn mózgowo-rdzeniowy, stawowy, a także wycinek skóry – w zależności od stadium i objawów zakażenia. Zgodnie z polskimi rekomendacjami metoda ta nie jest zalecana. Wykrycie fragmentu bakterii nie jest równoznaczne z obecnością żywej bakterii w organizmie (czyli infekcji), natomiast negatywne wyniki mogą wynikać z braku obecności bakterii w badanym materiale, gdy jednocześnie mogą być one obecne w innych strukturach tkankowych.
Ukąszenie przez kleszcze nie jest równoznaczne z zakażeniem i rozwojem boreliozy (nie każdy kleszcz jest zakażony przez bakterie).
Diagnostyka laboratoryjna boreliozy jest nieco skomplikowana, przede wszystkim z powodu wielu nieswoistych reakcji mogących dawać wyniki fałszywie dodatnie oraz negatywne. Samodzielne wykonywania badania „na własną rękę” oraz jego interpretacja może prowadzić do błędnych wniosków. Często w przebiegu zakażenia może nie wystąpić produkcja przeciwciał (tzw. borelioza seronegatywna), zaś mogą zostać one również wykryte u zupełnie zdrowych osób. Zatem nie można postawić rozpoznania wyłącznie opierając się na wynikach badań serologicznych.
Boreliozę rozpoznaje się na podstawie wywiadu – objawów klinicznych oraz otrzymanych wyników testów laboratoryjnych.
Ile kosztuje badanie na boreliozę?
Badanie na boreliozę nie jest drogie. Cena testów ELISA wykrywających obecność przeciwciał wynosi ok. 25–30 za oznaczenie w jednej klasie przeciwciał (IgM lub IgG). Cena testu Western blot wynosi ok. 90–100 zł również za jedną klasę badanych przeciwciał.
Borelioza to bardzo podstępna oraz trudna do rozpoznania choroba. W przypadku kontaktu z kleszczem należy uważnie obserwować miejsce ukłucia, a w przypadku wystąpienia objawów niezwłocznie zgłosić się do lekarza.